Mühazirə MÖvzu 1 Epidemiologiya fənni, üsulları və inkişaf tarixi MÖvzu 2

1.  Vaksin flakonunda olan nəzarət indikatoru 
xüsusi nişandan  ibarət  olub  vaksinin uzun 
müddət yüksək  temperaturda  qalması  zamanı  öz  rəngini  dəyişir    (tündləşir).  Ona  görə    də   tibb  işçisi 
flakonu  açmazdan əvvəl orada  olan  indikatorun  rənginə  görə  onun  istifadə  edilməsini  təyin  etməlidir. 
Flakonun  qapağında  yaxud  etiketində  yerləşdirilmiş  nəzarət  indikatoru  (dairənin  içərisində  kvadrat 
şəklində olur) istehsalçı tərəfindən təmin edilir. 
Əgər  vaksin  uzun  müddət  yüksək  temperaturda  saxlanılmışdırsa  flakonda olan 
nəzarət indikatorunun oxunması (qiymət verilməsi) aşağıdakıları  göstərir: 
1. Daxili kvadrat xarici dairədən açıq rəngdədir. Əgər vaksinin yararlılıq müddəti qurtarmışdırsa onda 
işlətmək olar. 
2.  Daxili kvadrat hələlik xarici dairədən açıq olmaqda davam edir. Əgər vaksinin yararlılıq müddəti 
qurtarmayıbsa, onu işlətmək olar. 
3.  Vaksinlərin məhv edilməsinə ilk siqnal: daxili kvadrat xarici dairə ilə eyni rəng alır. Bu vaksini 
işlətmək olmaz. Bu barədə rəhbərliyə məlumat verilməlidir. 
4. Daxili kvadrat xarici dairədən də tünd rəng alır. Belə vaksini işlətmək olmaz. Bu barədə rəhbərliyə 
məlumat verilməlidir. 
 
 
 
Flakonda  olan  indikator  onun  istifadəyə  yararlı  olduğunu  göstərərsə  belə,  bu  onun  donmasını 
göstərmir. Ona  görə də  vaksini istifadə etməzdən əvvəl onun donmamasına da xüsusi nəzarət edilməlidir. 
2.  “Soyuq  zəncir“ə  nəzarət  kartları 
–  bu  kartlarda  xüsusi  indikator  şırımları 
yerləşdirilməlidir ki, bunlar da vaksinlərin uzun müddət yüksək temperaturda saxlandığı zaman öz rəngini 
dəyişir. Bu nəzarət kartları vaksinlərin hansı müddət ərzində yüksək temperaturda  saxlanılmasını təyin 
etmək  üçün  istifadə  edilir.  Bu  nəzarət  kartları  müxtəlif  dillərdə  və  müxtəlif  rənglərdə  buraxılır  və 
istehlakçıya çatdırılır. 
3.  Donma  indikatoru 
–  vaksinin  mənfi  temperaturda  saxlanılmasını  göstərir.  Bu  indikator 
rənglənmiş məhlulu olan kiçik flakondan ibarət olub ağ karta bərkidilərək plastik materiala qaynaq edilir. 
Əgər donma indikatoru 0˚C-dən aşağı temperaturda  bir  saatdan artıq qalarsa məhlul  olan kiçik  flakon 
partlayır, məhlul axır və ağ kartın rəngini dəyişir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
152 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
Hər  bir  soyuducu,  həmçinin  hər  bir  termokonteyner  və  termoçantada  peyvənd  aparılması  və 
vaksinlərin  daşınması  zamanı mütləq  donma indikatru ilə  təmin  edilməlidir. Belə ki, həssas vaksinlər 
(AGDT, ADT, ADTM, HB) üçün dondurulma onun keyfiyyətinə öldürücü təsir edir. 
 
 
Donma indikatorunun oxunması aşağıdakıları göstərir: 
1. əgər indikatorun ağ kartı rənglənmişdirsə vaksin donmağa məruz qalmışdır; 
2.  ağ  kart  təmizdirsə-  indikatoru  soyuducudan  çıxarın  və  onu  silkələyin.  Əgər  bundan  sonra  ağ  kağız 
rənglənərsə,  deməli  vaksin  donmağa  məruz  qalmış,  yaxud  kart  ağ  qalarsa,  onda  indikatoru  yenidən 
soyuducuya qaytarın. 
