Mühazirə MÖvzu 1 Epidemiologiya fənni, üsulları və inkişaf tarixi MÖvzu 2

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
136 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
Cərrahi stasionarlarda yanmış xəstələr arasında hospital infeksiyanın səviyyəsi  xüsusilə yüksəkdir 
(yanıq xəstəliyi immundefisit vəziyyəti kimi nəzərdən keçirilir, hüceyrə immunitetinin və qeyri-spesifik 
müdafiə amillərinin defisiti müşahidə olunur). Yanmış yaraların mikroflorası şərti- patogen qram-müsbət 
və qram-mənfi mikroorqanizmlərin assosiasiyaları ilə təmsil edilmişdir. Yanıq infeksiyasının tez-tez rast 
gəlinən törədiciləri S.aureus və P.aeruginosa saydır, son illərdə göy-yaşıl irin çöplərinin rolu artmaqdadır. 
Yanmış  şəxslərdə  mikroorqanizmlərin  hospital  ştamları  xüsusilə  təhlükəlidir.  Belə  ki,  onlar 
mikrobəleyhinə  preparatlara  qarşı  yüksək  dərəcədə  davamlıdırlar.  Xəstələr  üçün  törədicilərin 
dəyişməsinə səciyyəvidir: xəstəliyin ilk günlərində yarada qram-müsbət kokk florası inkişaf edir, sonralar 
qram-mənfi flora ona qoşulur ki, əksər hallarda o, yara prosesinin və yanıq xəstəliyinin gedişini müəyyən 
edir. Lakin eyni zamanda S.aureus, xüsusilə antibakterial preparatlara qarşı davamlı olan hospital ştamlann 
etioloji əhəmiyyəti saxlanılır. 
Anadan  dölə  törədicilərin  daxil  olmasının  5  yolu  mümkündür: 
qalxan  (doğuş 
yollarından),  transplasentar,  hematogen,  enən  (uşaqlığın  iltihablaşmış  əlavələrindən,  apendiksdən)  və 
qarışıq. Bu halda bətndaxili infeksiya inkişaf edir. 
Çox  vaxt  hamilə  qadının  xəstəlikləri  arasında  (dölün  və  yeni-doğulmuşun  yoluxmasına  gətirib 
çıxarır) urogenital infeksiyalar böyük rol oynayır  ki, o da kolpit, servisit, xronik və hestasion  pielonefrit 
və ağciyərlərin xronik qeyri-spesifik xəstəlikləri şəklində meydana çıxır. 
Xəstəxanadaxili infeksiyaların xüsusi qrupunu antibiotiklərlə uzunmüddətli müalicə ilə əlaqədar 
yaranan xəstəliklər təşkil edir. Onlar orqanizmin normal mikroflorasının pozulması nəticəsində inkişaf 
edir. 
Xəstəxanadaxili  infeksiyaların  qarşısıın  alınması  və onlarla  mübarizə  məqsədilə  xüsusi  tədbirlər 
sistemi  işlənir,  onların  arasında  sanitar-gigiyenik  tədbirlərə  mühüm  yer  ayrılır.  Bunların  içərisində 
xəstəxanalar  üzərində  sanitar  nəzarətin  aparılması,  xüsusilə  qida  blokunun,  məhsulların  daşınmasını 
yerinə  yetirən  nəqliyyatın  sanitar-texniki  vəziyyəti,  inventarın  və  qabların  saxlanması,  qidanın 
hazırlanması  texnologiyasının  gözlənilməsi,  onun  realizasiyası  müddətlərinin,  qabların  yuyulması, 
dezinfeksiya qaydalarının gözlənilməsi vacibdir. 
Hospital  infeksiyanın  profilaktikasının  komponenti  tibb  alətləri  -  onun  zərərsizləşdirilməsinin 
keyfiyyəti  üzərində  daimi    nəzarətin  aparılmasıdır.  Birdəfəlik  alətlərin  istifadəsi  zamanı  yoluxma 
təhlükəsi  minimaldır,  lakin  dəfələrlə  işlədilən  alətlərin  tətbiqi  onların  ciddi  zərərsizləşdirilməsinə  və 
nəzarətə məcbur edir. 
