Mühazirənin planı : Firmaya neoklassik yanaşma Firmanın institutsional nəzəriyyəsi və modelləri

3. Firmanın digər nəzəriyyələri və konsepsiyaları
Firmanın davranış (bixeviorist) nəzəriyyəsi. Bu nəzəriyyə belə bir yanaşmadan çıxış edir ki, firmanın bir yox, bir neçə məqsədi ola bilər. Bu yanaşma mürəkkəb sistem olan korporasiyada idarəetmənin subyekt və obyek ierarxiyaları maraq və məqsəd iearaxiyalarına uyğun gəlir. Maraq və məqsədlərin belə ierarxiyası aşağıdakıları əhatə edir:

• 
  işçilərin marağı: bunlar yüksək əmək haqqına, yaxşı əmək şəraitinə, texniki təhlükəsizliyə, əməyin daha maraqlı məzmununa, ixtisas səviyyəsinin yüksəlməsinə və peşəkar inkişafa cəhd edirlər;
  
• 
  menecerlərin marağı: hakimiyyətini (səlahiyyətlərini) genişləndirməyə, özünün sosial statusunu artırmağa, karyera yüksəlişinə və gəlirlərin artımına cəhd edirlər;
  
• 
  səhmdarların maraqları: yüksək dividendlər almağı arzulayırlar;
  
• 
  firmanın yüksək rəhbərliyinin maraqları: şirkətin fəaliyyətinin iqtisadi göstəricilərini yaxşılaşdırmağa, firmanın nüfuzunu yüksəltməyə cəhd edirlər.
  

Firmanın bir bütöv halda mövcudiyyətini saxlaması, dayanıqlı və həyat qabiliyyətli orqanizm olması üçün yüksək (ali) rəhbərlik bütün bu maraqları və firmanın strateji maraqlarını əlaqələndirməyi və uyğunlaşdırmağı bacarmalıdır. Əks təqdirdə firmada yarana biləcək maraqlar münaqişəsi son nəticədə firmaya çox böyük ziyan vura bilər.
Bu nəzəriyyə Yaponiya firmalarında geniş tətbiqini tapıb. Yapon menecerlərinin kredosu (əqidəsi) belədir: “Uğurun rəhni – firmanın işçilərinin yüksək mənəvi ruhudur. Yüksək mənəvi ruh – işçinin maraqlarının ödənilməsinin nəticəsidir. Maraqları olan və maraqları təmin edilmiş işçi – yaxşı işçidir. Pis, yəni maraqları olmayan və maraqları təmin edilməyən işçilərin çalışdıqları firmalar yaxşı ola bilməz”. Buna görə də idarəedicilərin vəzifəsi firmanın və işçilərinin maraqlarının harmoniyasına nail olmaqdır.
Korporasiya çərçivəsində xüsusi və ümumi maraqlaırn əlaqələndirilməsini reseptlərini təklif edən bir sıra davaranış nəzəriyyələri variantları mövcuddur.
Belə modellərdən biri XX əsrin 60-cı illərində amerikalı iqtisadçı H.Saymon (H.A.Simon- 1978-ci ilin iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatçısı) tərəfindən işlənilib. H.Saymonun təklif etdiyi davaranış üsullaırndan biri kompromis mədəniyyətidir. Onun modelində firmanın məqsədi heç də mənfəətini maksimumlaşdırmaq yox, qaneedici (qənaətbəxş) mənfəəti əldə etməkdir. H.Saymon firmanın rasional hərəkət edən subyekt olması ilə bağlı mikroiqtisadiyyatda mübahisəsiz qəbil edilən düşüncəni inkar edir. Onun fikrincə, firmalar əksər hallarda qaneedici mənfəət əldə etməyə cəhd edirlər. Onun arqumentləri belədir ki, firmaların qərar qəbul edən rəhbərləri daha mənfəətli variantın axtarışı prosesində heç də bütün mümkün variantları detallı şəkildə öyrənməyə cəhd eləmirlər. Bu, alternativlərin axtarışı prosesinin özünün çox bahalı olması, əldə olan informasiyanın qeyri-dəqiqliyi və zəruri məlumatlaırn toplanması üçün böyük zamanın sərf edilməsi ilə bağlıdır. Onun fikrincə, “Firmanın məqsədi mənfəətin maksimumlaşdırılması yox, mənfəətin müəyyən səviyyəsinə nail olmaq, müəyyən bazar payını və satışın müəyyən səviyyəsini qoruyub əldə saxlamaqdır”. H.Saymon hesab edir ki, firma – kollektiv cəhdləri planlaşdıran sistemdir və burada ümumi məqsədə nail olmaqla bağlı hər bir iştirakçı dəqiq təyin olunmuş rola, vəzifələrə və öhdəliklərə malikdir.