Mülki müdafiə anlayışı, yaranma tarixi, rolu və vəzifələri

Fəsil III. Mühafizə üsulları. 
 
§ 12. Kollektiv mühafizə qurğuları 
Mühəndis mühafizə qurğuları 
Mülki Müdafiəyə həvalə edilmiş vəzifələrin yerinə yetirilməsi üçün zəruri olan 
dövlət büdcəsi və yerli büdcələrin vəsaiti hesabına avadanlıq və rabitə vasitələri ilə 
təchiz edilmiş binalara və qurğulara Mülki Müdafiənin daşınmaz əmlakı deyilir. 
Düşmən kütləvi qırğın silahlarından istifadə edərkən, mühafizə olunmağın 
üsullarından biri də əhalinin kollektiv mühafizə qurğularında yerləşdirilməsidir. 
Mühafizə qurğuları bir qrup insanın kollektiv halında qorunması üçündür.
Qoruyucu xassələrinə və istifadə edilməsi məqsədinə görə kollektiv mühafizə 
qurğularının müxtəlif növləri olur. Bunlar sığınacaqlar, radiasiya əleyhinə 
daldalanacaqlar və sadə daldalanacaqlardır. 
Müasir sığınacaqlar insanları bütün silahların təsirindən, radiasiya əleyhinə 
daldalanacaqlar isə əsasən radioaktiv zəhərlənmədən, eləcə də düşmənin top-mərmi 
atəşlərinin təsirindən qorumaq üçündür. 
Bunlardan əlavə evlərin zirzəmilərində və xüsusi olaraq düzəldilən üstü 
örtülmüş səngərlərdə və ya açıq xəndəklərdə də gizlənmək və qismən mühafizə 
olunmaq mümkündür. Bunlara sadə daldalanacaqlar deyilir. Belə daldalanma 
yerləri xüsusən sərhədboyu rayonlarda hər bir ailə üçün olmalıdır. 
Mühafizə qurğularının quruluşu. 
Sığınacaq adətən, adamlar yerləşən əsas otaqlardan və yardımçı otaqlardan 
ibarət olur. Sığınacaqda dəhliz (tambur), ventilyasiya (hava dəyişmə), su-
kanalizasiya, elektrik təchizatı və isitmə sistemləri olur. 
Dəhliz (tambur) sığınacağın giriş yolunun qarşısında düzəldilir və qurğuya girib-
çıxarkən onun adamlar yerləşən otaqlarına çöldən zəhərli hava keçməsinin qarşısını 
almaq üçündür. Dəhlizdə iki qapı olur: çöl qapıya qoruyucu-kipləşdirici, içəri qapıya 
isə kipləşdirici qapı deyilir. Çöldəki hava zəhərli olarkən sığınacaqdan çıxmaq lazım 
gəldikdə, adamlar əvvəlcə dəhlizə çıxaraq kipləşdirici içəri qapını çəkib kip örtməli, 
sonra qoruyucu çöl qapıdan çıxmalıdır, yəni sığınacağa girib-çıxarkən hər iki qapını 
eyni zamanda açmaq olmaz. 
Sığınacağın qəza (ehtiyat) çıxış yolunun üzərində də qoruyucu və kipləşdirici 
qapaqlar düzəldilir. 
Sığınacaqda ventilyasiya sistemi, havaçəkən və soyuducu tərtibatlar, toz əleyhinə 
süzgəclər, süzücü-ventilyasiya aqreqatı, havapaylayıcı və havasorucu tərtibatlar və 
digər avadanlıqlar olur. 
Havaçəkən tərtibatlar – çöldən havanı sorub toz əleyhinə süzgəclərə və süzücü-
ventilyasiya aqreqatına vermək üçündür. Sığınacaqda adətən iki belə tərtibat olur. 
Əsas tərtibatın havaçəkən kanalı – qəza ehtiyat çıxış yolunda, ehtiyat tərtibatın 
havaçəkən kanalı isə pilləkən meydançasında yerləşdirilir. 
Toz əleyhinə süzgəclərin təyinatı – sığınacağa verilən havanı radioaktiv tozdan 
təmizləməkdir. 
Süzücü-ventilyasiya aqreqatı – çöldən havanı çəkmək, zəhərli maddələrdən 
təmizləyib otaqlara vermək və içəridə çöldəki atmosfer təzyiqinə nisbətən bir qədər 

---

artıq təzyiq yaratmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur. Aqreqatın əsas hissələri klapanlar, 
baraban formalı uducu süzgəclər və elektrik-əl ventilyatorudur. 
Süzücü-ventilyasiya aqreqatı, əsasən iki rejimdə: ventilyasiya rejimində – çöldən 
təmiz havanı içəriyə sormaq üçün və süzücü-ventilyasiya rejimində – çöldəki zəhərli 
havanı süzgəclərdə təmizləyib içəriyə vermək üçün nəzərdə tutulmuşdur. 
Havapaylayıcı tərtibat – təmiz havanı sığınacağın otaqlarına verən nazik divarlı 
borular sistemindən ibarətdir. 
Hava ötürücü tərtibat – işlənmiş havanı sığınacaqdan kənar edən qurğudur. 
İçməli və digər ehtiyaclar üçün su, sığınacağa su kəmərindən verilir, həm də 
burada xüsusi qablarda su ehtiyatı saxlanılır. 
Sığınacağın otaqlarını işıqlandırmaq üçün elektrik şəbəkəsindən, dizel 
aqreqatlarından, akkumulyatorlardan və digər vasitələrdən istifadə edilir. 
Əsas otaqlarda adamların oturması üçün oturacaqlar və növbə ilə uzanmaq üçün 2-
3 mərtəbəli taxtlar olur. Bunların sayını elə götürürlər ki, hər adam 7-8 saat uzanıb 
dincələ bilsin. Sığınacağa həmçinin reproduktor və telefon qoyulur, yanğın söndürən 
avadanlıq, qəza işləri üçün alətlər və s. yerləşdirilir. Ərzaq məhsullarını və su 
qablarını saxlamaq üçün sığınacağın divarlarında rəflər də düzəldilir.