3. əgər  donma  indikatoru  “aktivləşərsə“  yəni  ağ kartı  rənglənərsə,  onda  həssas  vaksinləri  “silkələnmə 
testi“ ilə yoxlamaq lazımdır. Bu sıradan çıxan hansı vaksinin məhv edilməsini təyin edir. 
4.  Elektron  donma  indikatoru-(Freze-taq). 
Hazırda  bir  sırada  ölkələrdə  Freze-taq  tipli 
donma  indikatorlardan  istifadə  edilir.  Bunlar  temperaturu  elektron  qurğu  vasitəsilə  ölçür  və kristalik 
məhlulu ekranda  göstərir. Əgər bu  indikator 0˚C+0.3˚C 60+3dəq. müddətində  qalarsa ekranda “normal“ 
nişan  statusu “təhlükə üçün xəbərdarlıq” nişanına keçəcəkdir.   Elektron   indikatorları  donmağa həssas 
olan vaksinləri- AGDT, ADT, AT, HB və s.  müşayiət  edir.  Bunların  yararlılıq  müddəti 5 ildir.
 
5.  Soyuducuda  temperaturun  yoxlanması  və    qeydiyyatı.
-  Vaksinlər  üçün  olan 
soyuducularda temperatura daim nəzarət etmək üçün aşağıdakılar vacibdir: termometr (dairəvi və ya şaquli 
lövhəcikli  termometrlər)  soyuducunun qapısının  xarici  tərəfinə  yapışdırılmış  temperaturu  qeyd  etmək 
üçün cədvəl.
 
Soyuducunun  temperaturuna    daim  nəzarət  etmək  üçün  aşağıdakılara  riayət 
etmək lazımdır: 
1. temperatur nizamlayıcısı soyuducuda elə qurulmalıdır ki, 0+2˚C +8˚C arasında dəyişə bilsin. Bunu 
əsasən günün sərin vaxtı (səhər isə başlayanda etmək lazımdır); 
2. soyuducuda temperaturu gündə 2 dəfə səhər-işin əvvəlində və axşam – işin sonunda  yoxlamaq; 
3. temperaturun dərəcəsini, onun gününü və vaxtını ( səhər, axşam ) cədvəldə qeyd edin; 
4. soyuducunun və dondurucunun qapılarını möhkəm bağlamaq (hermetikliyi). 
Termokonteynerlərdə  və  termoçantalarda  temperaturun  tənzimlənməsi  demək  olar  ki,  mümkün 
deyil. Lakin aşağıdakılara riayət etdikdə bu avadanlıqlarda temperaturun +8˚C-dən aşağı olmasına nail 
olmaq  olar:  lazımi  miqdarda  uyğun  soyuducu  elementlər  yerləşdirmək;  günəş  şüalarının  birbaşa 
düşməsinə imkan verməmək; qapıları kip bağlamaq; peyvənd aparılan dövrdə penoplast (porolon) ara 
qatdan istifadə etmək. 
6.  Silkələnmə  testi
.-  adsorbsiya  olunmuş  vaksinlərin  (AGDT,  ADT,  ADT -M,  HB  )  aşağı 
temperatura  məruz  qalmasını  yoxlamaq  üçün  istifadə  edilir.  Bu  vaksinlər  dondurularsa  eyni  cinsli 
çöküntülü  məhlul  şəklində  deyil,  lopa-lopa  şəklində  birləşərək  silkələndikdən  sonra  flakonun  dibinə 
çökməyə başlayır. Silkələmə testindən sonra donmuş vaksin flakonunda çökmə donmamış vaksin 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
153 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
flakonundan  daha  tez  baş  verir.  Donma  indikatorunun  aktivləşməsi  və  ya  soyuducu  kamerada  mənfi 
temperatur olarsa vaksinlər  olan bütün qutular silkələmə testindən keçirilməlidir. Əgər vaksinin donması 
təsdiq  edilərsə  təcili  olaraq  rəhbərliyə  məlumat  vermək  lazımdır.  Silkələmə  testində  ancaq  eyni 
istehsalçının və eyni seriyadan olan vaksin nümunələri istifadə edilə bilər. 