Tibb heyətinin paltarı, rezin əlcəklər, stenofonendoskop, eynəklər və  digər  ləvazimatlar  qan və ya 
ifrazatlarla  çirkləndikdə  dezinfeksiya  aparılır.  Əllər  dezinfeksiya  vasitələri  (məsələn,  2%-li  hidrogen 
peroksid məhlulu və 70° etil spirti) ilə səylə işlənir, gözlər su şırnağı ilə yuyulur, sonra 1% gümüş-nitrat 
məhlulu (albusid) damızdırılır, ağız, burun 70° etil spirti ilə işlənir və ya 0,05%-li kalium-permanqanat 
məhlulu ilə yaxalanır. 
Xəstəxanadaxili  şəraitdə  İİV-infeksiya  ilə  yoluxma  riskinə  malik  şəxslərin  aşkar  edilməsi  üçün 
təmasda olanlar müəyyən edilir, onlar İİV qarşı anticisimlərin tapılmasına görə müayinə olunurlar. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
137 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
 
 
MÖVZU 1 
Laboratoriya 
 
Epidemik prosesin sxeminin tərtibi və təhlili 
 
Dərsin məqsədi: 
Tələbələrin nəzəri dərslərində epidemik proses haqqında aldıqları bilikləri 
möhkəmləndirmək. İnfeksion xəstəliklərə qarşı mübarizə və profilaktika prinsiplərinin öyrənilməsi. 
Dərsin planı: 
1. Epidemik prosesin 3 əsas amilinin müzakirə edilməsi: 
a. infeksiya mənbəyi; 
b. infeksiyanın keçmə mexanizmi; 
c. əhalinin həssaslığı 
2. Əksepidemik tədbirlərin məzmunu və istiqaməti. 
Dərsin qısa məzmunu - 
Yoluxucu  xəstələri üzə çıxaran müalicə  həkimləri  (pediatr, terapevt) 
epidemik  ocaqda  ilkin  əksepidemik  tədbirləri  həyata  keçirirlər.  Onların  apardığı  tədbirlərin 
keyfiyyətindən  gələcəkdə  aparılan  tədbirlərin  effektliyi  asılıdır.  Buna  görə  infeksion  xəstəliklərin 
epidemik  prosesinin  quruluşunun  öyrənilməsinin  böyük  əhəmiyyəti  var.  İnsanlar  arasında  infeksion 
xəstəliyin yayılmasına epidemik proses deyilir. Epidemik proses bir-biri ilə əlaqədar olan, biri digərini 
əmələ gətirən epidemik ocaqlardan ibarətdir. Epidemik ocaq epidemik prosesin birinci elementidir. 
Epidemik ocaq 
– infeksiya mənbəyinin olduğu yer və ona yaxın ətraf mühit başa düşülür. 
Epidemik prosesin əmələ gəlməsi və fasiləsiz gedişi üçün 3 əsas amilin qarşılıqlı əlaqəsinin olması 
vacibdir:  infeksiya mənbəyi, keçmə mexanizmi  və həsas orqanizm. İnfeksiya  mənbəyi yoluxmuş insan 
(xəstə  və  gəzdirici)  və  bəzi  xəstəliklərdə  heyvan  orqanizmidir.  Xəstəlik  törədicilərinin  infeksiya 
mənbəyindən sağlam orqanizmə keçməsinə infeksiyanın keçmə mexanizmi  deyilir. Törədicinin sağlam 
orqanizmə keçməsi bilavasitə toxunduqda (düz təmas),  məişət  əşyaları ilə (məişət– təmas  ya da məişət 
yolu), hava, su, torpaq, qida məhsulları, həşəratlar vasitəsi ilə həyata keçirilir. Həssaslıq dedikdə isə insan 
və heyvan orqanizmlərinin törədicilərin artıb-çoxalması üçün  optimal mühit olması başa düşülür. 
Epidemioloji  prosesin  baş  verməsi  üçün  yuxarıda  göstərdiyimiz  üç    amilin  olması  vacibdir. 
