Mühazirə MÖvzu 1 Epidemiologiya fənni, üsulları və inkişaf tarixi MÖvzu 2

HİV-in əsas ötürülmə  yolları: 
Parenteral: 
1.  HİV-ə yoluxmuş qanın və onun komponentlərinin köçürülməsi, yaxud orqanların və toxumaların 
transplatasiyası zamanı; 
2.  Infeksiya, yaxud tatuaj və pirsinq zamanı qeyri-steril ləvazimatlardan (iynə, şpris və s) istifadə 
etməklə; 
3. Qan qalıqları olan alət ilə (məsələn, skalpel, üz qırxan ülgüc, qayçı, diş fırçası və s) dərinin və selikli 
qişalarının zədələnməsi zamanı. 
Cinsi yolla: 
1. Qorunmamış (prezervativsiz) nüfuz edən hər bir cinsi əlaqə (vaginal, anal, oral)  zamanı; 
2.  ən yüksək yoluxma təlükəsi qorunmamış anal cinsi əlaqə  zamanı  qeyd olunur, qorunmamış  oral 
cinsi əlaqə zamanı yoluxma təhlükəsi azdır. 
3. HİV-in  kişidən qadına  ötürülmə təhlükəsi 4  dəfə qadından kişiyə ötürülmə təhlükəsindən çoxdur; 
4. Əgər insan digər cinsi yolla yoluxan infeksiyasına yoluxubsa, onun HİV-ə  yoluxma ehtimalı  artır. 
Anadan uşağa: 
1. Hamiləlik dövründə; 
2. Doğuş vaxtı 
3. Döşlə əmizdirmə zamanı 
HİV ötürülmür: 
1.  Məişət yolu ilə (ümumi  qab-qacaq, dəsmal, yataq dəstləri vasitəsi ilə, ümumi tualet və vanna 
otaqlarından istifadə etdikdə və s.); 
2. Öpüşəndə və qucaqlaşanda; 
3. Nüfuz etməyən cinsi əlaqə zamanı. 
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının 
proqnozuna görə yaxın illərdə İİÇV ilə yoluxmuşların sayı 
30-40  milyona  çatacaq  və 8 ildə  bu rəqəm 3-4  dəfə artacaqdır.  Bu da hər  il milyondan yuxarı adamın 
QİÇS  diaqnozu ilə  ölümü  deməkdir.  Buradan  xəstəliklə  mübarizənin  nə  qədər  zəruri  olduğu  aşkardır. 
Azərbaycanda İİV-ə yoluxmuş şəxslərin sayı 2264 nəfərdir. (2014 il) 
Ümumdünya  Səhiyyə  Təşkilatı  1988-ci  ildən  dekabrın  birini  “Ümumdünya  QİÇS-lə  mübarizə 
günü” elan etmişdir Hər bir ölkədə  xəstəliyin qarşısının alınmasına yönəldilmiş  sanitariya  maarifi işi, 
konfrans, seminar və digər tədbirlər keçirilməlidir. 
Milli  adət-ənənələrimiz,  dini  qaydalarımız  xəstəliyin  xeyli  müddət  qarşısını  ala  bilmişdi.  Lakin 
müasir  gənclərimizin  bu  adət-ənənələri  unutması,  respublikamıza  xarici  vətəndaşların  axını  və 
s.xəstəliklə mübarizəyə daha ciddi yanaşılmanı tələb edir. 
Hazirda maliyariya, şəkərli diabet, hepotitə, vərəmə tutulmuş, onkoloji xəstəliyi olanç həmçinin bir 
aydan artıq temperaturu duşməyən ishalı dayanmayan xəstələri QİÇS-ə görə müayinə etmək lazımdır. 
İİV-infeksiyanın  yayılmasında  demoqrafik,  tibbi,  sosial,  iqtisadi,  mədəni  və  davranış  amilləri 
mühüm rol oynayır. 
