Muloqot jarayonida lingvomadaniy muammolar

“PEDAGOGS” 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 


Volume-26, Issue-2, January - 2023
 
55
Ilmiy uslub, atamalar bilan bir qatorda, umumiy ilmiy va umumiy so‘zlardan 
foydalanadi. Agar juda ko‘p maxsus (nomenklatura) atamalar mavjud bo‘lsa, chunki 
ular juda ko‘p sonli ob’ektlar va ilmiy-texnikaviy faoliyat ob’ektlari bilan bog‘liq 
bo‘lsa, unda ilmiy va texnik tushunchalarning soni cheklanganligi sababli odatda 
umumiy ilmiy va umumiy texnik atamalar kam bo‘ladi. Ularning kelib chiqishi 
bo‘yicha ular allaqachon polememoz va umumiy til bilan uzviy bog‘liqdir. Maxsus 
matnlardagi asosiy kommunikativ yuklamani umumiy so‘zlar va umumiy ilmiy 
terminlar yuklaydi
3
. 
Bundan tashqari, nominativ belgilarning maxsus turi sifatida qisqartirish ilmiy 
va texnik funksional uslubda muhim rol o‘ynaydi. O. Espersen quyidagilarni 
ta’kidladi: “Qisqartirilgan so‘zlar boshqa tillarda bir-biriga o‘xshashdir, ammo ular 
zamonaviy ingliz tilidagi kabi ko‘p emas; ular aslida ushbu bosqichda ingliz tilining 
rivojlanishiga xos xususiyatlardan birini ifodalaydi ”. 
Termin bu shunday xususiyatlarga ega bo‘lgan so‘z, uni lingvistik belgilarning 
maxsus guruhiga aylantiradi. Bu atama oddiy so‘zdan farq qiladi, chunki uni 
konsepsiya yoki bitta denotatum yoki bir xil ob’ektlar guruhi bilan ifodalanadigan 
voqelikning faqat bitta ob’ekti (inson ongida - belgilari) bilan taqqoslash mumkin. Bitta 
atama har doim ham bir xil ma’noga ega emas, shuning uchun uni turli semantik 
darajalar bilan taqqoslab bo‘lmaydi. Biroq, bu aniqlikni faqat bitta bilim sohasi 
bo‘yicha kuzatish mumkin, chunki boshqa sohada xuddi shu belgi mutlaqo boshqacha 
tushunchani yoki umuman boshqa ob’ektni anglatishi mumkin. Biroq, inson faoliyati 
va bilimlarining bir sohasi doirasida ushbu atama bir ma’noli bo‘lib qolmoqda. Agar 
so‘zning leksik ma’nosi kontekst bilan belgilanadigan bo‘lsa, unda ma’lum bir bilim 
doirasidagi atamaning ma’nosi kontekst bilan belgilanmaydi, ya’ni har doim har 
qanday kontekstdagi bilimlar doirasidagi faqat bitta ob’ekt bilan taqqoslanadi
4
. 
Har qanday harbiy materiallarning o‘ziga xos xususiyati maxsus 
atamashunoslikning boyligi (ushbu ishda biz jangovar qo‘llanma matnining har bir 
sahifasida taxminan 10 yoki undan ortiq atama borligini aniqladik). Harbiy 
materiallarga odatda harbiy badiiy materiallar, harbiy jurnalistik va harbiy-siyosiy 
materiallar, harbiy ilmiy va harbiy- texnik materiallar, harbiy qo‘mondonlik aktlari 
(turli xil harbiy hujjatlar) kiradi. Qurolli kuchlarning harbiy kuchlari va harbiy 
muassasalari hayoti va faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan harbiy materiallarni ilmiy-texnik 
materiallar va nazorat aktlari deb atash odatiy holdir. Harbiy badiiy adabiyot, harbiy 
jurnalistika va harbiy-siyosiy materiallar faqat maqsadga muvofiqligi va mavzusida 
3
Исаев Р.Р. Структурныеи лингвокультурологический аспекты формирования отрасливой терминосистемы ( на 
материалы военно-технической терминологии современного персидского языка) -М.: 2013. дисс. канд. фил. нак. 
- С. 23:
4
Grinev-Grinevich, S.V. Terminology: textbook, manual for students of higher study institutions/ Academy, 2008 - 304p.

---