Göstərdiyimiz  bu amillərdən birinin  olmaması infeksiyanın gələcəkdə  yayılmasına imkan vermir, yəni 
ocağın  ləğv  olunmasına  gətirib  çıxarır.  İnfeksion  xəstəliyin  xəbərdarlıq  edilməsi,  onun  yayılmasını 
məhdudlaşdırmaq və tamamilə ləğv etmək üçün aparılan tədbirlər epidemik prosesin hər üç amilinə təsir 
göstərməlidir, yəni infeksiya mənbəyinə, keçmə mexanizminə və kollektivin həssaslığına qarşı. Konkret 
infeksiya ilə mübarizədə tədbirlər prinsipcə epidemik prosesin istənilən amilinə yönəldilə bilər və əgər 
onu  aradan  götürmək  mümkün  olursa,  bu  ocağın  ləğv  edilməsinə  gətirib  çıxarır.  Mövcud  olan  bütün 
ocaqlara  təsir  göstərən  tədbirləri həyata keçirdikdə,  həmin infeksiyanın tam ləğv  edilməsi  problemini 
həll etmək olar. 
Aparılan  istənilən  tədbir  o  vaxtı  əksepidemik  əhəmiyyət  kəsb  edir  ki,  o  epidemik  prosesin  üç 
amilindən birinin təsirini qırsın. Ocaqda  aparılan əksepidemik tədbirlər sxem şəklində aşağıda göstərilib. 
Sxem. 
Yoluxucu xəstəlik ocağında əksepidemik iş. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
138 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
Əksepidemik tədbirlərin məzmunu və istiqaməti. 
 
Epidemik prosesin 1-ci amili 
1. Yoluxmuş insanlar 
2. üzə çıxarılması 
3. epidemioloji anamnezin aydınlaşdırılması 
4. evdə izolyasiya və ya hospitalizasiya 
5. GEM-ə xəbər verilməsi 
6. müalicə 
7. Yoluxmuş heyvanlar 
8. üzə çıxarılması 
9. izolyasiyası 
10. müalicə və ya məhv edilməsi 
Epidemik prosesin 2-ci amili 
1. xarici mühit amilləri 
2. dezinfeksiya 
3. xəstəlik törədicilərinin keçiriciləri 
4. dezinseksiya 
Epidemik prosesin 3-cü amili 
1. infeksiya mənbəyi ilə təmasda olan şəxslər 
2. təmasda olan bütün şəxslərin üzə çıxarılması 
3. təmasda olanlar arasında həssas orqanizmin üzə çıxarılması 
4. maksimal inkubasiya dövrü müddətində həssas şəxslər üzərində nəzarə 
5. immunoprofilaktika 
6. təcili  profilaktika 
 
Yoluxucu  xəstəlik  ocağında  aparılan  bütün  əksepidemik  tədbirlər  epidemiya  əleyhinə  kompleks 
plan  əsasında  aparılır.  GEM-in  ən  vacib  vəzifələrindən  biri  kompleks  planda  iştirak  edən  bütün 
müəssisələr (müalicə-profilaktik idarələri, bir sıra təsərrüfat müəssisələri və s.) tərəfindən əksepidemik 
tədbirlərin  vaxtında  yerinə  yetirilməsini  tənzim  etmək  və  bu  işdə  onlara  təşkili-metodik  kömək 
göstərməkdən ibarətdir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
139 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  2 
Canlı keçiricilər 
 
Dərsin  məqsədi: 
Tələbələri  yoluxucu  xəstəliklərin  törədicilərinin  keçiriciləri  - 
buğumayaqlıların  xarici  görünüşü,  fərqləndirici  xüsusiyyətləri  ilə  tanış  etmək.  Entomoloji  və 
mikrobioloji müayinə üçün buğumayaqlıların yığılması. 
Dərsin planı: 
1.  Yoluxucu  xəstəliklərin  keçiriciləri  olan  buğumayaqlıların  morfologiyasının  öyrənilməsi.  İşçi 
dəftərlərdə onların şəklinin çəkilməsi. 
2. Buğumayaqlıların yığılması üsullarının öyrənilməsi. 
Dərsin qısa məzmunu: 
Gənə. 
