Multi DƏrmanlara qarşi rezistent vəRƏm barəDƏ kurs dünya Tibb Birliyi

ağır toksiki (sikloserin terizidondan daha çox) təsirləri var və qanda yüksək konsentrasiyaları olanda fokal və ya 
qrand mal tutmalarının əmələ gəlməsini sürətləndirə bilərlər. Hətta qanda uyğun konsentrasiyalar olan xəstələrdə 

Səhifə 70   •   Multi Dərmanlara Rezistent Vərəm (MDR-Vərəm) üzrə kurs
psixiki  pozulmalar  və  özünəqəsd  kimi  halların  baş  verməsi  barədə  məlumat  verilib.    Nevroloji  toksiki  təsirin 
qarşısını almaq üçün terizidon və ya sikloserinlə birqə piridoksin (150 mq) təyin olunmalıdır. Digər Vərəmə qarşı 
aktiv dərmanlarla kross-rezistenliyi paylaşmamalarına görə, hər ikisi digər ikinci sıra dərmanlara rezistentliyin 
qarşısını almaqda dəyərli yanaşı dərmanlardır.  
Para-aminosalisil turşusu (PAS) digər dərmanlara rezistentliyin qarşısını alan dəyərli bakteriostatik dərman 
vasitəsidir. Qastrointestinal diskomforta görə onları qəbul etmək çox çətin və xoşagəlməzdir; lakin mədədə həll 
olunan həblər daha tolerantlıdır. Hal-hazırda mədədə həll olunan həblərdən daha yaxşı absorbsiya olunan yeni 
qranulalar (PASER®) istifadə oluna bilər, lakin onların absorbsiyasınını sürətləşdirmək üçün turşu pH lazımdır və 
ona görə də onlar meyvə şirəsi ilə qəbul olunmalıdırlar. 
5-ci Qrup: Təsiri aydın olmayan dərman vasitələri    
MDR-Vərəmin  müalicəsində  istifadə  olunan  digər  peroral  dərmanlar  (bəzi  vaxtlar  “ücüncü  sıra 
dərmanlar” kimi müraciət edilən) tioasetazon, klofamizin, amoksisiklin-klavulanat, makrolidlər (klaritromisin 
və azitromisin), linezolid və imipenem/silastatin.  Baxmayaraq ki, tioasetazon Vərəmə qarşı məlum effektli 
bir dərman kimi tanılır,MDR-Vərəmin müalicəsində onun rolu tam müəyyən edilmiyib və bu səbəbdən 5-ci 
Qrupda yerləşdirilib. Tiosetazon bəzi digər vərəm əleyhinə olan dərman vasitələri ilə kross-rezistentlik göstərir 
(aşağıdakı olan mətnə bax) və ümumilikdə zəif bir bakteriostatik dərmandır. Tioasetazon HİV-ə yoluxmuş 
xəstələrdə  Stivens  Jonson  Sindromunun  yaranmasına  və  hətta  ölümə  səbəb  ola  bilər  və  belə  hallarda  onun 
təyinatı  məsləhət  görülmür.  Klofazamin,  lepraya  qarşı  dərman, 
in vitro M. tuberculosis-a qarşı aktivliyi var, 
lakin kliniki effektivliyi təsdiq olunmayıb. Amoksisiklin-klavulanat və makrolidlər 
M. tuberculosis – in əksər 
ştammları üçün qanda mümkün konsentrasiyasına müvafiq olan yüksək minimal inqibitor konsentrasiyalara 
malikdir, lakin kliniki effekti hələ təsdiq olunmayıb. Linezolid ciddi bir tədqiqatdan keçməyib və bahalı olduğu 
ilə yanaşı,  yüksək dərəcədə əlavə təsirlərə malikdir. İmipenem/silastatin bahalı və effektivliyi sübut edilmiyən 
inyeksion dərman vasitəsidir. .  
5-ci Qruppa aid olunan dərmanlardan heç biri MDR-Vərəmin rutin (adi) müalicəsi üçün məsləhətli 
deyil. 
Bu səbəbdən onlar eksperimental seçim kimi adi MDR-Vərəm müalicəsi uğursuz olan və ya sənədləşdirilmiş 
XDR-Vərəmli xəstələrdə istifadə olunur.
Sual 
Aşağıdakı izahatlardan hansılar düzgündür?
a.  Pirazinamid və Etambutol Birinci və İkinci sıra Dərmanlara aiddirlər
b.  Etambutol digər aktiv dərmanlara yaranan rezistentliyinin qarşısını alan dəyərli bakteriostatik dərman 
vasitəsidir.  
c.  Streptomisinə rezistent olan ştammlar adətən kanamisin və amikasinə də qarşı rezistent olurlar.
d.  Terizidon və ya sikloserinin nevroloji toksiki təsirlərinin qarşısını almaq üçün onlarla birlikdə 
piridoksin (150 mq) təyin edilməlidir
e.  Para-aminosalisil turşusu (PAS) bakteriosid dərman vasitəsidir. 
 