 
 
 
Epidemioloji  məsələ 
 
1. Uşaq poliklinikasının  peyvənd otağında işin sonuna açıq ampullarda istifadə edilməmiş 4 doza 
qızılca vaksini, 10 doza poliomielit vaksini, 1 doza AGDT vaksini qalıb. Bu halda tibb bacısı nə etməlidir? 
2. Soyuducunun  nasazlığı  nəticəsində  poliklinikada  15  komplekt  BCJ  vaksini,  4  ampul  antirabik 
qammaqlobulini,  3  flakon  qarın  yatalağı  əleyhinə  kimyəvi  vaksin,  20  ampul  tetanus  anatoksinin 
dondurulmuş  vəziyyətdə  olduğu məlum olub. Bu halda spesifik profilaktika aparmaq üçün adları çəkilən 
vakin və zərdablardan necə istifadə edilməsini məsləhət görərsiniz. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
154 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  8 
İnyeksiyanın  təhlükəsizliyi 
 
Dərsin məqsədi: 
İnyeksiya  vasitəsi ilə immunobioloji preparatların təhlükəsiz vurulması 
praktikası haqqında müzakirələr. İnyeksiyanın təhlükəsizliyinin təmin edilməsi. 
Dərsin planı: 
1. Peyvənd olunanlar üçün təhlükəsizlik 
2. Vaksinator üçün təhlükəsizlik 
3. Əhali və ətraf mühit üçün təhlükəsizli 
Dərsin qısa məzmunu - 
Təhlükəsiz immunlaşdırma təcrübəsi- səhiyyənin  ümdə vəzifələrindən 
biridir  ki,  bu  da  effektiv  və  keyfiyyətli  vaksinlərin  istifadəsinin  onların  düzgün  saxlanılmasını, 
vurulmasını,  yoluxucu  xəstəliklərin  ötürülməsi  riskinin  minimuma  endirilməsini,  immunlaşdırmadan 
maksimum effekt alınmasını və s. nəzərdə tutulur. 
İnyeksiyanın  təhlükəsiz  aparılmasını  təmin  etmək  üçün  aşağıdakı  şərtlərə  riayət  etmək 
məsləhətdir: 
1. inyeksiya alətlərinin təhlükəsizliyi və həmçinin inyeksiyanın öz texnikasının təhlükəsiz aparılması; 
2. iynə ilə təsadüfi zədələnmələrin və inyeksiyanın qarşısının alınması ehtimalı; 
3. istifadə edilmiş şpris və iynələrin məhv edilməsi. 
Beləliklə,aşağıdakı hallarda inyeksiya təhlükəsiz sayıla bilər: 
1.  peyvənd olunan üçün,  əgər  tibb işçisi inyeksiyanın düzgün aparılması  texnikasından və  steril şpris 
və iynələrdən istifadə edirsə; 
2. tibb işçisi üçün, əgər iynələr vasitəsi ilə təsadüfi zədələnmələrdən qorunurlarsa; 
3. əhali və ətraf mühit üçün, əgər istifadə edilmiş inyeksiya alətləri düzgün yığılır və məhv  edilirsə. 
I.  Peyvənd olunanlar üçün təhlükəsizlik dedikdə təhlükəsiz ləvazimat və inyeksiya 
texnikasından düzgün istifadə edilməsi başa düşülür. 
Vaksinlərin inyeksiya vasitəsilə yeridilməsi üçün istifadə edilən ləvazimat aşağıdakılardır: 
1. özü məhv olan şprislər (ən çox istifadə edilir); 
2. şpris-tübik (istehsal zamanı preparatlarla doldurulan) – bəzi vaksinlərin vurulmasında istifadə edilir; 
3. dəfələrlə istifadə olunan şpris və iynələr – istifadə edilməsi daha məsləhət  görülmür; 
4.  birdəfəlik (məhv edilən) şpris və iynələr ancaq vaksinlərin həll edilməsi üçün istifadə edilməsi 
məsləhət görülür. 