Gənələr  (Acarina) buğumayaqlılar  növünə aiddirlər.  Qamazid, qırmızıbədən, arqazid  və 
iksodid gənələri epidemioloji əhəmiyyətə malikdirlər. 60 növə yaxın iksodid gənələri məlumdur ki, onlar 
da gənəli ensefalit,  hemorragik  qızdırmanı,  bəzi rikketsiozları,  tulyaremiyanı  yayırlar. Gənələr  həmin 
xəstəliklərin törədiciləri ilə bir dəfə yoluxduqdan sonra, germinativ yolla bunu öz nəsillərinə ötürürlər. 
Odur  ki,  bunlara  yalnız  yoluxdurucu  deyil,  hətta  infeksiya  mənbəyi  kimi  də  baxmaq  olar.  Arqazid 
gənələri gənəli qayıdan yatalağı, Kü-qızdırmasını, tulyaremiyanı yayır. Qamazid gənələri rikketsiozları, 
hemorragik qızdırmanı, bəzi ensefalit xəstəliklərini yayırlar. 
Morfologiyasına görə bunlar bir-birindən fərqlənirlər. Bunların bədəni örtülü, başı gövdəyə 
birləşmiş olur. Xortumları üst və alt çənədə birləşmiş olur. Dörd cüt ayağı var. 2 -ci cüt ayaqların 
yanında cinsi üzvləri birləşmişdir. Ayaqcıqlar bir neçə buğumlardan ibarətdir. İksodid gənəsi tayqada 
olur. Bunların yumurta dövrü torpaqda inkişaf edir. Sürfə dövrü gəmiricilərdə və quşlarda, imaqo halı isə 
heyvanlarda gedir.  Gənələrin aktivliyi  yaz-yay  aylarında qeyd edilir. Gənələrin qan sorma müddəti 5 
gündən 12 günə qədərdir. Gənələr 2 ilə qədər ac qala bilirlər. Arqazid gənələrini ən çox heyvan 
mağaralarında təsadüf edilir. Qan sorma müddəti bir neçə dəqiqədir. 10 ildən 11 ilə qədər ac qala bilər. 
Ağcaqanad. Bunlar 
həşəratlar sinfinə, ikiqanadlılar dəstəsinə, qan sorucular ailəsinə 
mənsubdurlar. 
Epidemioloji təhlükə törədən ağcaqanadlar aşağıdakılardır: 
1. Kuleks – ensefalit və tulyaremiya xəstəliklərini yayır; 
2. Aedes – sarı qızdırma, dönge xəstəliyini, bəzi ensefalitləri yayır. 
3. Anofeles – malyariya xəstəliyini yayır. 
Azərbaycanda Anopheles-in 5 növü məlumdur. Onlardan  Anopheles macculipennis  və An.hyrcanus 
malyariyanın    yayılmasında  əsas  rol  oynayır.  An.macculipennis  respublikanın  bütün  zonalarında 
yayılmışdır. Onun sürfələri yaşayış  yerlərində və ya  ona yaxın yerlərdə kiçik su gölməçələrində inkişaf 
edir. An.hyrcanus isə öz inkişafı üçün ot basmış daimi su mənbələrini seçir. 