Cavab:
Düzgün cavablar a, b və d-dir.
Streptomisinə rezistent olan ştammlar adətən kanamisin və amikasinə qarşı həssas olur.   
Para-aminosalisil turşusu (PAS) bakteriostatik dərman vasitəsidir və digər dərmanlara qarşı 
rezistentliyinin qarşısını almaq qabiliyyətinə malikdir.

Bölmə 5  
MDR-Vərəmin müalicə strategiyaları
   •   Səhifə 71
(Ümumdünya  Səhiyyə  Təşkilatı.  Dərmanlara  rezistent  vərəmin  proqramlı  şəkildə  idarə  olunmasına  dair  təlimatlar:  2008-ci  ildə  təcili  olaraq  yenidən 
işlənmiş versiyası (ÜST/HTM/Vərəm/2008.402). Cenevrə, İsveçrə: Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı; 2008).
Cədvəl 2 . Vərəm əleyhinə olan Dərmanlar arasında Məlum Kross-Rezistentlik 
• 
Bütün rifamisinlər yüksək dərəcədə kross-rezistentliyə malikdirlər 
• 
Florxinolonlar öz aralarında dəyişkən kross-rezistentliyə malikdirlər və in vitro olan məlumatlar göstərir 
ki, ilkin nəsil florxinolonlar rezistent olan hallarda bəzi yeni nəsil florxinolonlar həssaslığı saxlayırlar. 
Belə hallarda yeni nəsil florxinolonların kliniki effektivliyinin saxlanması naməlumdur. 
• 
Amikasin və kanamisin çox yüksək dərəcədə kross-rezistenliyə malikdirlər. Kapreomisin və viomisin 
yüksək dərəcədə kross-rezistenliyə malikdirlər. Digər aminoqlikozidlər və polipeptidlər aşağı kross-
rezistentliyə malikdirlər. 
• 
Protionamid və etionamid 100% kross-rezistendirlər. 
• 
Etionamid izoniazidə qarşı kross-rezistentliyi yalnız inhA –nın mutasiya zamanı baş verir.
• 
Tiosetazon isoniazidə kross-rezistentlik göstərir, etionamid və PAS-da göstərməsi barədə məlumat 
verilib, lakin ümumilikdə aşağı kross-rezistentlik güman olunur.
Vərəmə qarşı 
dərman olan 
tioasetazon HİV 
müsbət xəstələrin 
əksəriyyətində 
ağır, bəzən ölüm 
hallarına kimi əks 
təsirlərə səbəb 
olur və məsləhət 
görülmür   
Ağ ciyər Sağlamlığı üzrə Kitabxana
Hal-hazırda yeni müalicə yolları tədbiq olunur – inhalyasiyalı aminoqlikozidlər, oksazolidinonlar (linezolid), 
nitroimidazopiranlar  (PA-824)  və  inhalyasiyalı  qamma  interferon.  Lakin  heyvanlarda  ümüdverici  nəticələr 
alınmasına (əsasən PA-824) baxmayaraq, kliniki tədqiqatlar hələ həyata keçirilməyib. 
4  Dərmanlar və rej mlər üçün standard kodlar 
MDR-Vərəm müalicə rejimləri üçün standard kodlar istifadə olunur. 
Cədvəl 1-də göstərdiyi kimi, hər 
Vərəmə qarşı dərmanın öz abreviaturası (qısaltması) var.  