İİV  ilə  infeksiyanın  riski  əhalinin  mütəlif  qrupları  üçün  eyni  deyildir.  Onların  arasında  yüksək 
yoluxma riskinə məruz qalan qrupları ayrıd etmək  olar:  homo-biseksualistlər,  “inyeksion narkomanlar”, 
qan və onun pereparatlarının resipiyentləri, fahişələr, tüfeyli həyat keçirənlər, azad məhəbbət tərəfdarları, 
mehmanxanaların heyəti, beynəlxalq uçuş xəttlərinin  heyəti, hərbi qulluqçular, dənzçilər, immiqrantlar, 
qaçqınlar, mövsümi fəhlələr, turistlər. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
130 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
Tibb  işçilərinin  yoluxma  riski  onun  ixtisasından,  vəzifəsindən,  infektin  dozasından, 
infeksiyalaşmış qanla təmas dərəcəsindən asılıdır. Müəyyən edilmişdir ki, peşə yoluxması törədici ilə 
çirklənmiş  iti  tibb  alətləri  ilə  təsadüfən  zədələndikdə,  az  hallarda  qanın  selikli  qişalara  və  ya  dəriyə 
düşməsi zamanı baş verir. 
 
İnfeksiyanın  inkubasiya  müddəti 
uzun  müddətdir,  o  2-7  həftədən  3  aya  qədər,  ayrı-ayrı 
hallarda – 1 ilə qədər davam edir. Xəstələnmə halları “yuva” xarakterində olub, bir  infeksiya mənbəyinin, 
məsələn, cinsi partnyorun və ya keçmişdə qan, sperma donoru olan şəxsin ətrafında qruplaşır. 
Laborator diaqnostikası
. İİV-infeksiya diaqnozunu təsdiq etmək üçün virusoloji, molekulyar-
genetik  (ZPR)  və  Seroloji  (İFA,  immun  blottinq)  metodlardan  istifadə  edilir.  Standart  və  daha  çox 
işlədilən prosedur – İFA-da İİV-ə qarşı əkscisimlərin aşkar edilməsidir. 
İİV-ə qarşı əkscisimlər yoluxma anından etibarən 2 həftədən 3 aya  qədər  olan dövrdə  əmələ gəlir. 
Bəzi hallarda bu müddət 6 aya qədər uzanır. İFA zamanı birinci müsbət nəticə aldıqda müayinə daha 2 dəfə 
İFA test-sistemin  müxtəlif  seriyaları  ilə  aparılır.  əgər  bu  vaxt müsbət  nəticə  alınmışsa,  qan  zərdabını 
immun blottinq metodu ilə müayinəyə göndərirlər. İmmun blottinqin nəticələri müsbət, şübhəli və mənfi 
qiymətləndirilir. 
İİV-infeksiyanın diaqnostikası 
zamanı  zəncirvari  polimeraza  reaksiyasının  qoyulması üçün 
test-sistemdən istifadə edilir. Xəstəliyin erkən mərhələsində İİV-nin yüksək miqdarı proqnostik cəhətdən 
pis əlamət sayılır ki, bu da virusun aqressivliyindən xəbər verir. 
Uşaqlarda İİV-infeksiyanı təyin etmək və ya  istisna  etmək üçün  uzunmüddətli  müşahidə  dövrü (3 
ildən az) tələb olunur. Uşaqda İİV-ə qarşı əkscisimlər doğulduqdan ilk 6-12 ay ərzində İİV- infeksiyanı 
aşlar  etməyə  imkan  vermir,  belə  ki,  bu  ananın  əkscisimləri  ola  bilər.  Uşaqda  18    yaşda  yalnız 
əkscisimlərin aşkarlanması İİV-infeksiyanın olmasını göstərir. 
Xəstəyə  ilk  dəfə  aşkar  edilmiş  İİV-infeksiya  diaqnozu  xəbəri  verildikdə  psixoloji  yardım 
göstərilməlidir. 
Profilaktik  və  əksepidemik  tədbirlər
.  İİV-infeksiya  ilə  mübarizə    kompleks  şəkildə 
aparılmalıdır. 
