Multipl skleroz tani ve tedavi klavuzu 1 Dizgi Hazırlık

•  Uygun transfer yöntemlerinin ve sandalyede yapacağı egzersizlerin öğretilmesi:
-  Biyomekaniksel prensipler çerçevesinde transfer yöntemleri öğretilmelidir.
-  Basınç yaraları konusunda uyarılmalı, havalı minder kullanımı ve sandalyede uzun 
süre kalmaması tavsiye edilmelidir.
-  Oturma sırasında düzenli diyafragmatik ve göğüs solunum egzersizleri yapmalı, 
postürüne dikkat etmelidir.
• Yatak komplikasyonlarının önlenmesi:
- Akciğer enfeksiyonlarının önlenmesi için:
Hasta yüksek yatış pozisyonunda tutularak akciğerlerin etkili havalanması 
sağlanmalı, günde 2-3 defa en az 1 saat olmak üzere dik oturma pozisyonuna getirilmeli,
İki saatte bir incentive spirometre ile derin inspirasyon yapmalı (10 tekrar),
Bol sıvı alınarak balgam atılışı kolaylaştırmalı,
Öksürme gücü düşük olan hastaların yakınlarına abdomen destekli öksürme 
manevraları öğretilmeli,
Balgam retansiyonu varsa göğüs fizyoterapisi uygulanmalıdır.
- Yatak yaralarının önlenmesi için:
Havalı yatak kullanılmalı,
Çarşaflar kuru ve düzgün olmalı, cilt nemli kalmamalı,
Hastanın pozisyonu ülser açılmadıysa 2 saatte bir, açıldıysa yarım saatte bir mutlaka 
değiştirilmeli,
Kızarıklıkların başladığı bölgenin çevresine kan dolaşımını artırmak amacıyla hafif 
friksiyon masajı uygulanmalıdır.
- Kontraktürlerin önlenmesi için:
Günde üç defa pasif eklem hareketi yapılmalı,
SONUç
Fonksiyonel seviye sabit tutulur + tekerlekli sandalyeye geçiş geciktirilir + 
yaşam kalitesi korunur.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
92
Yatak içi pozisyonlamalara dikkat edilmeli, gerekliyse yardımcı ekipmanlardan 
faydalanılmalıdır.
5. Ev Egzersiz Programlarının Oluşturulması
•  MS  gibi  kronik  hastalıklarda  ev  egzersizleri  rehabilitasyonun  önemli  bölümünü 
oluşturur.
• Fizyoterapist ev programı oluştururken, caydırıcı olmamak için egzersiz çeşidi ve 
sayısını en az seviyede tutmalıdır.
•  Hasta  ve  yakınlarına  ev  egzersizlerinin  gerekliliği  hakkında  anlayabilecekleri 
şekilde mesajlar vermelidir.
6. Düzenli Aralıklarla Takip ile Değişen İhtiyaçların Tespit Edilerek Tedavi  
Programlarında Gereken Değişikliklerin Yapılması
2. SEMPTOMLARA YÖNELİK FİZYOTERAPİ UYGULAMALARI
Kas Zayıflıkları
• Kuvvetlendirme eğitimine proksimal bölge ağırlıklı başlanmalı, proksimal kontrol 
geliştikçe distal kısımlara ağırlık verilmelidir.
• Uygun egzersiz şekline kas testi sonuçlarına göre karar verilmelidir.
•  Dirençli  egzersiz  uygulanacaksa,  direnç  fazla  olmamalı,  hastada  oluşturduğu 
yorgunluk düzeyi iyi değerlendirilmeli ve tekrar sayısı az tutulmalıdır.
SONUç
Rahatlar + hayatta kalış süresi uzar.
Pasif eklem hareketleri sırasında osteoporoz nedeniyle oluşabilecek kırık riski göz 
ardı edilmemeli, özellikle kalça ekleminin internal rotasyon ve hiperaddüksiyon 
hareketleri başta olmak üzere, tüm hareketlerde aşırı zorlamadan kaçınılmalı ve 
bakıcılar bu konuda bilgilendirilmelidir.
Aktif tedavinin zaman ve maliyet yükü nedeniyle sürekliliği mümkün değildir. 
 Bu nedenle belli aralarla (en az 3 ay) veya önemli değişiklikler hissedildiğinde 
hasta fizyoterapistine müracaat etmelidir.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
93
•  Direnç;  fizyoterapist  tarafından  elle  uygulanabileceği  gibi,  hazır  ağırlıklar  ve 
therabantlar da kullanılabilir.