Özü məhv olan şprislər (ÖMOŞ) hazirda geniş istehsal edilir  və təkrar istifadə edilmədiyindən 
insandan insana parenteral yolla ötürülən infeksiyaların (QİÇS,  HB)  yayılmasında  az riskə malikdir. Bu 
şprislər  həm  planlı, həm  də kütləvi immunlaşdırmada üstünlük təşkil  edir.  Özü məhv  olan  şprislər bir 
inyeksiyadan sonra avtomatik olaraq bağlanır və təkrar istifadə edilə bilmir. 
ÖMOŞ üstünlükləri aşağıdakılardır: 
1. onlar ancaq 1 dəfə istifadə edilir; 
2. onlar parenteral yolla inyeksiyaların ötürülməsinin qarşısını alır; 
3. onlar tibb işçilərini alətlərin zərərsizləşdirilməsi və sterilizasiya edilməsi kimi ağır işdən azad edir  
və iş vaxtına qənaət etməyə imkan yaradır. 
Vaksin  doldurulmuş  şpris  –  tübiklər  vasitəsilə  vaksinasiya.  Şpris-tübik  bir  dozalıq  vaksinin 
vurulması  üçün  istifadə  edilir.  Bu  istehsal  zamanı  vaksinlə  doldurulur,  iynəsi  taxılmış  vəziyyətdə 
qablaşdırılaraq istehsalçıya çatdırılır. 
Hazırda  bu    şprislərlə  hepatit  B,  AT,  qızılca-parotit-məxmərək  (QPM),  məxmərək  əleyhinə 
vaksinlər buraxılır. 
Hepatit  B  vaksini  bu  şprislərlə  əsasən  yenidoğulmuşların  vaksinasiyasında,  AT  isə  fertil  yaşlı 
qadınların vaksinasiyasında və həm də kütləvi immunlaşdırma kampaniyalarında istifadə edilir. 
Birdəfəlik şprislər və iynələr. Bunlar təkrari istifadə edilərək yüksək infeksiya  riski  yaratdığından 
daha  işlədilmir.  Qurudulmuş  vaksinlərin həll  edilməsi  üçün iri  həcmli  şprislər  istifadə 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
155 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
edilməlidir. İnyeksiyanın  təhlükəsiz texnikasına həm inyeksiya ləvazimatından  düzgün istifadə edilməsi, 
həm  də  vaksini soyuq  zəncirin  tələblərinə  uyğun saxlamaq, düzgün həll  etmək  və təhlükəsiz  vurulması 
(yeridilməsi) aiddir. Belə ki, inyeksiyanın təhlükəsizlik texnikası pozulduqda  postvaksinal 
 
dövrdə xoşagəlməz əlamətlər əmələ gələ bilər. 
İnyeksiyanın təhlükəsizliyini təmin etmək üçün istehsalçıların vaksinlərin saxlanılması, istifadəsi 
və vurulmasına aid təlimatlarına düzgün əməl etmək lazımdır. Bundan əlavə  inyeksiyanın təhlükəsizliyini 
artırmaq üçün bir neçə sadə yollar var. Onlar da aşağıdakılardır: 
1. İmmunlaşdırma aparılacaq otağın  təmiz  saxlanılması, yəni 1)  vaksinasiyanı təmiz, qan və 
digər  bioloji  mayelər köçürülməyən  otaqlarda aparın; 2)  vak-sinasiyaya aid  nə lazımdırsa ayrıca təmiz 
masada yerləşdirin 
 
 
2.  Vaksinləri düzgün həll edin, yəni 1) hər quru vaksii üçün uyğun həlledicinin istifadə edilməsinə 
vaksinin və həlledicinin eyni istehsalçı tərəfindən buraxılmasına və eyni partiyada gətirilməsinə əmin olun; 
3) həll etmə vaxtı quru vaksinin və həlledicinin temperaturu eyni olmalıdır 
+2˚C+8˚C; 4) hər quru vaksin flakonunun həll edilməsində steril şpris və iynədən istifadə edin. Bir flakon 
vaksin üçün nəzərdə tutulmuş həlledicinin bütün  həcmindən istifadə edin və işlədilmiş şpris və iynəni 
TQ  atın;  5)  vaksin  flakonunun  qapağında  heç  vaxt  iynə  saxlamayın;  6)  bütün  həll  edilmiş  vaksin 
flakonları 6 saatdan sonra mütləq məhv edilməlidir. 
