Multi DƏrmanlara qarşi rezistent vəRƏm barəDƏ kurs dünya Tibb Birliyi
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Əvvəl müalicə olunan xəstələrdə MDR-Vərəm proqramına daxil olma zamanı daha ştammın rezistent
quruluşunu əks etdirməyən keçmişdə aparılan DHT-in nəticələri ola bilər. Ona görə, sonuncu DHT nəticəsinin tarixindən etibarən müalicə qəbul etmiş bütün xəstələrdə DHT yenidən tətbiq edilməlidir. Uşaqlarda xəstəlik hallarının müalicəsi və diaqnostik kriteriya tənzimləmələr tələb edir. Xüsusən, balaca uşaqlar bəlğəm ifraz edə bilməyə bilərlər. Kultura və DHT etmək üçün nazoqastral aspirasiya kimi daha aqressiv tədbirlər barədə fikirləşmək olar (Qeyd: Nazoqastral aspirasiya mikroskopiya zamanı aşağı görmə sahələrin verməsinə və bu prosedurun uşaq üçün bir stress olmasına görə yalnız kultural müəyinə üçün imkanlar olan yerlərdə olunmalıdır. Mədə turşusu bakteriyaları nisbətən tez öldürə biləcəyi üçün kultural nümunələrin əkilməsi bir saat ərzində olunmalıdır). MDR-Vərəm proqramları yalnız bəlğəm nümunələri olmadığı üçün uşaqları müalicədən xaric etməməlidirlər; MDR-Vərəm xəstələri ilə yaxın təmasda olan aktiv Vərəmli uşaqlar MDR-Vərəm müalicəsi üçün tətbiq olunmuş rejimlərlə müalicəyə başlaya bilərlər. Uşaqların və MDR Vərəmlə təmasda olan şəxslərin idarəedilməsi və diaqnostik tədbirlər barədə daha ətraflı məlumat əldə etmək üçün 13-cü Bölməyə müraciət edə bilərsiniz. HİV-i infeksiyası aşkar olunan xəstəlik halların müalicəsi diaqnostik kriteriya və göstərişlərin korreksını tələb edir. HİV-ə yoluxan insanlarda Vərəmin diaqnostikası daha mürəkkəbdir və digər ağ ciyər və ya sistem infeksiyalarla qarışdırıla bilər. HİV-ə yoluxan xəstələrdə yaxma-mənfi Vərəmə və ya ağ ciyərdən kənar Vərəmə rast gəlmək Bölmə 3 Xəstəlik hallarının aşkarlanma strategiyaları və tərifləri • Səhifə 43 ehtimalı daha coxdur. ÜST-ün Təlimatları ( Böyüklər və yeniyetmələr arasında yaxma-mənfi ağ ciyər Vərəmin və ağ ciyərdən kənar Vərəmin müalicəsinin və diaqnostikasının təkmilləşdirilməsi :HİV-geniş yayılmış və resurslarla məhdud olan yerlər üçün məsləhətlər) yaxma-mənfi olan HİV-ə yoluxan xəstələrdə Vərəm diaqnozunun qoyulmasının yaxşıllaşdırılması üçün döş qəfəsinin rentgeni və bəlğəm nümunələrdən kulturaların edilməsini nəzərdə tutan kliniki alqoritmlərdən istifadə etmək məsləhət görür. HİV-ə yoluxan xəstələrdə yüksək ölüm əmsalı gizli keçən MDR- və XDR-Vərəmlə bağlı olduğuna görə, proqramların çoxusu aktiv Vərəm olan bütün HİV-ə yoluxan xəstələrdə kultura və DHT-i yerinə yetirirlər. Bütün HİV-ə yoluxan xəstələri Dərmana Rezistent Vərəmə (DR-Vərəm) dair skrininq aparmağa imkanlar və ya resurslar olmayan proqramlar əlindən gələni