•  Egzersizlerin  standart  bir  tekrar  sayısı  yoktur.  Fizyoterapist  hastanın  vereceği 
yanıtlara ve yorgunluk durumuna göre tekrar sayına karar vermelidir.
• Yorgunluk şikayeti fazla olan hastalarda farklı stratejiler oluşturulmalıdır.
•  Egzersizler  sırasında  sıcaktan  şikayet  eden  hastalar  için  el  ve  ayaklara  soğuk 
uygulama yapılmalıdır.
• İstenilen ölçüde kuvvetlendirme elde edilemediği takdirde, elektrik stimülasyonu 
kullanılabilir. Dikkat edilmesi gereken aşırı kassal yorgunluk oluşturmadan 
uygulanmasıdır.
Spastisite
Fizyoterapi uygulamalarının seçiminde
Fizyoterapi uygulamaları spastik kasın inhibisyonu amaçlı direkt ve antagonist kasın 
fasilitasyonunu hedef alan indirekt yöntemler olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
Direkt yöntemler:
• Spastik kasa uzun süreli soğuk uygulama,
• Antispastik ortezlemeler,
• Germe egzersizleri,
• PNF tekniklerinden kas-gevşe yöntemi,
• Johnstone basınç splintleri,
• TENS,
İzyoterapi ile kas zayıflıkları azaltılabilir.
• Spastisitenin şiddeti, yaygınlığı ve üzerinden geçen süre,
• Spastik kasın iç yapısında kalıcı değişikliklerin varlığı,
• Eklem limitasyonları ve kontraktürlerin varlığı,
• Duyu kayıpları ve kognitif problemler,
• Hastanın fonksiyonel seviyesi kriter alınır.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
94
• Antispastik pozisyonlamalar,
• Yumuşak doku ve eklem mobilizasyonları,
• Vestibüler stimülasyon,
• Hippoterapi (terapötik amaçlı at binme).
İndirekt yöntemler:
• Antagonist kasta uyarım amaçlı kısa süreli soğuk uygulama,
• PNF tekniklerinden tekrarlanan kontraksiyonlar,
•  Elektrik  stimülasyonu  (fonksiyonel  elektrik  stimülasyonu,  yüksek  voltaj  galvanik 
stimülasyon vs.),
• Biofeedback uygulamaları.
Hastaya öneriler:
• Germe egzersizleri düzenli yapılmalı,
• Gece yatış pozisyonuna dikkat etmeli,
• Gün içinde uygun postür korunmalı,
• Aktiviteler sırasında fazla efor harcamamaya özen göstermeli, enerji koruma 
yöntemleri kullanmalı,
• Aktiviteler sırasında solunum kontrolüne dikkat etmeli,
• Vücudu sıkan kıyafetler tercih edilmemeli,
• Kabız olmamaya çalışmalı,
• Cilt bütünlüğü ve tırnak bakımına dikkat etmelidir.
Spastisitenin yönetiminde her zaman fonksiyonel kazanım hedeflenmelidir.
Quadriceps femoris spastisitesi hastanın ayakta durmasına yardımcı olur.
Spastisitenin uzun süreli kontrolü için antagonist kas mutlaka kuvvetlendirilmelidir.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
95
Ataksi
•  Tedavi  programı  gövde  ve  ekstremite  stabilizasyonunun  geliştirilmesi  üzerine 
kurulmalıdır.
•  Eğitiminde  önce  gövde  stabilizasyonu  geliştirilmeli,  ardından  ekstremite 
stabilizasyonu üzerinde durulmalıdır.
• Stabilizasyon eğitimi her fonksiyonel pozisyonda yapılmalıdır.
• Statik stabilizasyon kazanıldığında, dinamik stabilizasyon eğitimine geçilmelidir.
•  Denge  eğitiminde  aktiviteleri  zorlaştırmak  amacıyla;  propriyoseptif,  görsel  ve 
vestibüler sistemler kullanılmalı ve bu sistem girdilerinde değişiklikler yapılmalıdır.
•  Aktiviteler,  basitten  karmaşığa,  parçadan  bütüne,  şuurludan  otomatiğe  doğru 
ilerletilmelidir.
• Nörofizyolojik temelli egzersizler kullanılmalıdır.
•  Tremor  ve  ataksiyi  azaltmak  amacıyla  kompansatuar  stratejiler  kullanılmalıdır. 