3. Hər bir uşaq üçün yeni – əsasən ÖMOŞ istifadə edin: 1) yeni standartlara cavab verən şpris və 
iynələrdən istifadə  edin; 2)  bağlamanı diqqətlə  yoxlayın, əgər  bağlamanın tamlığı pozulmuşdursa  (çat, 
zədələnmə)  şpris  və iynələrdən  istifadə  etməyin;  3)  iynəyə  heç  bir  tərəfdən  toxunmayın;  qeyri-  steril 
əşyalara  toxunulmuş  iynələrdən  istifadə  etməyin;  4)  vaksin  flakonunun  tıxacının  yuxarı  hissəsinə 
toxunmayın; 5) çox işlədilən konteynerdə saxlanılan yaş pambıq tamponundan istifadə etməyin; 6) 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
156 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
inyeksiya zamanı və sonra təsadüfi hərəkətlərdən qorunmaq üçün  uşağı  düzgün  əyləşdirin və  fiksə 
edin. 
İnyeksiyanın  təhlükəsizliyini  təmin  etdikdə  yuxarıda  göstərilənlərlə  yanaşı  şpris  və  iynələrlə  iş 
zamanı toxunmamaq  texnikasının da  tətbiq edilməsi vacibdir. İnyeksiya edilən zaman siz  əlinizə mütləq 
iynə ilə birlikdə şpris götürməlisiniz. Şprisin hər  hansı detalına əllə toxunularsa o, işlənməmiş atılır və 
yenisi götürülməlidir. Ona görə də  şprisin vaksinlə və inyeksiya vaxtı uşağın  bədəni  ilə təmasda olan 
hissələrinə  toxunmamalısınız.  İnyeksiyanın  təhlükəsizliyini  təmin  etmək  üçün  şprisin  və  iynənin 
toxunmağa icazə verilməyən (konyullaya-iynəyə, iynənin ucuna,  iynənin  başlığına,  şprisin iynə  taxılan 
hissəsinə, porşenə) və verilən (şprisin silindri, porşenin tutacağı) detalları  aşağıdakı şəkildə göstərilib. 
II.  Vaksinator  üçün  təhlükəsizlik.  İş  prosesində  tibb  işçiləri  tez-tez  iynələrlə  təsadüfi 
zədələnmələrə  məruz  qalırlar.  Bu  hallarda  kiçik  qan  hissəcikləri  ilə  onlar  QİÇS,  hepatit  B  və  digər 
infeksiyalara yoluxa bilərlər. İynələrlə təsadüfi zədələnmələr əsasən aşağıdakılar sayəsində baş verir: tibb 
işçisi inyeksiyadan əvvəl və sonra ucluğu iynəyə keçirir və yaxud əlində istifadə edilmiş şprislə gəzişir; 
inyeksiya zamanı uşağın rahat  otumaması və fiksə edilməməsi; istifadə edilmiş şpris və iynələrin məhv 
edilməsi qaydalarının pozulması. 
İynə ilə zədələnmələrin qarşısının alınması üçün aşağıdakılara riayət etmək lazımdır: 
1. şprislə iynənin əldə saxlanılma vaxtının maksimum qısaldılması; 
2. peyvəndlərin aparılma yerinin rasional təşkili; 
3. inyeksiya zamanı uşağın düzgün vəziyyəti; 
4. İti tibbi alətlərin təhlükəsiz məhv edilməsi. 