etməlidirlər ki, buna nail olsunlar, xüsusəndə əgər DR-Vərəmin səviyyəsi orta və ya yüksəkdirsə. Bəzi proqramlar DR-Vərəmə yoluxma riski yüksək və ya CD4 aşağı olan xəstələr üçün məqsədli DHT edilməsi strategiyanı qəbul edə bilərlər (10-cu Bölməyə bax). Aktiv Vərəmli HİV-ə yoluxan xəstələrdə DR-Vərəmin tez aşkarlanması üçün sürətli diaqnostik üsulların istifadəsi çox faydalı ola bilər ( Dərmanlara rezistent vərəmin proqramlı şəkildə idarə olunmasına dair təlimatlar: 2008-ci ildə təcili olaraq yenidən işlənmiş versiyası – nın 32-ci səhifəsinə bax). Əgər XDR-Vərəm geniş yayılıbsa, MDR-Vərəmli HİV-ə yoluxan xəstələr ikinci sıra inyeksion dərman vasitələrə və florxinolonlara dair DHT-i üçün duru qidalı mühitdən və ya digər təsdiq edilmiş sürətli üsuldan istifadə edərək XDR-Vərəmə yoxlama aparmaq lazımdır (Bu Bölmənin 4.2.3 hissəsi). Bəzi hallarda (yenidən 10 – cu Bölməyə bax) yaxma-mənfi HİV-ə yoluxan xəstələrin MDR-Vərəmin müalicəsi üçün nəzərdə tutulan rejimlərə empirik əsasında daxil olmasına ehtiyacları ola bilər Cənubi Afrika Elmi-Tədqiqat Tibb Şurası 4.2.2 Sürətli DHT sınağın istifadəsi Mümkün olanda, MDR-Vərəmə sübhəli xəstələrdə dəqiq sürətli DHT sınağının istifadəsi məsləhət görünür. Əgər sınaq MDR-Vərəmi müəyyən etsə, tam DHT-in nəticələrini alana qədər, xəstə empirik müalicə rejiminə başlaya bilər. Sürətli sınaqların müxtəlif növləri 4-cü Bölmədə müzakirə olunub. Bu günə qədər, zəif resurs sahələrində sürətli DHT sınaqlarının genişmiqyaslı istifadəsi real deyil; lakin, ÜST-də və digər təşkilatlarda olan tədqiqat bu ölkələrdə sürətli sınağın genişmiqyaslı səviyyəyə çatdırılmasını qarşıya məqsəd qoyub. Çox hallarda yalnız rifampisin rezistentliyini yoxlayan sürətli sınaq xəstənin MDR-Vərəm rejiminə başlayıb- başlamamasını təyin edə bilər; lakin, rifampisin rezistentliyi və MDR-Vərəm arasında olan korelyasiya 100 % deyil. ÜST-ün ən axırıncı çap olunan Dərmanlara rezistent vərəmin proqramlı şəkildə idarə olunmasına dair təlimatların 33-cü səhifəsində sürətli dərmana rezistentlik sınağın istifadəsi üçün alqoritm online sürətdə mövcuddur. Səhifə 44 • Multi Dərmanlara Rezistent Vərəm (MDR-Vərəm) üzrə kurs 4.2.3 İkinci sıra dərmanlara DHT-in istifadəsi MDR-Vərəm proqramlarının hər biri ikinci sıra dərmanlara DHT-in edilməsi imkanına malik deyil və buna görə də, proqramların əksəriyyəti onlardan asılı olmayan müalicə və diaqnostik strategiyalar hazırlayırlar. Adətən, proqramlar bakteriya ştammın MDR-Vərəm kimi müəyyən olduqdan sonra ikinci sıra dərmanlar üçün DHT-in olunmasını məsləhət görür; lakin, bəzi proqramlarda MDR-Vərəmə sübhə və ikinci sıra dərmanlara qarşı rezistent olan MDR-Vərəm hallarının çox yüksək