Üst ekstremite fonksiyonları el bileği ve/veya ön kolu masa üstünde destekleyip üst 
ekstremitenin stabilize edilmesi gibi tekniklerle geliştirilebilir. Bu kompansasyon yemek 
yerken, birşeyler içerken, bilgisayarda veya yazı yazarken uygulanmalıdır.
• Gövde ve ekstremite stabilizasyonunu artırmak için giysilere ve ekstremite distaline 
ağırlık asılması bir seçenektir. Ancak ağırlıkların MS’te yorgunluk açığa çıkarabileceği 
akıldan çıkarılmamalıdır. Ayrıca serebellum çabuk adapte olacağı için ağırlık bir süre 
sonra artırılmalıdır.
•  Fonksiyonu  optimize  etmek  için  destek  yüzeyini  genişletip  stabiliteyi  artıran 
yürümeye yardımcılar ve diğer ekipmanlar kullanılmalıdır.
• Baş desteği olan veya yüksek sırt desteği olan sandalyeler gibi postür ve oturma 
ekipmanları baş titubasyonlarını azaltmaya yardımcı olur.
Fizyoterapi minimal dereceli spastisitenin kontrol edilmesinde 
tek başına etkilidir.
Şiddet arttıkça lokal enjeksiyonlar, ilaçlar ve cerrahi uygulamalar 
gündeme gelse de fizyoterapi her zaman programda yer 
almalıdır.
Fizyoterapi ataksinin azaltılması ve kontrolünde en etkili yöntemdir.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
96
Yorgunluk
MS hastalarında yorgunluğu artıran faktörler:
• Aerobik egzersizler, kişinin enerji düzeyini artırır ve yorgunluğun hızlı açığa çıktığı 
kasları güçlendirir. Bu amaçla aerobik egzersizler hastalara haftada 3-4 kez, 30 dakikalık 
bir program şeklinde verilir. Yüklenme maksimum kalp hızının %60-80’i arasında 
olmalıdır.
SORUN
ÇÖZÜM
Spastisite ve fonksiyonel yetersizlikler
• Hareket kısıtlılığına ve kişinin günlük yaşam 
aktivitelerinde çok fazla enerji harcamasına 
neden olan spastisiteye bağlı ikincil zayıflıklar
Spastisitenin azaltılması, enerji koruma 
tekniklerinin öğretilmesi, zayıf yapıları 
destekleme amaçlı ortez ve yardımcı 
ekipman kullanımı, ev düzenlemesi
Solunum ile ilgili problemler
• Solunum için harcanan enerjinin artması
Diyafragmatik solunumun ve solunum 
kontrolünün öğretilmesi, yardımcı 
solunum kaslarının kullanımının 
azaltılması
Başka bir hastalık
• Enfeksiyon
Hekime danışma
İklim, hava durumu
• Sıcak hava ve nem
• Basık ve bunaltıcı hava
Soğutma tekniklerinin kullanımı
Kullanılan bazı ilaçların yan etkileri
Hekime danışma
Uyku problemleri
• Uykuya dalmakta  güçlük ve erken uyanma
• Sık sık uyanma ve uyku kalitesinin bozulması
İlaç kullanımı ve gevşeme tekniklerinin 
öğretilmesi
Stres
Stres yaratan faktörlerin azaltılması 
 
ve psikolojik bir destekle stresle başa 
çıkma yöntemlerinin öğrenilmesi
Depresyon ve kaygı
Depresyonun medikal tedavisi, 
psikoterapi, gevşeme teknikleri, 
davranış modifikasyonlarının 
öğretilmesi

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
97
•  Gevşeme  egzersizleri  ve  yoga,  taichi  vb.  egzersizler  de  yorgunluğu  azaltmak  için 
kullanılabilir. Solunumun düzenlenmesi, spastisitenin azaltılması ve psikolojik rahatlama 
sağlaması nedeniyle yorgunluğu azaltmada yararlıdır.
• Hastaya vücut iç ısısını düşük tutmada yardımcı olacak önerilerde bulunulmalıdır.
•  Bazı  yaşam  tarzı  değişiklikleri,  yardımcı  araçlar,  çevresel  düzenlemeler  yorgunluk 
algılamasını azaltmak amacıyla tercih edilmelidir. Bu amaçla:
- Aktivite günlüğü tutularak, hastayı en çok yoran aktiviteler belirlenip ilgili 
adaptasyonlar yapılabilir.