Səhifə 72   •   Multi Dərmanlara Rezistent Vərəm (MDR-Vərəm) üzrə kurs
Sual
ÜST-ün MDR-Vərəm müalicəsində məsləhət gördüyü Vərəmə qarşı dərmanlar hansılardır?
a.  Siprofloksasin
b.  Moksifloksasin
c.  Amoksisiklin/klavulanat
d.  Klaritromisin
e.  Sikloserin
Cavab:
Düzgün cavablar: b və e -dir.
Moksifloksasin və Sikloserin ÜST tərəfindən məsləhət görünüb. 
Siprofloksasin, Amoksisiklin/klavulanat və klaritromisin ÜST tərəfindən təsdiq edilməyiblər.
MDR-Vərəm  rejimi  iki  mərhələdən  ibarətdir;  inyeksion  dərman  vasitəsi  (İD)  istifadə  olunanda  birinci 
mərhələ və onun istifadəsi dayandırıldıqdan sonra ikinci mərhələ. Hər mərhələnin qarşısında qeyd edilən rəqəm 
mərhələnin aylarla müddətini göstərir və bu müddətin minimum olmasını bildirir. Aşağıda olan rəqəm isə (məs. 
3) həftə ərzində qəbul edilən dərman dozasının miqdarını göstərir. Əgər rəqəm verilməyibsə, müalicə gündəlikdir 
(və ya həftədə 6 dəfə qəbul olunmalıdır). Alternativ dərman(lar) mötərizədə hərf(lər) şəkilində göstərilə bilər. 
Yüksək qrupların dərmanları birinci yazılır, daha sonra isə enən şəkildə davam edir. 
Sual: 
6 ay gündəlik pirazinamid, kanamisin və ya kapreomisin, ofloksasin, etionamid və sikloserinin qəbulu, 
ondan sonra 12 ay ərzində oral dərman vasitələrin gündəlik təyinatından ibarət olan rejim üçün kod yazın.
Cavab:
Rejim:  6Z-Km(Cm)-Ofx-Eto-Cs/12Z-Ofx-Eto-Cs
5  Müal cə strateg yaları
Hər ölkə mümkün olan dərman rezistentliyi barədə nəzarət məlumatına və ölkədə Vərəmə qarşı dərmanların 
istifadə tezliyinə əsasən uyğun MDR-Vərəm müalicə strategiyasını yaratmalıdır. MDR-Vərəm proqramları həm 
yeni Vərəmli, həm müxtəlif qrup təkrar müalicə olunan xəstələrdə dərman rezistentliyinin yayılma dərəcəsi ilə 
tanış olmalıdır. İkinci sıra dərmanlardan hansılarının və hansı müddətdə istifadə olunduğunu müəyyən etmək çox 
vacibdir, çünki nadir hallarda istifadə olunan dərmanların MDR-Vərəm rejimlərində effektli olmaq ehtimalı geniş 
istifadə olunan dərmanlara nisbətən daha yüksəkdir.
Sual:
Bütün MDR-Vərəm xəstələri üçün eyni müalicə strategiyaları istifadə oluna bilərmi?
Cavab:
Növbəti səhifədə olan cədvəldə qeyd edildiyi kimi müalicə strategiyaları standartlaşdırılmış, empirik və ya 
fərdi rejimlərdən ibarətdir.