ÜST ekspertləri aparılan tədbirləri 4 əsas qrupa bölürlə r: 
1. İİV-nin cinsi və perinatal ötürülməsinin qırılması; 
2. köçürülən qanın və onun preparatlarına nəzarətin aparılması; 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
131 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
3. cərrahi  stomatoloji  müdaxilələr  zamanı İİV-nin ötürülməsinin 
qarşısının alınması; 
4.  İİV-infeksiyalı 
şəxslərə,  onların  ailə  üzvlərinə  və 
ətrafdakılara  tibbi  yardım  göstərilməsi  və  sosial  dəstəyin 
verilməsi. 
Ölkədə  İİV-infeksiya  üzrə  mübarizə  və  proflaktika  xüsusi 
xidmət  idarələri  tərəfindən  yerinə  yetirilir  ki,  buraya  QİÇS-lə 
mübarizə Mərkəzi, skrininq laboratoriyalar, psixi-sosial məsləhət 
və könüllü (anonim) müayinə kabinetləri daxildir. 
Müvafiq qanunvericiliyə əsasən dövlət bütün İİV- infeksiyalı 
şəxslərə  İİV_infeksiyanı    aşkar  etmək  üçün  tibbi  müayinədən 
keçməyi (anonim)  təmin  edir; həmçinin ixtisaslı  və xüsusi tibbi 
yardımla  pulsuz  xidməti  təşkil  edir.  İİV-infeksiyalı  şəxslərin 
ölkədə  hərəkətinə, tədris  müəssisələrinə  və işə  qəbul edilməsinə 
məhdudiyyət  qoyulmur  və  bununla  onların  bütün  hüquqlarının 
qorunmasına zəmanət verirlir. 
İİV-infeksiyalı şəxslər digərlərini İİV-infeksiya ilə yoluxdurma cəhdində olduqda və yoluxdurduqda 
cinayət məsuliyyətinə cəlb edilirlər. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
132 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 68 
 
 
Dabaq 
 
Dabaq 
-  zoonoz  mənşəli  virus  infeksiyasıdır,  qızdırma,  kəskin  intoksikasiya,  ağızın  selikli 
qişasının, əllərin və ayaqların dərisinin vezikuloz-eroziv iltihabı ilə təzahür edir. 
Heyvanların dabağa tutulmasını XIV əsrdə C.Frakastoro (1546)  yazmışdır.  İnsanın xəstələnməsini 
Norveç həkimi Saqar (1764) təsvir  etmişdir. 
Etiologiyası. 
Dabağın  törədicisi  Picornaviridae  ailəsinə,  Rhinovirus  cinsinə  aiddir.  Virusun 
müxtəlif immunoloji xüsusiyyətlərə malik A, D, S, Asiya 1, AT1, AT2, AT3 seroloji tipləri və 60-dan 
çox  serovariantları  məlumdur. Onlar  eyni kliniki  mənzərə  törədir. Ən  çox  A, O tipləri  təsadüf  edilir. 
Xarici mühitdə, xüsusilə quru şəraitdə viruslar bir neçə həftə diri qalır. Soyuğun təsirinə davamlıdırlar. 
Turşu, qələvi, formaldehid, UBŞ, pasterizə üsulu və qaynatma virusu tez öldürür. 
N.b. 
Törədici, serotipləri və variantları, nuklein turşusu, davamlılığı. 
Epidemiologiyası. 
Dabaq  qoşadırnaqlı  heyvanlar,  xüsusilə  qaramal,  donuz,  qoyun  və  keçilər 
arasında  geniş  yayılır.  Cavan  heyvanlar  çox  xəstələnir.  Onların  qızdırması  yüksəlir,  ağızlarıda, 
dırnaqlarının arasında və yelinlərində əmələ gələn suluqlar tezliklə  xoraya  çevrilir.  Heyvanın  ağız suyu, 
südü, nəcisi, sidiyi, suluğun möhtəviyyatı ilə 10-12 gündən bir neçə ilə qədər  virus ifraz olunur. Xarici 
təsirlərə davamlı olduğu üçün virus yun, dəri, süd,  süd məhsulları və  otla uzaq yerlərə yayıla bilir. 
İnsan çox  vaxt çiy  süd,  xama və kəsmiklə,  bəzən  ətlə,  həm  də dondurulmuş ətlə  dabağa yoluxur. 