olduğu zaman ikinci sıra dərmanlar üçün DHT-ni ilkin qiymətləndirilmədə tətbiq edilməsi məsləhət görünür. Bu, proqramların XDR-Vərəm hallarının aşkarlanmasını yerinə yetirmək və düzgün tərtib edilmiş müalicənin almasına zaminlik vermək üçün imkanlar yaradacaq. İki ən güclü XDR-Vərəmə yoluxma risk amilləri bunlardır: 1. İkinci sıra dərmanlarla (inyeksion dərman vasitəsi və florxinolonun daxil olması ilə). Vərəm müalicəsinin uğursuzluğu 2. XDR-Vərəm diaqnozun təsdiq edilmiş və ya ikinci sıra dərmanlarla müalicənin uğursuz olması və ya olan şəxs ilə yaxın təmasda olmaq. Ko-infeksiyanın olması yüksək və sürətli şəkildə ölümə gətirə bildiyinə görə, XDR-Vərəmə yoluxma riski yüksək olan HİV-ə yoluxan şəxslərdə duru qidalı mühitdən və ya digər birinci və ikinci sıra dərmanlar üçün DHT sürətli üsullardan istifadə edilməsi məsləhətdir. İkinci sıra dərmanlar üçün DHT və onun izahatı 4-cü, 5-ci və 6-ci Bölmələrdə müzakirə olunub. 5 MDR-Vərəm üçün xəstəl k hallarının tər flər 5.1 Xəstəl k hallarının tər flər nə üçün st fadə olunur? Sual MDR-Vərəm hallarının təriflərinin istifadə məqsədi nədən ibarətdir? a. Tam xəstə qeydiyyatına və epidemioloji bildirişə imkan yaratmaq; b. Xəstəlik halının uyğun müalicə kateqoriyasında yerini müəyyənləşdirilməyə kömək etmək; c. Lokalizasiya, bakterioloji göstəricilər və xəstəlik anamnezinə əsasən xəstəlik halının qiymətləndirilməsini asanlaşdırmaq d. MDR-Vərəm üçün yeni müalicə rejimlərinin qiymətləndirilməsi e. Kohort analizlərini istifadə edərək MDR-Vərəm proqramının həyəta keçirilməsini qiymətləndirmək Cavab: a,b, c və e cavabları düzgündür. Xəstəlik hallarının tərifləri xəstələr və onların müalicəsini müəyyənləşdirmək, qeydiyyatdan keçirmək və nəzarət etmək və tam xəstə qeydiyyatına və epidemioloji bildirişinə imkan vermək üçün istifadə olunur. Xəstəlik hallarının tərifləri lokalizasiya, bakterioloji göstəricilər və xəstəlik anamnezinə əsasən xəstəlik halının qiymətləndirilməsini asanlaşdırır və MDR-Vərəmin əhəmiyyətliyinin qiymətləndirilməsi və diaqnozunun qoyulması üçün Rifampisinə rezistentlikdən də istifadə etmək olar. MDR-Vərəm hallarının tərifləri aşağıdakı səbəblər üçün istifadə olunur: • Tam xəstə qeydiyyatına və epidemioloji bildirişə imkan yaratmaq; • Xəstəlik halının uyğun müalicə kateqoriyasında yerini müəyyənləşdirilməsində kömək etmək; • Lokalizasiya, bakterioloji göstəricilər və xəstəlik anamnezinə əsasən xəstəlik halının qiymətləndirilməsini asanlaşdırmaq; • Kohort analizlərini istifadə edərək MDR-Vərəm proqramının həyəta keçirilməsini qiymətləndirmək. Bölmə 3 Xəstəlik hallarının aşkarlanma strategiyaları və tərifləri • Səhifə 45 5.2 Tər flər Sual Aşağıdakı izahatların