Bölmə 5  
MDR-Vərəmin müalicə strategiyaları
   •   Səhifə 73
Cədvəl 3.  MDR-Vərəmin müalicə strategiyaları 
STANDARTLAŞDIRILMIŞ 
MÜALİCƏ 
Heç bir DHT-i olunmur və ya MDR-Vərəmi təsdiq etmək üçün 
bir DHT aparılır. Xəstə qrupunda və ya kateqoriyasında bütün 
xəstələr eyni rejim qəbul edirlər
EMPİRİK MÜALİCƏ 
Heç bir DHT-i olunmur və ya MDR-Vərəmi təsdiq etmək üçün 
bir DHT aparılır. Hər Standartlaşdırılmış rejim xəstəlik tarixində 
dərmanın istifadəsinə əsasən fərdi təyin olunur
FƏRDİ MÜALİCƏ
DHT və xəstəlik tarixçəsinə əsasən xəstələrə xüsusi təyin olan 
rejimdir
STANDARTLAŞDIRILMIŞ 
MÜALİCƏDƏN sonra FƏRDİ 
MÜALİCƏ 
Başlanğıcda bütün xəstələr müəyyən qrupda eyni rejimi qəbul 
edirlər və DHT nəticələrini alandan sonra müalicə fərdi şəkildə 
uyğunlaşdırılır
EMPİRİK MÜALİCƏDƏN 
sonra 
FƏRDİ MÜALİCƏ
Xəstəlik tarixçəsinə əsasən fərdi müəyyən olunmuş və DHT 
nəticələri məlum olduqdan sonra uyğunlaşdırılmış bir rejim
6  Müxtəl f müal cə strateg yaları arasında seç m
Standartlaşdırılmış və fərdi müalicə rejimlərinin hər birinin müxtəlif üstünlükləri və çatışmayan cəhətləri 
var; lakin, onların birbaşa müqayisəsi nəzarətli sınaqlarda heç vaxt verilməyib.  
Əvvəl  aparılmış  müalicə  tarixçəsinə  və  dərman  rezistentliyinin  nəzarət  məlumatlarına  əsasən 
standartlaşdırılmış rejimlər
 MDR-Vərəm baxımı mövcud olan xəstələrin çoxunda aparıla bilər. Digər üstünlüklərə 
daxildir:
•  Sadə yolla həyata keçirilməsi;
•  Sadə dərman təyini;
•  Rahat təlim; 
•  İdarəetmənin qeyri-düzgün həyata keçirilməsi şansının cüzi olması; 
•  Yüksək texnikalı laboratoriyalara ehtiyacın az olması. 
MDR-Vərəm müalicəsində tam standartlaşdırılmış rejimlər bu rejimlərdə istifadə olunan dərmanların geniş 
yayılmadığı və ikinci sıra Vərəmə qarşı dərmanlara olan rezistentliyinin səviyyəsi aşağı olan ölkələrdə daha yüksək 
effekt göstəriblər. Lakin, ikinci sıra Vərəmə qarşı dərmanların daha geniş istifadəsi və rezistent səviyyəsi yüksək 
olan yerlərdə standartlaşdırılmış rejimlər az effektlidir.
Fərdi  rejimlər 
xəstələrə  ştammlara  rezistent  olan  dərmanların  təyin  olunmasının  qarşını  alır.  İkinci  sıra 
dərmanlara qarşı rezistentliyin yüksək olduğu yerlərdə və bütün MDR-Vərəmli xəstələrə uyğun standartlaşdırılmış 
rejimin  təyin  edilməsi  mümkün  olmadıqda  fərdi  rejimlərə  böyük  üstünlük  verilir.  Lakin,  fərdi  rejimlər  təyin 
olunan zaman insan, maliyyə və texniki resurslar üçün yüksək təlabat yaranır.
İnsan,  maliyyə  və  laboratoriya  resurslarının  mövcudluğundan  asılı  olaraq  standartlaşdırılmış  və  fərdi 
müalicələrin birləşməsindən strategiya kimi istifadə oluna bilər. Uyğun müalicə strategiyasının seçilməsi Vərəmə 
nəzarət proqramı tərəfindən ölkə və ya vilayət səviyyəsində olmalıdır və MDR-Vərəm xəstələrini müalicə edən 
həkimlər bu strategiyaya hər zaman əməl etməlidirlər.