Virusun orqanizmə dəridən, burunun, ağızın,  gözün selikli qişalarında mikrozədə yerlərindən düşməsi də 
mümkündür.  Əsasən  sağıcılar,  çobanlar,  ət  kombinatı  işçiləri  xəstələnir.  Bəzən  virus  laboratoriya 
işçilərinə  yoluxur.  Dabağın  kontagiozluğu  yüksək  deyil,  insanlar  arasında  yayılmır.  Dabaqdan  sonra 
müvafiq tipə qarşı 1-2 illik davamlı immunitet əməb gəlir. Bəzən dabaq xəstə insandan heyvana  keçir. 
N.b. 
Mənbələri, yoluxma yolları və faktorları, xəstələnmə, kontagiozluq. İmmunitet. 
Patogenezi. 
Dabaq  virusları  dermotrop  olduqları  üçün  dərinin  epidermal  qatında  və  selikli 
qişaların  epitel  hüceyrələrində  çoxalaraq  iltihab  reaksiyası  -  əvvəlcə  suluqlar,  sonra  isə  səthi  xoralar 
şəklində ilkin affekt əmələ gətirirlər. 
Klinikası. 
Dabağın üç kliniki forması olur: dəri, selikli qişa və  dəri-selikli  qişa. Gizli dövr 2- 12, 
bəzən 15 gün çəkir. 
Diaqnozu: 
Klinik-epidemioloji  məlumatalara  görə  asan  qoyulur.  Dabağın  atipik  formalarında 
laborator müayinə metodları tətbiq edilir. Virusu tapmaq üçün qan, ağız  suyu,  nəcis və afta elementlərini 
möhtəviyyatı əkilir. Seroloji reaksiyalardan KBR, PHAR 6 -8 gün fasilə ilə 2 dəfə, qoşa zərdabla tətbiq 
olunmalıdır. 
Müalicəsi. 
Dabaqlı xəstə azı 2 həftə müddətiə qospitalizə edilir. Etiotrop müalicə olmadığında 
əsas diqqət qulluğa, simptomatik və yerli müalicəyə verilir. 
Profilaktikası. 
Dabağa qarşı mübarizədə  ciddi baytar nəzarəti, karanti   və  heyvanların immunizə 
oluması məsləhət görülür. Heyvandarlar əllərini təmiz saxlamalı, döşlükdən, rezin əlcəkdən, çəkmədən 
istifadə etməlidir. Xəstə heyvanın südü 85
0
-də 30 dəqiqə pasterizə edilməli, ya 5 dəqiqə qaynadılmalıdır. 
Belə heyvanın əti sənaye yolu ilə emal  olunur. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
133 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU 69 
Dermotomikozlar 
 
Kəskin yoluxucu göbələk xəstəlikləri hesab olunur. Bunların bir neçə növü vardır. 
1.  Keçəllik 
– farus törədicisi Achorion Schoenleinii göbələyi 1849 ildə Şenleyn tərəfindən kəşf 
edilmişdir. 
2.  Trixofitiya 
– yaxud saçqran dəmrov törədicisi Trichophyton enoriothrix, t.ectotrix (dərin) 
göbələyi. 
3. Mikrospariya 
– törədicisi. Microsporun ferrugencum və canis göbələyi. Bu göbələklər natamam 
göbələklər qrupuna aiddir. 
 
Keçəllik 
Bu zaman saçlar dəri və dırnaqlar  zədələnir. Başın saç bitən hissəsində  bal  rəngdə  sarı qabarcıqlar 
əmələ gəlir. Çox vaxt birləşib bütün başı tutur. Xəstə saçlar bozarır, parlaqlığını itirir. Zədələnmiş dəridə 
qabıq verən ləkələr əmələ gəlir. Dırnaqlarda isə sarı ləkələr şəklində ucdan başlayır, dırnaq tutqun olur, 
qalınlaşır, kövrəkləşir, tez sınır və qat-qat tökülür. 
 
Trixofitiya  - Saçqıran 
Bu xəstəlik zamanı saçlar, dəri və dırnaqlar zədələnir. Saçlar dibdən qırılır, xırda  nöqtələr 
şəklində tük qalıqları olur ki, bu da yaxşı qırxılmamış saç təsəvvürü yaradır. 