hansıları MDR-Vərəmi təsvir edir? a. İn vitro rifampisin və izoniazidə qarşı rezistentlik göstərən və bakterioloji cəhətdən təsdiq olunmuş Vərəm olan xəstə MDR-Vərəm kimi müəyyən oluna bilər. b. Pulmonar MDR-Vərəm zamanı yalnız ağ ciyərin parenximası zədələnir. c. MDR-Vərəm xəstəliyi yerindən asılı olaraq pulmonar və ya ekstra-pulmonar kimi təsnif edilir d. MDR-Vərəm diaqnozu yalnız rentgen vasitəsilə alınan şəkil əsasında qoyula bilməz. e. Xəstəliyin ağırlaşma dərəcəsi diaqnostikada bakterioloji statusa əsasən (yaxma və ya kultura, müsbət və ya mənfi) təsnif edilir. Cavab: a, b və c -də olan izahatlar MDR-Vərəm diaqnozunun qoyulma prinsiplərini (yəni Vərəm bakteriyasının Rifampisin və izoniazidə qarşi rezistentliyi) və xəstəliyi təsvir edir. d və e -də olan izahatlar diaqnostik və təsnifata aid olan məsələlərlə əlaqəlidir və xəstəlik tərifinə aidiyyatı yoxdur və ya bu suala cavab verilməsinə kömək etmir. İn vitro rifampisin və izoniazidə qarşı rezistentlik göstərən və bakterioloji cəhətdən təsdiq olunmuş Vərəm olan xəstə MDR-Vərəm kimi müəyyən olunur. Xəstəliklərə Nəzarət və Prevensiya Mərkəzləri Bilateral inkişaf edən pulmonar Vərəm diaqnozu qoyulan xəstənin anteposterior pozisiyada olan rentgen şəkili. MDR- Vərəm diaqnozu yalnız rentgen vasitəsilə alınan şəkil əsasında qoyula bilməz. MDR-Vərəm üçün halların tərifləri üç aspektlə təyin olunub, yəni: • Xəstəliyinin lokalizasiyası • Xəstəliyin ağırlıq dərəcəsi • Əvvəlki müalicənin tarixi MDR-Vərəm xəstəlik zədələnmiş yerindən asılı olaraq pulmonar və ya ekstra-pulmonar kimi təsnif edilir: Pulmonar MDR-Vərəm yalnız ağ ciyərin parenximasının xəstəliyə tutulduğu deməkdir. Ekstra-pulmonar MDR- Vərəm ağ ciyərlərdən fərqli olaraq digər orqanları zədələyir, yəni plevra, limfa düyünləri, qarın boşluğu, sidik- cinsiyyət yolları, dəri, oynaqlar və sümüklər və meningitlər şəklində olur. Səhifə 46 • Multi Dərmanlara Rezistent Vərəm (MDR-Vərəm) üzrə kurs Həm pulmonar, həm ekstra-pulmonar MDR-Vərəm olan xəstə pulmonar MDR-Vərəm halını təşkil edir. Bir sıra yerlərdə olan ekstra-pulmonar MDR-Vərəm halının tərifi xəstəliyin ən ağır forması müşahidə olunan yerindən asılıdır. Diaqnoz qoyulanda xəstəliyin ağırlıq dərəcəsi bakterioloji statusuna (yaxma və ya kultura, müsbət və ya mənfi) əsasən təsnif edilir. Əvvəldən təsdiq olmuş MDR-Vərəm xəstələri müalicəyə başlayanda yaxma və kultura- mənfi ola bilər. Adətən, bunun səbəbləri bəlğəm nümunəsinin alınması və MDR-Vərəm əleyhinə müalicəyə başlanması, mikobakteriyanın qeyri-müntəzəm ekskresiyası və aralıq mərhələdə Vərəmə qarşı müalicə alınması arasında gecikmələrin olmasıdır. Əvvəlki Vərəm müalicəsinin tarixçəsi MDR-Vərəm xəstələrini üç