-  Baston, koltuk değneği, yürüteç veya tekerlekli sandalye gibi yürümeye yardımcı 
bir araç veya cihaz kullanılması günlük yaşamı kolaylaştırır ve enerji tüketimini azaltır. 
Halen kullanılan bir cihaz varsa ve buna rağmen fazlaca yorgunluk hissediliyorsa cihazda 
değişiklikler yapılabilir ya da başka bir cihaz önerilebilir.
-  Ev ve iş yerinde gerekli düzenlemeler yapılarak enerji harcamasını artıracak 
faktörler ortadan kaldırılabilir.
• Enerji koruma teknikleri mutlaka öğretilmelidir. Bu amaçla hastalara:
-  Tüm işlerini önem sırasına göre listelemesi ve aktiviteler içerisinde en öncelikli 
olanların yapılması,
-  İşlerin planlanması:
Haftalık plan yapılması, hafta boyunca yapılacak en yorucu işlerin listesinin 
çıkarılması ve asla hepsinin aynı anda yapılmaması,
Yorucu işlerin en enerjik hissedilen saatte yapılması,
Öğleden sonra dikkat ya da fizik egzersiz gerektiren görevlerden kaçınılması,
İş için plan yapılması önerilmelidir (örn. yemek yaparken tüm malzemeleri 
buzdolabından tek seferde almak gibi).
-  İş gücü tasarrufu için, aynı tip işlerin biriktirilip, tek seferde yapılması,
- Aşırı egzersizden kaçınılması, örneğin; merdiven çıkmak yerine asansör kullanma, 
alışverişte arabayı özürlüler için ayrılan yerin yakınına park edip yürüme mesafesini 
kısaltarak daha az enerji harcanması,
-  Evin ve iş yerinin uzanma, eğilme, tırmanma ve taşıma gibi aktiviteler yapılmasına 
gerek kalmayacak şekilde düzenlenmesi,
-  Normal yürüyüş hızında yürünmesi, hızlanılmaması,
-  Aktivitelerin mümkün olduğu kadar oturarak yapılması,

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
98
-  Vücudu doğru kullanmanın öğrenilmesi,
-  Çevredekilerden (aile, arkadaşlar) yardım alınması, evde ve iş yerinde tüm işlerin 
mümkün olduğu kadar paylaşılması,
-  Eğer hasta tüm gün ayakta çalışmayı gerektiren bir işte çalışıyorsa mümkünse 
aynı iş yerinde oturarak yapabileceği başka bir işe geçmesi, masa başında çalışıyorsa 
oturduğu sandalyenin vücuduna tam uygun ve ergonomik olmasına dikkat etmesi,
- Her saat başı 10 dakika mola vermesi,
-  Serin kalması,
-  Sosyal toplantıları arasına zaman koyması tavsiye edilir.
Solunum Problemleri
•  Hastaya  diyafragmanın  daha  etkin  çalıştığı  torokalumbal  bölgenin  nötral 
pozisyonu,
• Gerektiğinde uygulaması amacıyla hastaya postüral drenaj ve etkili öksürme,
• Her türlü fonksiyonel pozisyonda solunum kontrolü,
• Egzersizleri solunumla kombine bir şekilde yapması öğretilmelidir.
•  Bronşiyal  hijyenin  bozulduğu  durumlarda,  aktif  göğüs  fizyoterapisi  fizyoterapist 
tarafından uygulanmalıdır.
Disfaji
MS’te yutma bozukluğunun belirtileri
• Çiğneme güçlüğü,
• Yeme ya da içme sonrası ani öksürme,
• Aşırı salya üretimi ve salyayı kontrol edememe,
• Ani nefes alamama,
• Boğazda yemek batması hissi,
• Zayıf ve incelmiş ses tonu,
• Besini ağzın arka kısmına taşımakta zorluk,
• Aspirasyon, tekrarlayan akciğer enfeksiyonları,
• Besinin ağızdan ya da burundan geri gelmesidir.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
99
Uygulamalar:
• Yutma refleksini uyararak, yutmayı kuvvetlendirici tedavi yöntemleri kullanılmalıdır 
(termal taktil uyarılar, derin farengeal sinir stimülasyonu, özel yutma egzersizleri, larenks 
mobilizasyonu gibi).