Anofeles  cinsinə  mənsub  olan  ağcaqanadlar  morfologiyalarına  görə  və  ekoloji  xüsusiyyətlərinə 
görə bir-birlərindən  fərqlənirlər.  Anofeles  cinsinə  mənsub  olan ağcaqanadlar yumurtalarını təmiz  suya 
tək-tək  qoyurlar.  Malyariya  xəstəliyini  yaymayan  ağcaqanadlar  isə  yumurtaları  birləşmiş  (200  -300-ə 
qədər,  qayığa bənzəyir)  şəkildə olur. 2-3  gün keçəndən  sonra  yumurtalardan sürfələr  çıxır.  Anofelesin 
sürfələri  suyun səthinə paralel  yerləşir.  Malyariyanı yaymayan ağcaqanadların sürfəsi isə  sudan asılmış 
vəziyyətdə olur. Yəni ağcaqanadın quyruq hissəsi suyun səthinə, baş hissəsi isə suyun içərisində olur. 10-
27 gün keçdikdən sonra 4 dəfə qabıq dəyişir, pupa çevrilir və 2-4 gündən sonra həmin puplar imaqo halına 
keçir. Beləliklə, yumurta dövründən imaqo halına qədər 30-45 gün keçir. Anofeles cinsinə mənsub olan 
ağcaqanadlar oturduğu divardan asılmış vəziyyətdə  görünür. Malyariyanı  yaymayan ağcaqanadlar düz səthə 
paralel xortumcuq yerləşir. Xortumcuq ağız aparatıdır, dişilərdə o  sorucu- deşici tipindədir, erkəklərdə 
zəif  inkişaf  etmişdir.  Ona  görə  də  dişilər  asanlıqla  insan  qanı  ilə  qidalanır.  Morfologiyasına  görə 
ağcaqanadlar 3 hissəyə  bölünür: baş,  döş, qarın. Dişilərdə bığlar qısa,  erkəklərdə  isə uzun tükcüklər ilə 
örtülüdür.  Dişi  anofelesin  lamisələrinin  uzunluğu  xortumuna  bərabərdir.  Başqa  ağcaqanadlarda  onlar 
qısadır. Bu vacib fərqləndirici əlamətdir. Döşünə 3 cüt ayaq və 1  cüt uzunvari 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
140 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
damarlı  qanad  birləşmişdir.  Döşün  arxa  hissəsi  qalxanla  örtülmüşdür,  onun  quruluşu  fərqləndirici 
əlamətdir.  Anofeles  ağcaqanadlarında  qalxanvari  örtük  bütövdür,  qalanlarında  isə  pərdələrə  ayrılıb. 
Bunlarla yanaşı Azərbaycanın  müxtəlif ərazisində 5 növ Aedes, 4 növ Culiseta  cinsinə  aid ağcaqanadlar 
yayılmışdır. 
Birə. 
Birələr (Ahaniptera) həşəratlar sinfinə aiddirlər. 1400-ə qədər birə növü məlumdur. Onlar 
müxtəlif  heyvan,  quşlar,  eləcə  də  insanın  dərisi  üzərində  parazit  həyat  keçirir.  Birələr  əsasən  taun 
xəstəliyini gəmiricilərdən insanlara yayırlar. Bundan başqa, bu həşəratlar siçovul səpkili yatalağını və 
tulyaremiyanı yayırlar. 
Respublikamızda  80-dan  çox  birə  növü  tapılmışdır.  Onlar  müxtəlif  təbii  şəraitdə,  məməlilərdə, 
müxtəlif  quş  və  heyvanların  yuvalarında  yaşayırlar.  Birələrin  bioloji  xüsusiyyətinə  gəldikdə  qeyd 
etməliyik ki, bunların da erkək və dişi növləri olur. Dişiləri mayalandıqdan sonra döşəmə yarıqlarına, 
bəzən torpağa, zibilliyə və müxtəlif yerlərə yumurta qoyurlar. 1-2 həftədən sonra sürfə əmələ gəlir. Sürfə 
pupa, sonra isə imaqo halına keçir və xarici mühitin temperaturundan asılı olaraq inkişaf edir. Inkişaf 
üçün ən kiçik hərarət +27
0
C olmalıdır. Birələr qan sormadan sonra 28 aya qədər ac qala bilir. 
Birələr epidemioloji əhəmiyyətə görə aşağıdakı qruplara bölünür: 
1. insan birəsi 
2. it birəsi; 
3. pişik birələri; 
4. sinantrop gəmiricilərin birələri; 
5. vəhşi gəmiricilərin birələri 
Bit. 