kateqoriya üzrə müəyyənləşdirmək imkanı verir. Bu kateqoriyalar region və ölkə səviyyəsində MDR-Vərəm epidemiyasının epidemioloji monitorinqi üçün əsas hesab edilır, MDR-Vərəm rejiminin uğursuz olma riskli xəstələrin müəyyənləşdiriməsində kömək edir. Bu qruplar əvvəlki müalicəyə açıq şəkildə müraciət edirlər və rezistentliyin səbəbini izah etmək ehtiyacı duymurlar. Xəstələrin kateqoriyalar üzrə müəyyənləşməsi aşağıdakı kimidir: • Yeni: Əvvəlcədən Vərəm və ya MDR-Vərəm əleyhinə müalicə qəbul etməyən xəstələr (və ya bir aydan az vərəm əleyhinə müalicə qəbul edən). • Birinci sıra dərmanlarla əvvəlcədən müalicə olunanlar : Əvvəlcədən birinci sıra Vərəm əleyhinə dərmanlarla Vərəm müalicəsini qəbul edən xəstələr. • İkinci sıra dərmanlarla əvvəlcədən müalicə olunanlar : Əvvəlcədən ikinci sıra Vərəm əleyhinə dərmanlarla MDR-Vərəm müalicəsini qəbul edən xəstələr. 5.3 Kohort anal zlər üçün xəstəl k hallarının qeyd yyatı MDR-Vərəm kimi müəyyən olunan bütün xəstələr qeydiyyatdan keçməlidirlər . Qeydiyyat jurnalı daha ətraflı12-ci Bölmədə izah olunub, lakin dərmanlara rezistentliyin başqa formalarından (və ya MDR- Vərəmə yoluxduğu güman edilən, lakin təsdiq olunmayan xəstələrdən) MDR-Vərəm xəstələri aydın müəyyən olunmalıdırlar. Sual: “MDR-Vərəm kohortu” nə deməkdir? Cavab: MDR-Vərəm kohortu müəyyən zaman (məsələn, bir il) ərzində MDR-Vərəm kimi qeydiyyatdan keçmiş xəstələr qrupunun tərifidir. MDR-Vərəm diaqnozu təsdiq olunan tarix və müalicəyə başlanma tarixi qeydiyyat jurnalına da daxil edilməlidir (12-ci bölməyə bax), lakin xəstənin hansı kohorta aid olduğunu qeydiyyata salınma tarixi müəyyənləşdirir. Bütün qeydiyyatdan keçmiş MDR-Vərəmli xəstələrdə kohort analizlərin həyata keçirilməsi lazımdır. Milli Vərəm Proqramı bütün MDR-Vərəm diaqnozu qoyulan xəstələrə MDR-Vərəm müalicəsi təşkil etməlidir. Müalicədən uzaqlaşdırmanın səbəbləri aşağıdakı kimi ola bilər: • Müalicəyə başlamadan qabaq baş verən ölüm • Xəstə müalicə almaq istəmir • Dərman təchizatının çatışmazlığı • Səhiyyə imkanlarının məhdudiyyəti • Kliniki və/və ya ictimai səbəblər Bəzi xəstələr bir kohort dövr ərzində iki dəfə qeydiyyatdan keçə bilərlər, məsələn, uğursuz və ya yarımçıq müalicə almış xəstələrin təkrar qeydiyyatdan keçməsi; buna görə kohort analizi həm xəstələrin, həm müalicə epizodlarının ümumi saylarını müəyyən etməlidir. Kohort analizlərin üç qeydiyyat kateqoriya üzrə müəyyənləşdirilməsi xəstənin təkrar bir analizə daxil olmasının sayını aşağı salacaq. Bölmə 3 Xəstəlik hallarının aşkarlanma strategiyaları və tərifləri • Səhifə 47 South African Medical Research Council "#$%&'()*+',-.-(/012 3#+#4(56+#(787,9+:$( ;7<.'