«Saçqıran dəmirov» adı da buradan əmələ gəlir. Trixofitiya zamanı dəridə çəhrayı, qırmızı rəngli 
pulcuqlu ləkələr əmələ gəlir, dırnaqlar da zədələnir. 
Xəstəlikdə infeksiya mənbəyi xəstə şəxslərdi. Vasitəli kontakt yolu ilə yoluxma baş verir (paltar, 
daraq, maçalka və s.). İnkubasion müddəti 2 həftədir. 
 
Mikrosporiya 
Bu zaman dərk, saçlar zədələnir. Başın tüklü hissəsində böyük nahiyyələrdə dəri qabıq verir, tüklər 
dəridən 3-5 mm aralı qırılır. Göbələk sporlarından ibarət ağımtıl halqa ilə əhatə olunur. 
Diaqnoz  -  mikroskopik  metoddan  istifadə  etməklə  qoyulur.  Müayinə  materialı  zədələnmiş 
tüklərdir. 
Keçəllikdə göbələk müxtəlif istiqamətlərdə gedir. Buğumlar düzbucaqlı şəklində olub, tüklərdə hava 
qovuqları vardır.  Trixofitiyada göbələk həmin tükün daxilində, həm də  xaricində yerləşir. Mikrosporiya 
zamanı göbələyin dəyirmi buğumları olur, o xəstə tükü halqa şəklində bürüyür. İnfeksiya mənbəyi xəstə 
insan və heyvanlar ola bilər. Xəstə şəxslər kontakt vasitəsi ilə dəlləkxanadan keçə bilər. Kommunal həkimə 
məlumat vermək lazımdır. spesifik müalicə yoxdur. Tez-tez başı təmiz yumaq, yod preparatından istifadə 
edilir. 14-21 gün, gündə 2-3 dəfə. 
Profilaktikası  –  belə  xəstələr  dispanser  qeydiyyatında  olmalıdır  (dəri-zöhrəvi  kabineti)  saçı 
təmizləmək  lazımdır.  dezinfeksiya  5%  lizol  1%  xloraminlə  aparılır.  Agar  uşaqlar  xəstələnirsə, 
sağaldıqdan sonra 2 dəfə müayinə edilir, sonra icazə verilir. Məktəbə (5-6 həftə) infeksion ocaqda və uaşq 
müəsissəsində həkim dermotoloq tərəfindən 14 gün ərzində müayinə aparılmalıdır. 
 
Qoturluq 
Dərinin yoluxucu kəskin parazitar xəstəliyidir. Törədicisi qoturluq gənəsidir (Sarcoptes scadili). 
Qotur gənələri qaşınma verən gənələrin ailəsinə, hörümçək formalıların və üzvi ayaqlıların şöbəsinə 
aiddirlər. İnsan dərisində parazitləşən qotur gənələri ağımsov-sarıtəhər rəngdə nöqtə kimi adi gözlə 
güclə görünür. Mikroskop altında onlar oval, tısbağa şəklindədirlər. Erkək gənənin gövdəsinin uzunluğu 
0,2-0,3 mm, dişisinin uzunluğu 0,33-0,45 mm. Qotur gənəsinin 4 cüt ayaqları vardır. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
134 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
Onlardan 2 cüt qabaq ayaqları sorucu funksiyasını ifa edir, 2 cüt dal ayaqları isə cod tük kimi qurtarır. 
Qotur gənəsinin gövdəsi germetik şəkilli xitin maddəsi ilə örtülüdür. 
Qotur gənələrinin cinsi mayalanması dəri səthində həyata keçirilir. Yalnız mayalanandan sonra erkək 
gənələr qırılıb məhv olurlar. Dişi gənələr isə tez  bir vaxtda 15  -30 dəqiqə müddətində dərinin ən səthi 
buynuz təbəqəsini eşib orada özünə 5-10 mm uzunluğunda kələ-kötür yol açır. Beləliklə, ümumi məlum 
olan qoturluq yollarında dişi gənələr özündən yumurta qoyur. Gənələr yumurtanı qruplarla  və hər qrupda 
3-4  dənə buraxır.  Dişi  gənələr  yuxarıda təsvir  olunan qoturluq    yollarında    gündə  orta  hesabla  1  mm 
hərəkət  edir.  Hər  bir  dişi  gənə  45-60  gün davam  edən  ömrü  boyu  cəmi  50-yə  qədər  yumurta  qoyur. 