Bitlər  (Pediculidae)  həşəratlar  sinfinə  aiddirlər.  Bitlərin  200  növü  məlumdur.Bitlərin  bəzi 
növləri ayrı-ayrı sahiblər üzərində parazitlik edir, yəni insan bitləri heyvanlara keçə bilmir, heyvan bitləri 
isə insana keçə bilmir. İnsan üzərində parazit həyat keçirən bitləri 3 qrupa ayırırlar: paltar (P. Humanus 
vestimente),  baş (P.  Humanus capitis), qasıq (Phthirus  pubis)  bitləri. Paltar  və baş bitləri  epidemioloji 
əhəmiyyətə  malikdirlər.  Bitlər  erkək  və dişi  cinslərinə  bölünür. Dişi  bit  mayalandıqdan sonra  yumurta 
qoyur  və  həmin  yumurtalar  xarici  mühitin  temperaturundan  asılı  olaraq  sürfə    halına  keçir.  Belə  ki, 
temperatur 36-37 dərəcə olarsa, sürfənin inkişafı 3-4 gün çəkir, əgər temperatur aşağı olarsa, yumurtadan 
sürfə  çıxmır.  Bitlərin  ömrü  2-3  ay davam edir.  Lakin  səpkili  yatalaqla  yoluxmuş bitlərin  ömrü  40-45 
gündür. Bitlər  uzun müddət qidasız  (10  günə qədər)  qala bilmirlər.  Bitlər  səpkili  yatalaq, bitlə  yayılan 
qayıdan yatalaq xəstəliklərini yayırlar. Səpkili yatalaqda Provaçek rikketsiyaları bitlərin nəcisi ilə xaric 
olur,  qayıdan yatalaqda isə  törədici  həşəratın hemolimfasında  yerləşir  və dəriyə biti  əzdikdə (infeksiya 
qapısından) düşür. 
Bitliliyə görə müayinə – vacib əksepidemik tədbirdir. Bunu tibb işçiləri aparırlar. Başın pedikuleza 
qarşı  müayinəsi  zamanı qulaq arxasında  olan  saç  sahəsinə  fikir  vermək  lazımdır.  Paltar  bitlərinə  qarşı 
müayinə apardıqda paltarın  əsasən tikiş  və yaxa yerləri  diqqətlə yoxlanılır.  Pedikuleza  qarşı  müayinəni 
yaxşı  işıqlanmış  otaqda  aparırlar.  Qasıq  bitləri  çətin  aşkar  edilir.  Köməkçi  əlamət  kimi  qasıq 
nahiyyəsində, qoltuq nahiyyəsində göy ləkələrin aşkar olunması parazitlərin olduğunu göstərir. 
Aşağıdakı şəxslər pedikulyoza görə müayinə olunurlar: 
a.  internat-məktəblərində, peşə-texniki məktəblərdə oxuyanlar,  uşaq evlərində olan, eləcə də 
düşərgələrdə olan uşaqlar- hər həftə; 
b. şəhərdə oxuyan uşaqlar ildə 2 dəfə, kənd yerlərində oxuyanlar ildə 4  dəfə; 
c. uşaq məktəbəqədər müəssisələrinə gedən uşaqlar – hər gün; 
d. əlil və yaşlı adamlar üçün olan evlərdə yaşayan şəxslər – hər ay; 
Hünü. 
Hünülər  (mığmığalar)  kiçik  qansorucu  həşəratlar  olub  Phlebotomus  cinsinə,  kəpənəklər 
ailəsinə  mənsubdurlar.  300-dən  artıq  hünü növü vardır. Bədəni  sıx  tükcüklərlə  örtülmüşdür.  Sürfələri 
bitkilərin çürüntü maddələri ilə qidalanır. Phlebotomus nəslinin dişiləri qanla  qidalanır, erkəkləri isə qan 
sormadığından epidemioloji təhlükə törətmir. Dişilər insan və heyvanların qanı ilə qidalanır, dişləmələri 
ağrılıdır, yerində şiddətli dəri reaksiyası baş verir. Hünülər pappataçi qızdırması, dəri və daxili (visseral) 
leyşmaniozların keçiricisi kimi böyük epidemioloji əhəmiyyətə malikdirlər. Hünülər bütün isti ölkələrdə 
yayılmışdır. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
141 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
Milçək. 
Epidemioloji əhəmiyyətə malik olan milçəklər həşəratlar sinfinə iki qanadlılar  dəstəsinə 
aiddirlər. İki qrup milçəklər epidemioloji əhəmiyyətə  malikdir: 
1. sinantrop milçəklər polifaqlardır – 
insanın qida qalığı ilə qidalanırlar (ev milçəkləri və s); 
2. obliqat hematofaqlar – 
insan və heyvanların qanı ilə qidalanırlar (payız milçəyi). 