Təsadüfi zədələnmələrin qarşısının alınması üçün əsas üsul əldə şpris və  iynənin 
saxlanılması vaxtının minimuma endirilməsidir. Bunun üçün aşağıdakıları etmək məsləhətdir: 
1. inyeksiya aparan şəxsin yanında TQ yerləşdirilməli; 
2. ucluğu qaytarıb iynəyə keçirməyin; əgər ucluğu təzədən yerinə salmaq lazım gələrsə (inyeksiyanın 
uşağın vəziyyəti ilə əlaqədar təxirə salınması), onu çox diqqətlə həyata keçirin; 
3. şprisdən iynəni əllə çıxarmayın; 
4. şpris və iynələri bir yerdən başqa yerə keçirməyin; 
5. inyeksiyadan sonra təcili olaraq şpris və iynəni TQ atın; 
6. təhlükəsiz qutunun ¾ hissəsi doldurulmuşdursa onu bağlayın; 
7. şpris və iynələri əllə  seçməyin 
İynələrlə  təsadüfi  zədələnmə  riskinin  azaldılması  üçün  peyvənd  otaqlarının  səmərəli  təşkil 
edilməsinin də rolu az deyil. Tibb işçisi peyvənd apararkən öz iş yerini çox dəqiqliklə təşkil etməlidir. 
Belə  ki,  termoçanta  vaksinlərlə  kölgədə  saxlanılmalıdır;  peyvənd  aparan  çəxs  işçi  masa  ilə  uşağın 
arasında  durmalıdır;  peyvənd  aparan  tibb  işçisi  istifadə  olunmuş  alətləri  atmaq  üçün  TQ  dəliyini 
görməlidir. 
İnyeksiya vaxtı gözlənilməz hərəkətlər iynə ilə təsadüfi zədələnmələr ə səbəb ola bilər. Bunun 
qarşısını almaq üçün uşağı düzgün vəziyyətdə saxlamaq lazımdır. Bunun üçün aşağıdakılara riaət 
etmək lazımdır: 
1.  ananın  oturmasını  və  uşağı  qucağına 
almasını xahiş edin 
2.  ana  öz  ayaqları  arasında  uşağın 
ayaqlarını  sıxıb  saxlaya  bilər  və  yaxud 
bunu əlləri ilə edə bilər 
3. tibb  işçisi  uşağı  saxlamaq  üçün  anaya 
kömək edə bilməz 
4. 
siz 
inyeksiyanı  etməyə  hazır 
olduğunuzu həmişə anaya bildirin 
5.  bütün  işlədilmiş  iti  tibbi  alətləri  TQ 
yığılmalı  və  sonradan  tamamilə  məhv 
edilməlidir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
157 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
III.  Əhali və ətraf mühit üçün təhlükəsizlik İstifadə edilmiş şpris və iynələrin yığılması və məhv 
edilməsi cəmiyyət və ətraf mühitin təhlükəsizliyində vacib məsələlərdən biridir. İti tibb alətlərinin məhv 
edilməsi cəmiyyət üçün çox ciddi məsələdir. Bu alətlərin qeyri təhlükəsiz məhv edilməsi bizim çox ciddi 
mübarizə apardığımız infeksiyaların yayılmasına səbəb ola bilər. İstifadə edilmiş alətlərin asan əldə edilə 
biləcək yerlərdə saxlanılması ətrafda yaşayan əhali üçün böyük təhlükədir. Çox hallarda tullanmış iynələr 
uşaqlarda zədələnmələr  nəticəsində  bədbəxt  hadisələrə səbəb olur. İstifadə edilmiş inyeksiya alətlərinin 
tullanması nəticəsində ətraf mühit çirklənməyə məruz qalır. 
Bütün  istifadə  edilmiş  inyeksiya  ləvazimatı  dərhal  təhlükəsiz  qutulara  (TQ)  yığılmalıdır.  Bu 
konteynerlər bərk, nəmişlik keçirməyən olmalı və iynələrin deşib keçməsinə imkan verməməlidir. 
İstifadə  edilmədiyi  vaxt  TQ-nın  şprislər  və  s.  atılan  dəliyi  bağlanmalıdır.  Bir  TQ  bir  neçə  dəfə 
istifadə etmək olmaz. Hər bir TQ 3/4 hissəsi doldurulduqda məhv edilməli və yenisi ilə əvəz edilməlidir. 
Təhlükəsiz  qutuların  boşaldılaraq  yenidən  istifadə  edilməsi  iynələrlə  təsadüfi  zədələnmələrin  riskini 
artırır. Təhlükəsizlik baxımından TQ işlənmiş alətlərlə birlikdə yandırılmalı və basdırılmalıdır. 
Peyvənd otağında istifadə  edilən bütün inyeksiya  ləvazimatı heç  vaxt açıq,  əlçatan  yerlərə  atmaq 
olmaz. Belə ki, iti alətlər insanların ayağına bata bilər, onları uşaqlar götürə bilərlər və s. Bu ləvazimatı 
digər zibillə birgə atmaq olmaz. Buna görə peyvənd otağında TQ tibb işçisinin əli çatan yerdə qoymaq 
lazımdır. Tibb işçisi istifadə etdiyi iynəni dərhal TQ atmalı və ucluğu heç vaxt iynənin başına taxmaya cəhd 
göstərməməlidir.  TQ  heç  vaxt  tam  doldurulmamalıdır.  Belə  ki,  işlənmiş  şprislə  bu  qutulara  güclə 
yerləşdirilməməlidir. Hər bir TQ azad şəkildə 80 özü məhv olunan şpris, 8 vaksini  həll etmək üçün şpris 
yerləşir  ki,  bunlar  da  bütün  tutumun təxminən  ¾  hissəsini  təşkil  edir.  Təhlükəsiz  qutuya  heç  vaxt boş 
flakonları, pambıq tamponları, əskiləri və bağlama materiallarını, qan köçürmə üçün plastik sistemləri və 
silikon balonları, rezin əlcəkləri, plastikdən və yaxud ona oxşar materialdan hazırlanmış hər hansı əşyaları 
atmaq  olmaz.  Onları  digər  tullantılarla  birlikdə  məhv  etmək  lazımdır.  Beləliklə  işlənmiş  ləvazimatla 
dolmuş  TQ  öyrədilmiş  tibb  işçisinin  nəzarəti  altında  təhlükəsiz  yerdə  (əvvəlcədən  təyin  edilmiş) 
yandırmaq və ya basdırmaq lazımdır. 
Dolmuş TQ insanların əli çamayan yerdə məhv edilməsinin 5 üsulu  vardır. Bunların hamısı ətraf 
mühitin qorunmasının yerli tələblərinə və Səhiyyə  Nazirliyinin tibb müəssisələri üçün xüsusi təlimatları 
nəzərə alınaraq həyata keçirməlidir. 
Dolmuş TQ aşağıdakı üsullarla məhv edilir: 
1. Xüsusi çalada basdırılma. 
2. Xüsusi quyularda basdırılma. Adətən bu quyuların dərinliyi 2 metr, diametri isə 1 metr ölçüsündə 
olur. 
3.  Açıq  çalada  yandırılma.  Əksər  hallarda  dolmuş  TQ  məhv  edilməsi  yandırılma  üsulu  ilə  həyata 
keçirilir. Çala təxminən 50 sm dərinliyində qazılmalıdır. 
4. Metal  çəlləkdə və  ya konteynerdə yandırılma. 
5. İnsinerasiya.  Bu  üsul  istifadə  edilmiş  bütün inyeksiya  ləvazimatını  tamamilə  məhv  edir.  Buradakı 
yüksək temperatur (+800˚C)  mikroorqanizmləri tamamilə  məhv  edir  və çox  kiçik həcmdə  qalıq  qalır. 
İnsineratorlar havanı az  çirkləndirir. İnsineratorlar olmadıqda sənaye müəssisələrinin (zavod) sobalarında 
və qazanxanalarda dolmuş TQ yandırmaq olar. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
158 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  9 
Peyvənd otağı və onun işi 
 
Dərsin  məqsədi
:  Profilaktik  peyvəndlərin  təşkili  haqqında  məlumat. İmmunizasiya 
texnikasının öyrənilməsi. 