<<-9(=%+$-8>( Səhifə 48 • Multi Dərmanlara Rezistent Vərəm (MDR-Vərəm) üzrə kurs B l klər n z n q ymətlənd rməs üçün Suallar və Çalışmalar: Xəstəl k hallarının aşkarlanma strateg yaları və tər flər 1. MDR-Vərəm xəstəlik hallarının tərifləri aşağıdakı hallarda istifadə olunur: a) Xəstələrə müvafiq müalicə almaq üçün imkan yaratmaq b) Epidemioloji istiqamətlərə nəzarət c) Nəzarət proqramının kohort analizlərinin aparılması d) Düzgün xəstəlik bildirişinə imkan vermək e) Yuxarıda qeyd olunanlarının hamısı 2. MDR-Vərəm halı bu cür müəyyən olunur: a) Müalicənin təsiri olmayan Vərəmli xəstə b) Müalicəsi uğursuz olan Vərəmli xəstə c) İzoniazidə və streptomisinə təsdiq olunmuş resiztentliyi olan Vərəmli xəstə d) İzoniazidə və rifampisinə təsdiq olunmuş rezistentliyi olan Vərəmli xəstə e) Məlum MDR-Vərəm ilə yaxın təmasda olan Vərəmli xəstə 3. XDR-Vərəm halı bu cür müəyyən olunur: a) Etionamid və Kanamisinə qarşı təsdiq olunmuş rezistenliyi olan Vərəmli xəstə b) Təsdiqlənmiş MDR-Vərəm və hər hansı iki ikinci sıra dərmanlara qarşı təsdiq olunmuş rezistentliyi olan Vərəmli xəstə c) 4 Vərəm əleyhinə dərmanlara qarşı təsdiq olunmuş rezistentliyi olan Vərəmli xəstə d) İzoniazidə və rifampisinə, ikinci sıra inyeksion dərman vasitəsinə və florxinolona qarşı təsdiq olunmuş rezistentliyi olan Vərəmli xəstə e) Məlum MDR-Vərəm ilə yaxın təmasda olan Vərəmli xəstə 4. MDR-Vərəmli və əvvəlcədən Vərəm əleyhinə müalicə qəbul edən xəstə bu cür müəyyən olunur: a) Yeni MDR-Vərəm xəstəsi b) Təkrar müalicə alan xəstə c) İkinci kateqoriya olan MDR-Vərəm xəstəsi d) Müalicənin uğursuzluğu e) Xroniki hal 5. MDR-Vərəm xəstəlik hallarının tərifləri bu cür müəyyən olunur: a) Xəstəliyin lokalizasiyası b) Xəstəliyin ağırlıq dərəcəsi c) Vərəmə qarşı əvvəl qəbul olunan müalicə d) Yuxarıda qeyd olunlarının hamısı e) Yuxarıda qeyd olunanlarının heç birisi 6. MDR-Vərəm meningiti ilə ağırlaşan pulmonar MDR-Vərəm olan xəstə bu cür təsnif edilir: a) Ekstra-pulmonar MDR-Vərəm halı b) MDR-Vərəm meningit halı c) Pulmonar MDR-Vərəm halı d) Mərkəzi sinir sisteminin MDR-Vərəm halı e) Qarışıq MDR-Vərəm halı 1: e 2: d 3: d 4: c 5: d 6: c Cavablar Multi dərmanlara qarşı rezistent vərəm barədə Kurs • Səhifə 49 Bölmə 4 MDR-Vərəm d aqnozu Səhifə 50 • Multi Dərmanlara Rezistent Vərəm (MDR-Vərəm) üzrə kurs 1 Öyrənmə məqsədlər Bu bölməni bitirdikdən sonra siz: • MDR-Vərəmin əlamətlərini müəyyənləşdirə biləcəksiniz • Xəstənin MDR-Vərəm yoxlanması zamanı tələb olunan müayinələri təsvir edə biləcəksiniz • MDR-Vərəmin laborator diaqnozunu anlayacaqsınız • Dərmanlara həssaslıq testindən rasional istifadə edə biləcəksiniz Bölmə 4 MDR-Vərəm d aqnozu Bölmə 4 MDR-Vərəm diaqnozu • Səhifə 51 2 G r ş Çox hallarda MDR-Vərəmə