Milçəklər 60 növdən çox mikroorqanizmləri gəzdirə bilir (mexaniki).  Onlardan  dizenteriya, qarın 
yatalağı,  vəba,  poliomielit,  difteriya,  vərəm,  qara  yara,   taun  və  s.  Qan soran  milçəklər    qara  yara  və 
tulyaremiya xəstəliklərinin törədicilərini yayırlar. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
142 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 3 
 
 
 
Sahədə yoluxucu xəstələrin üzə çıxarılması, qeydə alınması və xəstə 
haqqında xəbərdarlıq 
 
Dərsin məqsədi: 
Yoluxucu  xəstələrin üzə çıxarılması yolları, həyətlər  üzrə  yoxlama aparmağı, 
yoluxucu xəstələrin qeydə alınmasını və onlar haqqında məlumat verməyi  öyrənməkdir. 
Dərsin planı: 
1.  Yoluxucu xəstələrin tam və tez üzə çıxarılmasının və üzə çıxarılmış aktiv və passiv yolların əhəmiyyəti 
haqqında müzakirə etmək. 
2.  Tələbələri yoluxucu xəstələrin qeydə  alma forması, xəbərdarlıq vərəqəsi ilə tanış etmək və tələbələrə 
onların  doldurulması  qaydasını  öyrətmək.  Yoluxucu  xəstə  haqqında  məlumatın  telefonla  GEM-ə  və 
dezinfeksiya stansiyasına verilməsi. 
3. Həyətlər üzrə yoxlamanın aparılması, onun nəticələri haqqında hesabat. 
Dərsin  qısa  məzmunu  - 
Yoluxucu  xəstələrin  tez  və  tam  üzə  çıxarılması  onları  vaxtında 
müalicə, tez təcrid etmək və vaxtında ocaqda əksepidemik tədbirlərin aparılmasına gətirib çıxarır. 
Yoluxucu xəstələri  üzə çıxarmaq  üçün aktiv  və passiv  yolları  ayırd  edirlər.  Yoluxucu xəstələrin 
aktiv  yolla üzə çıxarılmasına  aşağıdakılar aiddir:  xəstələrin  sanitar aktivlərinin  siqnallarına  əsasən  üzə 
çıxarılması,  həyətlər  üzrə  yoxlama, müxtəlif  baxış və müayinələr  zamanı (uşaq  müəssisələrinə  uşaqları 
qəbul  etdikdə,  böyükləri  isə  epidemioloji  vacib  obyektlərə  işə  götürdükdə  və s.)  və yoluxucu  xəstəlik 
ocaqlarında tibbi nəzarət təyin edilən zaman xəstələrin və törədici gəzdiricilərin üzə çıxarılması. Passiv 
yolda tibbi yardıma müraciət təşəbbüsü xəstəyə və ya onun qohumlarına həvalə edilir.  Tibb  işçiləri əhali 
arasında sanitar-maarifi işini apardıqda xəstələrin həkimə tez müraciətini və özü-özünü müalicə etməkdən 
imtina etməyi təbliğ etməlidirlər. Temperaturalı xəstələr həkimi evə çağırmalıdırlar. Poliklinikaya gələn 
temperaturalı xəstələr növbədən kənar müayinə olunmalıdırlar. 