Səhifə 74   •   Multi Dərmanlara Rezistent Vərəm (MDR-Vərəm) üzrə kurs
B l klər n z n q ymətlənd rməs  üçün Suallar və Çalışmalar:
MDR-Vərəm n müal cə strateg yaları
1. Hansı qrup dərmanların arasında MDR-Vərəmin müalicəsi üçün ən güclü dərmanı tapmaq olar:
a)  Florxinolonlar
b) Aminoqlikozidlər
c)  Rifamisinlər
d) Tioamidlər 
e)  Makrolidlər
2. Düz/Səhv:
a)  Streptomisin və kanamisin arasında kross-rezistentlik çox aşağı dərəcədədir  
b) Kanamisin və amikasin arasında kross-rezistentlik çox yüksək dərəcədədir   
c)  Etionamidə rezistent olan ştammlar protionamidə həssasdır 
d) Sikloserinə rezistent olan ştammlar terizidona rezistentdir
e)  Siprofloksasinə rezistent olan ştammlar ofloksasinə həssasdır 
3. HİV-müsbət xəstələrdə Stiven-Jonson sindromu hansı dərmanın qəbulu ilə bağlıdır:
a)  Terizidon
b) Kanamisin
c)  Etionamid
d) Tioasetazon 
e)  Ofloksasin 
4. Düz/Səhv:
a)  MDR-Vərəm müalicə strategiyaları yerli epidemiologiyadan asılıdır 
b) Standartlaşdırılmış rejimlər dərman rezistentliyi aşağı olanda daha faydalıdır 
c)  MDR-Vərəmin müalicə rejimlərində inyeksion dərman vasitədən həmişə istifadə 
      olunmalıdır 
d) Empirik rejimlər ikinci sıra dərmanlara qarşı həssaslıq test nəticələrinin
      əsasında qurulur
e)  MDR-Vərəm rejimləri ən az dörd effektli dərmandan ibarət olmalıdır
1:  b
2:  D, D, S, D, S.
3:  d
4:  D, D, D,D ,D.
Cavablar

Bölmə 6  
MDR-Vərəm müalicə rejimlərinin planlaşdırılması
   •   Səhifə 75
Bölmə 6
MDR-Vərəm müal cə rej mlər n n planlaşdırılması

Səhifə 76   •   Multi Dərmanlara Rezistent Vərəm (MDR-Vərəm) üzrə kurs
1  Öyrənmə məqsədlər
Bu bölməni bitirdikdən sonra siz:
•  MDR-Vərəm müalicə rejimlərini planlaşdıra biləcəksiniz (standartlaşdırılmış, 
empirik və fərdi)
•  Düzgün dərman dozası və qəbulunu müəyyən edə biləcəksiniz 
Bölmə 6
MDR-Vərəm müal cə 
rej mlər n n 
planlaşdırılması 

Bölmə 6  
MDR-Vərəm müalicə rejimlərinin planlaşdırılması
   •   Səhifə 77
2  G r ş
MDR-Vərəmli xəstələrin müalicəsi üçün rejimlərin planlaşdırılması zamanı yüksək toksikli və aşağı effektə 
malik olan ikinci sıra dərmanların məhdud seçimi ilə mürəkkəbləşən bir sıra çətinliklərə rast gəlinir.  Dərmanlara-
həssas Vərəm olanda əlavə rezistentliyinin qarşısını almaq üçün müxtəlif dərmanlardan istifadə zəruridir.  MDR-
Vərəm üçün müalicə rejimlərini planlaşdıranda kross-kontaminasiyanı da nəzərə almaq vacibdir.
MDR-Vərəmin müalicəsi 
düzgün kombinasiyada 
verilmiş müxtəlif dərmanların 
təyinatını tələb edir 
Ağ ciyər Sağlamlığı üzrə Kitabxana
3  Müal cə rej mlər n n planlaşdırılması 
3.1  Əsas pr ns plər
Sual:
MDR-Vərəm müalicə rejiminin planında sizin fikrinizcə tətbiq olunmalı əsas prinsipləri qeyd edin?
Cavab:
Hər bir rejim planında istifadə oluna bilən əsas prinsiplər aşağdakılardır: 
•  Müalicə rejimləri xəstənin qəbul etdiyi dərmanların tarixçəsınə əsasən tərtib olunmalıdır. 
•  Ümuni şəkildə bir ölkədə istifadə olunan dərmanlar, birinci və ikinci – sıra dərmanlara qarşı 
rezistentliyin yayılma dərəcəsi rejimi planlaşdıranda nəzərə alınmalıdır. 
•  Müalicə rejimləri müəyyən qədər və ya yüksək effektə malik olan minimum dörd dərmandan ibarət 
olmalıdır. Hər hansı bir dərmanın effektivliyi konkret olaraq aydın deyilsə, dərman müalicə rejiminə 
daxil ola bilər, lakin bundan uğurlu nəticə alınacağına əmin olmaq olmaz. Çox vaxt, həssaslıq 
xüsusisiyyəti aydın olmayanda, hər hansı xəstəlik amilinə (amillərinə) qarşı dərmanın təsiri sual altında 
və ya geniş, bilateral ağ ciyər xəstəliyi olarsa müalicəyə dörddən artıq dərmanla başlamaq olar. 
•  Dərmanlar həftədə ən azı altı gün qəbul edilməlidir. Pirazinamid, etambutol və florxinolonların gündə 
bir dəfə qəbulu daha üstündür, çünki bir günlük doza nəticəsində əldə olunan yüksək konsentrasiya 
piki daha effektli ola bilər. Digər ikinci sıra dərmanların da gündə bir dəfə qəbulu məsləhət görünür; 
lakin, çox vaxt xəstənin tolerantlığına kömək etmək üçün Eto, CS, Trd və PAS hissələrə ayırılmış 
dozalar şəkilində gün ərzində verilir. 
•  Cədvəl 1-də təsvir olduğu kimi, dərmanın dozası xəstənin çəkisinə əsasən təyin olunmalıdır. 
MDR xəstələrin müalicəsi təcrübə və xüsusi kvalifikasiya tələb edir. Bu müalicə təlim keçməmiş həkimlər 
tərəfindən aparılmamalıdır.

Səhifə 78   •   Multi Dərmanlara Rezistent Vərəm (MDR-Vərəm) üzrə kurs
•  İnyeksion dərman vasitəsi (aminoqlikozid və ya kapreomisin) minimum altı ay və kultural 
konversiyadan sonra ən azı dörd ay istifadə olunmalıdır.   
•  Minimum müalicə müddəti kultural konversiyadan sonra 18 aydır.  
•  Müalicə zamanı hər doza birbaşa müşahidə altında (DOT) verilməlidir. 
•  Etibarlı laboratoriyada alınan DHT müalicə zamanı istifadə oluna bilər. Lakin qeyd olunmalıdır 
ki, DHT dərmanın effektli və ya effeksiz olub-olmamasına 100 % zəmanət verə bilmir. Eləcə də, 
etambutol və 4-5- ci qrup ikinci sıra vərəm əleyhinə olan dərmanların DHT-in güvənliliyi və kliniki 
dəyəri tam müəyyən edilməyib. 
•  Əgər ştammın həsas olması barədə fikirlər irəli sürülürsə, pirazinamid müalicə müddəti ərzində istifadə 
oluna bilər. MDR-Vərəm xəstələrinin əksəriyyətində ağ ciyərlərinin xroniki iltihabı nəticəsində nəzəri 
cəhətdən turşu mühiti yaranır və bu mühitdə pirazinamid aktiv qalır.
•  Müalicənin dayandırılma riskini azaltmaq və artmış xəstələnmə dərəcəsi və dərmanların ağır əlavə 
təsirləri nəticəsində ölüm sayının qarşısını almaq məqsədi ilə dərmanların əlavə təsirlərinin müalicəsi 
dərhal və müvafiq olmalıdır (8-ci Bölməyə bax). 
•  MDR-Vərəmin erkən aşkarlanması və müalicənin təcili olaraq başlanması uğurlu nəticələrin əldə 
edilməsində vacib amillərdəndir
3.2  Dərman seç m  və rej m n planlaşdırılması 
Cədvəl 1 MDR-Vərəm müalicəsinə dair planlaşdırılmış rejimi qurmaq üçün addımlar təsvir edir. 
Ağ ciyər Sağlamlığı üzrə Kitabxana
Əczaxanada Vərəmə qarşı 
müalicə və dərman üzrə 
idarəçilik. Qermistonda, 
Cənubi Afrikada 
olan Lifecare Knights 
xəstəxanası.

Bölmə 6  
MDR-Vərəm müalicə rejimlərinin planlaşdırılması
   •   Səhifə 79
Cədvəl 1. MDR-Vərəm üçün müalicə rejimi necə qurmaq olar*  
1-ci 
Addım        
Mövcüd olan hər hansı bir
dərmanı istifadə edin
1-ci Qrup: Birinci sıra Vərəmə        
 
qarşı peroral dərman vasitələri
 
pirazinamid etambutol
Müəyyən və ya təxminən müəyyən effektivliyə malik olan hər 
hansı bir birinci sıra dərman vasitələrlə başlayın. Əgər birinci 
sıra dərman vasıtəsinin rezistent olmaq ehtimalı yüksəkdirsə, 
onu istifadə etməyin. (Məsələn, müalicə tarixçəsinə əsasən 
rezistent olması güman edildiyinə görə, 2-ci Kateqoriyanın 
uğursuz hallarının  müalicəsində istifadə olunan 4-ci 
Kateqoriya rejimlərin çoxusuna etambutol daxil olunmayıb.)
2-ci 
Addım         
Bu dərmanlardan birini üstəgəlin
2-ci Qrup: İnyeksion dərman 
vasitələri
kanamisin (və ya amikasin) 
kapreomisin streptomisin
DHT-nə və müalicə tarixçəsinə əsasən inyeksion dərman 
vasitəsini əlavə edin. DR-Vərəm ştammları streptomisinə 
qarşı yüksək dərəcədə rezistent və streptomisinin yüksək oto-
toksik təsirə malik olmasına görə, bu dərmanın təyinatından 
çəkinin, hətta DHT-i həssaslıq göstərsə də.
3-ci 
Addım        
Bu dərmanlardan birini üstəgəlin
3-ci Qrup: Florxinolonlar  
levofloksasin moksifloksasin 
ofloksasin
DHT-nə və müalicə tarixçəsinə əsasən florxinolonu əlavə 
edin. Ofloksasinə qarşı rezistentlik və ya XDR-Vərəmə 
şübhə olan xəstəlik hallarında yeni nəsil florxinolonlardan 
istifadə edin. Lakin bu dərmana əsas dörd dərmanlardan biri 
olmasına kimi güvənməyin. 
4-ci 
Addım
Bir və ya daha artıq dərman seçın
4-ci Qrup: Peroral bakteriostatik 
ikinci sıra Vərəmə qarşı dərman  
vasitələri
p- aminosalisil turşusu sikloserin 
(və ya terizidon) etionamid (və ya 
protionamid)
Ən azı dörd effektiv olması güman edilən dərmanlara nail 
olmağa gədər 4-ci Qrup dərmanlardan əlavə edin.  Əsas 
seçım müalicə tarixçəsini, dərmanların əlavə təsirlərini və 
giymətlərini nəzərə alaraq olunur. Bu qrup dərmanlar üçün 
DHT standartlaşdırılmayıb. 
5-ci 
Addım 
Bu dərmanların istifadəsi müzakirə 
edilməlidir
5-ci Qrup: Təsiri aydın olmayan
  
dərman vasitələri
klofamizin linezolid amoksasiklin/
klavulanat tioksetazon** imipe-
nem/silastatin yüksək dozada 
izoniazid klaritromisin
Consider adding Group 5 drugs in consultation with an 
MDR-TB expert if there are not four drugs that are likely to 
be effective from Groups 1–4. If drugs are needed from this 
group, it is recommended to add at least two. DST is not 
standardized for the drugs in this group.
*Dərmana qarşı rezistent vərəm:həkimlər üçün infeksiyaya nəzarət barəsində təlimatla.San Fransisko, Francis J. Curry Milli Vərəm Mərkəzi və Səhiyyə Xidmətlərin 
Kaliforniya Departamenti, 2004.
**Tioasetazon HİV-ə yoluxmuş xəstələrdə həyata təhlükə yaradan ciddi əlavə təsirlərə malik olduğuna görə, əks göstərişdir.
Beş müxtəlif Vərəmə qarşı dərman qruplar barədə əlavə məlumat əldə etmək üçün 5-ci Bölməyə müraciyyət edin

Səhifə 80   •   Multi Dərmanlara Rezistent Vərəm (MDR-Vərəm) üzrə kurs
Cədvəl 1.  Çəki əsasında olan dərmanların böyüklər üçün dozası 
Dərman
(dərman adının qısa forması),
(ümumi təqdim olan dozalar) 
Çəki
< 33kq
33 – 50kq
51 – 70kq
> 70kq (həmçinin 
maksimum doza)
Qrup 1:  Birinci sıra peroral dərman vasitələri 
İzoniazid (H) 
(100,300 mq)
4-6 mq/kq hər gün və 
ya 8-12 mq həftədə 
3 dəfə
200-300 mq hər 
gün və ya 450-600 
mq həftədə 3 dəfə
300 mq hər gün və 
ya 600 mq həftədə 
3  dəfə
300 mq hər gün və 
ya 600 mq həftədə 
3  dəfə
Rifampisin (R) 
(150,300 mq) 
10-20 mq/kq hər gün
450-600 mq
600 mq
600 mq
Pirazinamid (Z) 
(500 mq)
30-40 mq/kq/gündə
1000-1750 mq
1750-2000 mq
2000-2500 mq
Etambutol (E)
(100,400 mq) 
25 mq/kq/gündə
800-1200 mq
1200-1600 mq
1600-2000 mq
Qrup 2:  İnyeksion dərman vasitələri  
Streptomisin (S)
(1 q inyeksion flakon) 
15-20 mq/kq/gündə
500-750 mq
1000 mq
1000 mq
Kanamisin (Km)
(1 q inyeksion flakon)
15-20 mq/kq/gündə
500-750 mq
1000 mq
1000 mq
Amikasin (Am)
(1 q inyeksion flakon)
15-20 mq/kq/gündə
500-750 mq
1000 mq
1000 mq
Kapreomisin (Cm) 
(1 q inyeksion flakon)
15-20 mq/kq/gündə
500-750 mq
1000 mq
1000 mq
Qrup 3:  Florxinolonlar
Ofloksasin (Ofx)
(200,300,400 mq) 
15-20 mq/kq hər gün 
800 mq
800 mq
800 - 1000 mq
Levofloksasin (Lfx)
(250,500 mq)
7.5-10 mq/kq hər gün 
750 mq
750 mq
750-1000 mq
Moksifloksasin (Mfx)
(400 mq)
7.5-10 mq/kq hər gün  
400 mq
400 mq
400 mq
Qrup 4:  Peroral bakteriostatik dərman vasitələri  
Etionamid (Eto) 
(250 mq)
15-2020 mq/kq/