yoluxma nəticəsində yaranan xəstəlik gizli olaraq baş verir və özünü bir neçə həftələr və aylardan sonra biruzə edir. Bu səbəbdən də, çox vaxt xəstələr xəstəlik əlamətlərini nəzərə almırlar və bu əlamətlərin gərginlik, yuxusuzluq və ya da həyatın gündəlik stresi ilə əlaqəli olduğunu düşünürlər. Bu səbəbdən bir çox xəstələr öz müalicələrini gecikdirirlər. MDR-Vərəm digər ciddi xəstəliklərlə birgə də ola bilər, məsələn: HİV infeksiyası, alkoqolizm, böyrək çatışmazlığı, şəkərli diabet, neoplastik xəstəliklər, narkotiklərdən istifadəni qeyd etmək olar. Bu vəziyyətlərin əlamətləri və onların fəsadları MDR-Vərəmi asanlıqla gizlədə və ya dəyişə bilər və bu da uzun müddət diaqnozun gecikdirilməsi və ya səhv diaqnozun qoyulması ilə nəticələnə bilər (xüsusilə HİV-li xəstələrdə). Bu səbəbdən, xəstəliyin geniş surətdə yayıldığı ölkələrdə həkimlər MDR-Vərəmə qarşı daha diqqətli olmalıdırlar. 3 MDR-Vərəm n əlamətlər Sual MDR-Vərəmin əlamətləri hansılardır? Cavab MDR-Vərəmin əlamətləri dərmana həssas olan Vərəmlə eynidir. Pulmonar MDR-Vərəmin ən ümumi əlamətlərindən biri öskürəkdir. Xəstəlik başlayanda öskürək bəlğəmsiz ola bilər, lakin müntəzəm olaraq, iltihab və toxumanın nekrozu nəticəsində, adətən bəlğəm ifraz olunmağa başlayır. Öskürək MDR-Vərəm üçün səciyyəvi deyil; lakin, kəskin respirator infeksiyaların əksəriyyəti bir və ya iki həftə ərzində aradan qalxı. Ağ ciyər parenximasının infiltrasiyası nəticəsində əmələ gələn döş qəfəsində ağrı aktiv pulmonar MDR-Vərəmdə adi bir haldır. Çox vaxt döş qəfəsində ağrıya səbəb olan spontan pnevmotoraks da baş verə bilər. Plevral səthə yaxın ağ ciyər parenximasının iltihabı plevral ağrıya səbəb ola bilər. Küt, davamlı şəkildə olan döş qəfəsinin ağrısı inkişaf edən xəstəlik üçün adi bir haldır; plevranın cəlb olunması nəticəsində kəskin ağrıya daha az rast gəlinir. Ağ ciyərin parenximasının zədələnməsi nəticəsində əmələ gələn təngnəfəslik (dispnoe) adətən inkişaf etmiş pulmonar MDR-Vərəmdə aşkar olunur. Təngnəfəslik ağır ağ ciyər fibrozu və ya ağ ciyərin destruksiyası, və ya vərəmli bronxopnevmoniya nəticəsində olur. MDR-Vərəm ağır tənəffüs çatışmazlığa gətirə bilər. Hemoptizis (Qan hayxırma) pulmonar MDR-Vərəmin əlamətlərindən biri ola bilər, lakin bu mütləq aktiv xəstəlik prosesi demək deyil. Hemoptizis rezidual vərəm bronxoektazı, köhnə kavernanın divarında genişlənmiş qan damarının yırtığı (Rasmusenin anevrizması), rezidual kavernada bakterial və ya funqal infeksiya (xüsusən şarvari qöbələk formasında və ya misetoma şəkilində olan Aspergillus), və ya hava yollarında kalsifikasiya olmuş zədələnmələrinin (bronxolitiazis) eroziyası nəticəsində əmələ gələ bilər. Aktiv pulmonar