Müalicə-profilaktik  müəssisənin  özünə  məxsus  xüsusiyyətinə  müvafiq  olaraq  yoluxucu  xəstə 
haqqında  bütün  tibbi  məlumatlar  aşağıdakı  əsas  tibbi  sənədlərdə  qeydə  alınır:  “yoluxucu  xəstələrin 
qeydiyyat jurnalı”  (forma 60),  “uşağın inkişaf tarixi”  (forma 112)  və s. Hər bir  xəstəlik  hadisəsi üçün 
ambulator  talon,  sonuncu  (dəqiqləşdirilmiş)  diaqnozların  qeydiyyatı üçün  statistik  talon  (forma  25  -v) 
doldurulur. Yoluxucu  xəstəlik (şübhə olduqda), peyvənddən sonra  qeyri-adi  reaksiya,  heyvan dişləməsi 
zamanı “Yoluxucu xəstəlik, qida, kəskin peşə zəhərlənməsi, peyvəndə qeyri-adi reaksiya haqqında təcili 
bildiriş vərəqəsi” (forma 58) doldurulur. Təcili bildiriş vərəqəsi 12 saatdan gec olmayaraq xəstəlik qeydə  
alınan ərazinin GEM-nə göndərilir (xəstənin yaşayış  yerindən asılı olmayaraq). Təcrübədə ilk diaqnozun 
sonralar  dəyişilməsi  müşahidə    edilir.  Bu  zaman  diaqnozu  dəqiqləşdirmiş  və  ya  dəyişmiş  müalicə-
profilaktik müəssisəsi yeni “təcili bildiriş vərəqəsini” dolduraraq, onu 24 saatdan gec olmayaraq xəstəlik 
aşkar edilən ərazinin GEM-nə  göndərməlidir. Həmin vərəqədə dəyişmiş diaqnoz, onun təyin edilən tarixi, 
əvvəlki diaqnoz və laborator müayinənin nəticələri göstərilir. Əgər yoluxucu xəstə feldşer-mama, feldşer 
məntəqələrində,  tibbi-sanitar  məntəqələrində  üzə çıxarılarsa,  forma  58  iki  nüsxədə  yazılır:  biri  GEM 
üçün, digəri isə həkim-müalicə müəssisəsi üçün qalır. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
143 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  4 
Sahədə üzə çıxarılan yoluxucu xəstələrin təcrid qaydası 
 
Dərsin məqsədi: 
Yoluxucu xəstələrin təcrid və təxriyyə qaydalarının öyrənilməsi. Köçürülmə 
işləri ilə məşğul olan tibb işçilərinin vəzifələri. 
Dərsin planı: 
1. Yoluxucu xəstələrin stasionarda və evdə təcrid prinsiplərinin müzakirə edilməsi. 
2.  Təxriyyə işçisi ilə yoluxucu xəstəlik ocağına getmək və xəstələrin stasionara qəbulunda iştirak 
etmək. 
3. Taun əleyhinə kostyumun geyilməsi və soyunmasının məşq edilməsi. 
Dərsin qısa məzmunu - 
Epidemioloji ocaqda infeksiya mənbəyinə yönəldilmiş tədbirlər o halda 
effektli olur ki, xəstələr yoluxucu dövrünə qədər (qarın və səpkili yatalaqları) təcrid edilsinlər. Yoluxucu 
dövrdən əvvəl və  ya onun kəskin dövründə,  ya da sonunda xəstələrin (virus hepatiti, qızılca, su çiçəyi və 
s.)  təcrid  edilməsi  tədbirləri  az    effektli  olur.  Ona    görə  yoluxucu  xəstələrin  (törədicigəzdiricilərin) 
vaxtında təcrid edilməsində əsas məqsəd, gələcəkdə infeksiyanın yayılmasını xəbərdarlıq etməkdir. Bu 
tədbirləri infeksiya  mənbəyi insan olan  xəstəliklərdə, yəni antroponoz  xəstəliklərində  yerinə yetirmək 
məsləhətdir.  Xəstəni  (törədicigəzdiricini)  tam  kliniki  sağalana  kimi  təcrid  edirlər.  Bəzi  xəstəliklərdə 
(bağırsaq infeksiyaları, difteriya və s.) xəstələnmişlərin (rekonvalessentlərin) evə yazılması bakterioloji 
müayinələrdən sonra həyata keçirilir. 
Xəstələrin təcrid edilməsinin əsasən iki növünü ayırd edirlər: xəstənin stasionarda yerləşdirilməsi 
(hospitalizasiya) və evdə təcridi. Bəzi yoluxucu xəstəliklərdə (qarın və səpkili yatalaqları, virus hepatitləri, 
difteriya,  vəba, poliomielit  və s.)  xəstələri  mütləq hospitalizasiya  edirlər.  Digər  xəstəliklərdə (qızılca, 
dizenteriya, göyöskürək, qrip, epidemik parotit və s.) isə xəstələri ya hospitalizə, ya da evdə təcrid edirlər. 
Hospitalizasiyaya  göstəriş  həm  kliniki  (xəstəliyin  agır  gedişi  və  s.),  həm  də  epidemioloji  ola  bilər. 
Yoluxucu  xəstələrin hospitalizasiyasına epidemioloji göstəriş ən çox aşağıdakılardır: