Mühazirə Müəllim: dos. İsgəndərzadə H. Q. MÜQƏddimə "Kompüterlərin tətbiqi nəzəriyyəsinin əsasları"

 
S
i 
sign C 
C
0 

 
D 
X
i
Y
i

kiçik mərtəbəyə

verilən keçid rəqəmi 
Şəkil 4. Daşmanın əlamətinin aşkarlanması sxemi 
Sign - mikroproqram dilində məntiqi olaraq toplananların işarələrini göstərir.
Kompüterlərdə onluq ədədlər üzərində birbaşa hesab əməllərinin, o cümlədən toplama əməlinin 
yerinə yetirilməsi qeyri-mümkün olduğundan toplama əməli 10-luq ədədlərin sinonimi olan 2-lik 
10-luq (2-10) ədədlər üzərində yerinə yetirilir. 
Bu zaman hər bir onluq ədəd özünün ekvivalenti olan dörd ikilik mərtəbəli 2-lik 10-luq ədəd 
kimi tetradalar şəklində yazılır. 2-lik 10-luq ədədlər üzərində toplama əməlinin yerinə yetirilməsi 
qaydası ikilik ədədlər üzərində düz, əks və tamamlayıcı kodda yerinə yetirdiyimiz toplama 
əməlində olduğu kimi aparılır. 
Bu halda iki növ toplama üsulu nəzərdə tutulur: 
1) 6-nın təshihi (korreksiya) ilə toplama əməlinin yerinə
yetirilməsi; 
2) 3-ün təshihi ilə toplama əməlinin yerinə yetirilməsi. 
Məlumdur ki, onluq ədədlərin ekvivalent təsviri ilə yanaşı 16-lıq ədədlərin təsvir olunmasında 
da dörd ikilik mərtəbəsindən – tetradadan istifadə olunur. Ona görə də onluq ədədlərin 
toplanmasında xüsusiyyət ondan ibarət olur ki, hər hansı i-nömrəli tetradanın toplanmasından 
keçid alınarsa, həmin keçid özü ilə 10 əvəzinə 16 aparır. Bu halda keçid verilmiş tetradaya 6 əlavə 
edilir. Digər xüsusiyyət isə ondan ibarət olur ki, hər bir tetradada 6-dan 15-ə qədər qiymət 
göstərmək mümkün olduğundan cəmi 9-dan böyük, 16-dan kiçik olan tetradanın cəmi düzgün 
olmayan tetrada verdiyini nəzərə alaraq bu halı aradan qaldırmaq üçün həmin tetradalara da 6 əlavə 
etmək lazımdır. Bu halda yaranan keçid özü ilə 16 aparır və onun 6-sı tetradalar arası keçiddə itir 
və nəticə düzgün alınır.
işarə 
mərtəbə
0
C 
1 n-1 
daşma 
sxemi 

---

Qeyd olunanlar nəzərə alınmaqla müsbət işarəli 10-luq ədədlərin düz kodda toplanmasına 
baxaq.
Məlumdur ki, müsbət işarəli ikilik və onluq ədədlərin düz, əks və tamamlayıcı kodları bir-birinə 
bərabərdir. 
x = + 325, 12 (x)
d 
= 0.325, 12 X= -32,2 X
ə
=1.67, 7 
+ +  + 
Y =+41,6 Y
ə
=0. 41,6  
y = + 416, 76 (y)
d
= 0.416, 76
z = + 741, 88 (z)
d 
= 0.741, 88 
(x)
d 2-10 
= 0. 0011 0010 0101,0001 0010 X
ə
=1.0110 0111, 0111