MDR-Vərəmdə hemoptizis gecikmiş əlamətdir və profuz ola bilər. MDR-Vərəmin sistemli əlamətlərinə qızdırma, soyuqdəymə, gecə tərləmələri, yorğunluq, anoreksiya və çəkinin azalması daxildir. Qızdırma, halsızlıq və çəkinin azalması kimi sistem əlamətləri sitokinlərin təsiri nəticəsində, xüsusən də şişin nekroz amili (TNF-α), yaranır. Qızdırma rahat ölçülə bilər, adətən yüksək temperatur ilə müşahidə olunmur və remitent və ya intermittent (dəyişkən) ola bilər. Anoreksiya və çəkinin azalması adətən xəstəlik başlayanda müşahidə olunur və xəstəlik davam etdikcə ağırlaşır. Soyuqdəymə və gecə tərləmələri MDR-Vərəm xəstələrinin ümumi şikayətləridir, lakin son diaqnozun qoyulması üçün səciyyəvi xarakter daşımır. Səhifə 52 • Multi Dərmanlara Rezistent Vərəm (MDR-Vərəm) üzrə kurs Zədələnmiş yerdən asılı olmayan, uzun müddətdən sonra əmələ gələn əlamətlər (qan tərəfindən patoloji dəyişiklər, hiponatriemiya və psixoloji pozğunluqlar) MDR-Vərəmin ümumi təsirlərinə əlavə olaraq qeyd edilə bilər. Ən ümumi hematoloji əlamətlərə periferik qanda leykositlərin sayının artması və anemiya daxildir. Adətən leykositlərin sayı az sayda artır, lakin leykemoid reaksiyalara və leykopeniyaya rast gələ bilinər. Periferik qanda monositlərin və eozinofillərin sayının artması da baş verə bilər. Anemiya yayılmış MDR-Vərəm xəstəliyində adi bir haldır Ağ ciyərdən kənar (ekstra-pulmonar) MDR-Vərəmə daha az rast gəlindiyi və həkimlərin əksəriyyətinə daha az tanış olduğu üçün diaqnostik cəhətdən çətinliklər törədir. Bununla yanaşı, ağ ciyərdən kənar MDR-Vərəm nisbətən kənarda yerləşən orqanlara təsir edir və təsir etdiyi orqanların xüsusiyyətinə görə daha az sayda basillər daha böyük zədələrə səbəb ola bilər. Cavan kişi öz yoldaşını və baldızını Şərqi Dehlidə Patparganjda yerləşən MCD Döş Qəfəsi Klinikasında Dr Pravinin yanına gətirib. Baldızında Vərəm var və hal-hazırda MDR- Vərəm diaqnozu qoyulub. İki ildir ki, vərəmdən əziyət çəkir və yaxşılaşmır. Bu iki il ərzində ailəsi onun müalicəsinə 100 000 rupi (2 000$) xərcləyib: dərmanlar, inyeksiyalar, ev qulluğu, evdə tibb bacisının baxımı və s. Axırda onlar klinikaya gəliblər və burda MDR-Vərəm diaqnozu qoyulub. Onlar ailəni stiqmaya (damğaya) məruz qalmamaq üçün küllü miqdarda pul xərcləyiblər və özəl həkimə pull verməklə daha keyfiyyətli xidmət alacaqlarını düşünüblər Ağ ciyər Sağlamlığı üzrə Kitabxana 4 Xəstən n MDR-Vərəmə görə yoxlanması MDR-Vərəmə görə ilkin yoxlamaya aşağıdakılar daxil olmalıdır: • Tam tibbi anamnezi; • Fiziki müayinə; • Diaqnozu təsdiqləyən bakterioloji tədqiqatlar. Diaqnoz qoyulandan sonra xəstənin qiymətləndirilməsi və nəzarəti haqqında daha ətraflı məlumat 11-ci Bölmədə verilib. |