Beləliklə, yumurtalardan  4-8  gündən sonra sürfələr çıxır, bu da 14-15 günün müddətində  bir sıra inkişaf 
yolları keçərək  yetişmiş gənələrə  çevrilirlər.  Müvafiq şəraitdə qotur  gənələri asanlıqla törəyib artırlar. 
Bir dişi gənənin nəsli 4 ayda 240 minə çatır, onlardan 160 mini dişi, 80 mini isə erkək gənə olur. Bir dişi 
gənədən 3 ayda 150 min gənə törəyir. 
Etiologiyası: 
Qoturla  yoluxma  adətən  cinsi  yetkin  dişi  gənələrin  xəstə  adamlardan  sağlam 
adamlara  keçirilməsi  vasitəsilə  əmələ  gəlir.  Bu  ailədə  və  məişətdə  sıx  təmas  (bir  yerdə  yatmaq, 
qucaqlaşmaq, əl vermək və s. yaxın təmas), habelə xəstələrin istifadəsində olmuş ev əşyaları, yataq və 
geyim paltarları vasitəsilə mümkündür. 
Patogenez və klinikası: 
İnkubasiya dövrü 1-6 həftəyə qədər çəkir. Qotur  gənələrinin dəriyə 
düşdüyü və dərinin buynuz təbəqəsinə soxulduğu vaxtdan,  qoturun  səciyyəvi  simptomu,   dəri 
qaşınması başlanır. Qaşınma adətən gecələr, xəstə yataqda olduğu zaman şiddətlənir, qan  axana qədər 
qaşındıqda belə dincələ bilmir. Xəstəliyin başlanğıcında qaşınmadan başqa heç bir dəri əlaməti  olmur. 
Yayılma mexanizmi: 
Adətən xəstəlik bir əlin barmaqarası büküklərindən başlanır. Tezliklə, 
o  biri  ələ  keçir,  biləklərə  və  saidə  yayılır.  İlk  dəfə  başlanmış  qaşınma  dəri  örtüyünün  məhdud  bir 
nahiyyəsində olur. sonralar o ətrafa yayılır, dəri örtüyünün yeni-yeni sahələrini əhatə edir. 
Uşaqlarda qotur üzdə, əllərin içərisində və ayaqlarının altında belə təsadüf olunur. Bəzi şəxslərdə 
(neftçilər, maşinistlər, sürücülər və s.) peşə xüsusiyyətlərindən asılı olaraq iş  prosesi zamanı sistematik 
olaraq neft və neft məhsulları ilə (benzin, ağ neft, dizel yanacağı, mineral yağlar və  s.)  təmasda olanların 
əllərində  və qismən  qollarında  qotur əlamətləri  olmur.  Bunlarda qotur əlamətləri  qoltuq altı  çıxırlarda, 
qarnın aşağı hissəsində, göbək, oma, cinsiyyət üzvləri nahiyyəsində müşahidə olunur. 
Diaqnoz: 
Qoturluq  yollarının  dibindən  bu  qotur  gənəsinin  çıxarılması  və  mikroskop  altında 
baxılmasının  böyük  diaqnostik  əhəmiyyəti  vardır.  Bu  məqsədlə  xüsusi  iynə  vasitəsilə  qotur  yolunun 
dibində, içərisində diri qotur gənəsi olan sudur, götürülür və mikroskop altında baxılır. 
Profilaktikası: 
Qoturluğun  profilaktikası  ümumi  və  xüsusi  gigiyena  qaydalarının  yerinə 
yetirilməsindən ibarətdir. 
İctimai  gigiyena  qaydaları  qoturlu  xəstələri  erkən  aşkara  çıxarıb,  xəstəxana  şəraitində  müalicə 
etməkdir.  Xəstəlik  mənbəyinin  aşkara  çıxarılması  naminə  xəstənin  ailə  üzvlərinin,  ailədə  və  ümumi 
yataqxanada xəstə ilə yaxın təmasda olmuş şəxslər müayinədən keçirilir. 
