Mühazirə ÖTÜRMƏLƏRİn dizayni 1 Ötürmələr haqqında ümumi məlumatlar

Şəkil 2.3


iriş və çıxış dişli çarxlar və ya vallar 1 indeksi ilə, yaxud aparan və aparılan dişli şarxlar və ya vallar isə 2 indeksi ilə göstərilir (şəkil 2.3).
Ötürmələr aşağıdakı parametrlərlə xarakterizə edilir:
1. Öturmə ədədi u: Fırlanma sürətinin qiymət və istiqamətini ifadə edir:
(2.2)
burada ‘‘+’’ işarəsi aparan və aparılan hissələrin fırlanma istiqamətlərinin eyni, ‘‘–’’ isə fırlanma istiqamətlərinin əks olduğunu göstərir. Bütün ötürücülər öturmə ədədinə görə üç qrupa bölünür:
- u₁₂ > 1, yəni n₁ > n₂ olan və sürət azaldıcılar (dişli çarxlarda reduktor);
- u₁₂ < 1, yəni n₁ < n₂ olan və sürət artırıcılar və ya multipikatorlar;
- u₁₂ = 1, yani n₁ = n₂ olan və yalnız hərəkət ötürən və ya harəkətin istiqamətini dəyişdirənlər.
Öturmə ədədi sabit ( u₁₂ = const) və öturmə ədədi dəyişən ( u₁₂ ≠ const) olan ötürücülər də vardır.
Öturmə ədədi sabit olan mexanizmlərdə girişdə bir fırlanma sürətinə, çıxışda bir fırlanma sürəti qarşılıq gəlir (reduktor). Öturmə ədədi dəyişən mexanizmlərdə girişdə bir fırlanma sürətinə, çıxışda birneçə fırlanma sürəti qarşılıq gəlir. Son sistemlər sürət dəyişdirici adlanır və çıxış sürətlərinə görə sürətlər kutusu və varyator adlanan iki grupa ayrılırlar. Dişli çarkxlardan yaranan və böyük öturmə ədədinə sahib planetar, dalğalı və güc axışını iki istiqamətə ayıran diferansiyal mexanizmlər də mövcutdur.
Dişli çarx və zəncir ötürmələrində sürüşmə olmadığından, öturmə ədədi sabitdir:
(2.3)

burada z₁ və z₂ – aparan və aparılan çarxların dişlərinin sayları; d₁ və d₂ – bölgü cevrələrinin diametrləri, T₁ və T₂ – burulma momentləri , – ümumi f.i.ə.

Sürtünməli çarx (friksion) və qayış ötürmələrində sürüşmə olduğından öturmə ədədi
dəyişkəndir:
(2.4)

burada D₁ və D₂ hissələrin diametrləri; k_k – sürüşmə əmsalıdır (k_k = 0,01…0,02).

2. Aparan və aparılan valların gücləri P₁ və P₂ arasındakı asılılıqlar:

və ya (2.5)

burada η – mexanizmın ümumi f.i.ə. ( η = η₁ η₂ η₃ … η_n). Faydalı iş əmsalı, mexanizmin seçilməsində əhəmiyyətli bir faktordur və cədvəl 2.1 - də fərqli mexanizmlərin f.i.ə. verilmişdir.