Dərsin planı: 
1. İmmunizasiya ediləcək kontinğentin uçota götürülməsi məsələsinin müzakirə edilməsi. 
2. Peyvənd olunanların uçotunu aparmaq üçün istifadə edilən tibbi sənədlərin öyrənilməsi. 
3. Bakterial preparatların vurulma texnikasının öyrənilməsi. 
4. Uşaq poliklinikasının peyvənd işi ilə tanışlıq. 
Dərsin  qısa  məzmunu  - 
Profilaktik  immunizasiyanın    əsas  effektiv  şərtlərindən  biri 
immunizasiya  ediləcək  bütün kontingentin tam  və vaxtında  peyvəndlə  əhatə  etməkdən ibarətdir.  Eyni 
zamanda  müalicə-profilaktik  müəssisələrin  keyfiyyətli  vaksinlə  təmin  edilməsi,  onların  düzgün 
daşınması, saxlanması və istifadə qaydalarının gözlənməsinin də rolu az deyil. 
Sahə pediatrları ildə iki dəfə (yazda və payızda)  uşaqların qeydiyyatını  aparır. Həmin siyahıya yeni 
doğulmuş və həmin əraziyə yeni köçmüş uşaqların adlarını da salırlar. Uşaq müəssisələrinə gedən (uşaq 
məktəbəqədər  müəssisələri,  məktəblər)  bütün  uşaqların  qeydiyyatı  həmin  kollektivlərdə  aparılır. 
Qeydiyyata götürülmüş hər bir uşaq üçün “profilaktik peyvəndlərin qeydiyyat vərəqəsi” doldurulur. Bu 
vərəqələr əsasında hər pediatrik sahə üçün kartoteka düzəldilir. Kartoteka uşaqların doğulduğu ilə əsasən 
düzəldilir. 
Peyvəndlərin planlaşdırılmasını, qeydiyyatını və hesabatını uşaq  poliklinikasının  immun kabinetin 
həkimi  və tibb bacısı həyata keçirir. İmmun kabinetin  personalı üzə gələn ildə aparılacaq vaksinasiyanı 
planlaşdırır. Profilaktik peyvəndə məruz qalan bütün uşaqların kartaları hər ayın axırında seçilib ayrılır. 
Həmin  seçmələr  gələn  ayın  immunizasiya  planını  təşkil  edir.  Uşaq  müəssisələrinə  gedən  uşaqlara 
peyvəndi  həmin  müəssisələrdə  vururlar.  Qalan  uşaqlar  isə  peyvəndi  poliklinikalarda  alırlar.  Kənd 
yerlərində  peyvəndlər  müalicə-profilaktik  müəssisələrində  aparılır.  Böyüklər  üçün  peyvəndlər  onların 
işlədiyi  müəssisənin  tibbi-sanitar  məntəqəsində  aparılır.  Tetanus    və    antirabik    peyvəndlərlə  təcili 
profilaktikanı  cərrahi  və ya travmatoloji məntəqədə aparırlar.  Aparılan peyvəndlər aşağıdakı sənədlərdə 
qeyd edilir: uşağın inkişaf tarixi  (forma 112),  uşağın tibb kitabçası, profilaktik  peyvəndlərin qeydiyyat 
vərəqəsi (forma 63). 
Vaksinasiyanın  vaxtında  aparılmasını  təmin  etmək  üçün  tibb  bacısı  şifahi  və  ya  yazılı  surətdə 
uşaqlara ya da onların valideynlərinə peyvənd aparılacaq tarix haqqında məlumat verir. Poliklinika və uşaq 
məktəbəqədər  müəssisələrin  personalının işində  vacib məsələ, təyin olunmuş müddətdə bu və ya digər 
səbəbdən peyvənd almayan uşaqların qeydə alınmasıdır. Peyvənd olunacaq hər bir şəxsdə immunizasiyaya 
əks göstərişi aşkar etmək üçün mütləq həkim müayinəsindən keçməlidir.