Qoturlu xəstələrin aşkara çıxarılıb müalicəyə cəlb etmək məqsədilə uşaq və müalicə müəssisələrin 
işçiləri  və  uşaqları,  bərbərxanaların,  hamamların  və  əhaliyə  qulluq  edən  başqa  məişət  və  kommunal 
təsərrüfatı idarələrinin işçiləri müntəzəm tibb müayinəsindən keçirilir. 
Qoturluq  xəstəliyinin profilaktikası  məqsədilə  xəstələrin evləri, onların istifadəsində olmuş  bəzi 
ev  əşyaları,  yataq  və geyim ləvazimatı  dezinfeksiya olunmalıdır. Qoturlu  xəstələr tam  sağalana qədər 
kollektiv əvə işə buraxılmır. Xəstələnmiş uşaqlar uşaq evlərinə, uşaq bağçalarına, məktəbə buraxılmır. 
Şübhəli uşaqlar həkim müayinəsindən keçirilir. 
Əlləri  müntəzəm  yumaq  və  təmizlik  şəxsi  gigiyena  qaydalarına  aiddir.  Bu  hal  adamı  həmişə 
qoturluğa yoluxmadan qoruyur. Əgər əilədə və yaxud kollektivdə bir nəfər  xəstələnibsə,  qalanları həmin 
xəstə  ilə  yaxın  təmasda  olmaqdan  çəkinməlidirlər.  Xəstənin  yataq  və  geyim  paltarları  dezinfeksiya 
olunmalıdır və yaxud qaynadılmalıdır. Qaynadılması  mümkün olmayan paltarlar  isti  ütü ilə ütülənməlidir 
və ya bir neçə gün havaya verilməlidir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
135 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU 70 
 
Hospital 
(xəstəxanadaxili, nozokominal) infeksiya 
 
Hospital,  xəstəxanadaxili  və  ya  nozokominal  (latınca  "nosocomium"  -  xəstəxana  və  ya  yunanca 
"nosokomeo" - xəstələrə qulluq) infeksiya - dəqiq siyahısı olmayan nozoloji formalarla şərtlənir. ÜST- 
ün tərifinə görə, nozokominal infeksiya - pasiyentin xəstəxanaya tibbi yardım üçün müraciət etməsi və ya 
orada qalması zamanı inkişaf edən klinik cəhətdən aşkar olunan istəni1ən yoluxucu xəstəlikdir. Həmçinin 
simptomların əmələ gəlmə vaxtından asılı olmayaraq, (xəstəxanada olduqda və ya oradan getdikdən sonra) 
xəstəxana işçisinin həmin idarədə işləməsi ilə əlaqədar inkişaf edən istənilən yoluxucu xəstəlikdir. Digər 
təriflərə  əsasən,  nozokominal  infeksiyalara  -  pasiyentin  müəyyən  edilmiş  infeksiya  ilə  təkrarən  daxil 
olması  zamanı baş  verən  bütün  xəstəlik  halları  (hansı  ki,  o,  əvvəlki  hospitallaşdırmanın  nəticəsi  kimi 
inkişaf  edir)  və  ya    əgər  xəstə  daxil  olma  anında  inkubasiya  mərhələsində  deyildirsə  və 
hospitallaşdırmadan 48 saatdan tez olmayaraq xəstəliyin inkişaf  etdiyi hallar aiddir. 
Xəstəxanadaxili infeksiya həm stasionarın xəstələri, poliklinikaya gedənlər arasında, həm də tibb 
heyəti  arasında  inkişaf  edir.  Yoluxma  xəstələrlə  təmas  zamanı,  müalicə-profilaktika  müəssisələrində 
əksepidemik  rejim  pozulduqda,  zərərsizləşdirilməmiş  alətlərdən  istifadə  etdikdə,  peşə  fəaliyyəti 
nəticəsində (cərrahların B və C viruslu hepatitləri İİV ilə yoluxması), laboratoriyalarda qəzalar zamanı 
baş verir. 
Stasionarlarda  xəstəxanadaxili  infeksiyalar  əsasən  Fleksner  və  Zonne  şigelyozları,  A,  B  və  C 
viruslu  hepatitləri,  sidik-cinsiyyət  yollarının,  aşağı  tənəffüs  yollarının  irinli-septiki  xəstəlikləri,  qan 
dövranının infeksiyaları ilə təmsil edilir. 
Uşaq stasionarlarında xəstəxanadaxili infeksiyalar kimi eşerixiozlara daha çox (O55, O75, O144) 
rast  gəlinir.  Cərrahi  uşaq  stasionarlarında  xəstəxanadaxili  infeksiyalar  arasında  sepsis,  pnevmoniya, 
mədəbağırsaq  yolunun  infeksiyaları,  omfalit  (göbək  nahiyəsində  dəri  və  dərialtı  toxumanın  iltihabı), 
konyunktivit, dərinin infeksiyaları, sidik-cinsiyyət yollarının infeksiyalarına daha çox rast gəlinir. 
Böyüklər üçün çoxprofilli stasionarlarda infeksion mononukleoz, epidemik parotit, məxmərək, su 
çiçəyi, qızılca, meninqokokk infeksiyası, vərəm kimi infeksiyaların sporadik halları qeydə  alınır. 
Xəstəxanadaxili  infeksiyaların  inkişaf  etməsinə  aşağıdakılar  səbəb  olur:  a)yüksək  virulentlik 
xüsusiyyətlərinə və dərman davamlılığına malik stafilokokkların və  müxtəlif  qram-mənfi bakteriyaların 
hospital ştamlarının  formalaşması;  b)tibb heyəti  arasında törədicigəzdirənlik (patogen  stafilokokkların 
daimi gəzdirənlərinin  payı tibb heyətinin 40%-ni təşkil edir); c)zərərsizləşdirilməmiş  xəstələrin  qulluq 
əşyaları  və alətlərindən  istifadə  olunması,  xəstəxana  müəssisələrində  sanitar-  gigiyenik  rejimin,  şəxsi 
gigiyena qaydalarının pozulması. 
Xəstəxanadaxili infeksiyalar əsas xəstəliyin gedişini ağırlaşdırır, bəzən xəstənin həyatını təhlükə 
qarşısında qoyur, xəstələrin stasionarda qalma müddətini uzadır. 
Tənəffüs yollarının hospital infeksiyaları qrupunda ağciyərlərin süni ventilyasiyası  (ASV) aparatına 
qoşulmuş xəstələrdə inkişaf edən ventilyasiya pnevmoniyası xüsusi yer  tutur. 
Hospital  infeksiyada  angiogen  infeksiya  xüsusi  yer  tutur  ki,  o  əsasən  3/4  hallarda  damarların 
kateterizasiyası ilə bağlıdır. 
Cərrahi  stasionarlarda  hospital  infeksiyalar  kifayət  qədər  geniş  yayılmışdır.  Təqribən  15-25% 
hallarda  cərrahi,  yanıq  yaraları  və travmalarla  bağlı  olan  yara  hospital  infeksiyası  inkişaf  edir.  Cərrahi 
müdaxilə  zamanı  infeksion  ağırlaşmaların  tezliyi  yaraların  təmizliyindən  asılıdır.  Belə  ki,  "təmiz" 
yaralarda  1,5-6,9%-də  hospital  infeksiya  inkişaf  edir,  halbuki "çirkli"  yaralarda  -  10-40%  halda  aşkar 
edilir.  Yara  infeksiyalarının  etioloji  amili  S.aureus,  abdominal  cərrahiyyədə  və  mamalıq-ginekoloji 
stasionarlarda tez-tez E.coli və Enterobacteriaceae ailəsinin digər nümayəndələri sayılır. Xəstəxanadaxili 
infeksiyalarla  xəstələnmənin  artmasının  səbəblərinə  xəstəxana  komplekslərinin  yaradılmasını  şamil 
etmək olar. Belə komplekslərdə ağır xəstələr toplanır və böyük sayda heyət yığışır ki, bu da törədicilərin 
dövr etməsi və hospital ştamların seleksiyası üçün şərait yaradır.