•  Yutma  manevraları;  özel  yutma  teknikleri  aspirasyonun  engellenmesinde  ve 
güvenli oral alımın devam ettirilmesinde kullanılmaktadır. Hangi yöntemin uygun 
olacağı yutma bozukluğu uzmanı tarafından yutma değerlendirmeleri esnasında 
belirlenir.
• Yutmayı etkileyen postüral değişiklikler ortadan kaldırılmalıdır.
•  Yutma  esnasnda  hiyolarengeal  bölgenin  hareketliliğinin  artırılması  amacıyla 
orofarengeal elektrik stimülasyonu kullanılmalıdır.
• Oral hijyen sağlanmalıdır.
• Yutma bozukluğu olan hastada olası problemlerde yakınlarının yapması gerekenler 
öğretilmelidir.
Yutma bozukluğu olan hastalara genel öneriler 
• Beslenme sırasında hasta dik pozisyonda olmalı (yaklaşık 90°),
• Besinler küçük parçalar halinde alınmalı,
• Beslenme çok yavaş olmalı, aynı saat içinde yalnız tek çeşit gıda alınmalı,
• Yemek yerken konuşmaktan kaçınılmalı,
• Ağzın bir tarafı zayıfsa, besin güçlü tarafa alınarak çiğnenmeli,
•  Yutma  esnasında  gövde  öne  alınmalı,  baş  aşağı  çevrilmeli  ve  çene  göğse 
yaklaşmalıdır.  Bu pozisyon yemek esnasında  yutmanın gücünü artırır ve hava 
yoluna olan kaçakları azaltır,
• Terapist izin vermedikçe katı ve sıvı gıdalar aynı anda verilmemeli,
• Su içme aktivitesi sırasında hastanın başını kaldırmasını engellemek için önü 
kesilmiş bir bardak (burun bardağa dokunduğunda  başı kaldırmamak için 
burnun geleceği yer kesilerek) kullanılmalı ve çene göğüse yakın pozisyonda 
tutulmalı,
•  Beslenme    esnasında    ortam  iyi  ayarlanmalı,  dış  uyaranların  etkisi  mümkün 
olduğunca azaltılmalı,
• Her öğünden sonra hasta mutlaka 90° açıda 30-45 dakika oturmalıdır. 

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
100
Mesane Problemleri
•  Mesane  eğitimi: Tuvalete çıkma sıklığının belirlenmesi için, hastalara düzenli 
günlük tutmaları istenir. İlk hafta idrar yapma sıklığı 30-60 dakika olarak belirlenir ve 
bu şemaya göre tuvalete çıkması istenir. Süre dolmadan idrara çıkma ihtiyacı olsa bile 
tuvalete gitmemeleri tavsiye edilir. Süre dolduğunda ise idrar hissi olmasa da idrar 
yapmaya çalışmaları gereklidir. İdrar yapma sıklığı programa olan uyum ve başarıya 
göre her hafta 15-30 dakika arasında artırılmalıdır. Böylece mesane kapasitesi artırılarak 
idrar yapma aralığı 3-4 saate çıkarılmaya çalışılır.
•  Pelvik  taban  egzersizleri  (kegel  egzersizleri):  Pelvik taban kaslarını 
kuvvetlendirmek için yapılır. Ancak bu egzersizleri öğretmek zordur.
Öncelikle bu kasların hastaya tanıtılması önemlidir. Öğretme işlemi sırasında 
hastaya verilmesi gereken bilgi “işemenizi başlattıktan sonra durdurmaya çalışın bu 
durdurmanıza yarayan kaslar pelvik taban kaslarınızdır” olmalıdır.
- Egzersizler mutlaka mesane boşken 
yapılmalı,
- Kalça, karın ve uyluk kasları kasılmadan 
izole olarak pelvik taban kasları kasılmalı,
- Egzersizler sırasında kesinlikle nefes 
tutulmamalı,
- Doğru kasların nasıl kasılacağı öğretildikten 
sonra, bu kasları günlük aktiviteler sırasında 
da (otururken, telefon ile konuşurken) kasması 
gerektiği hastaya anlatılmalı,
- Egzersizler önce yerde sırt üstü pozisyonda yapılmalı, sonra oturma ve ayakta 
durma pozisyonlarına geçilmeli,
- Günde en az 3-6 kez yapılmalı,
-  Bu egzersizler 3 saniye kontraksiyon, 5 saniye gevşeme olacak şekilde arka arkaya 
12-15 kez tekrarlanmalı,
MS hastaları yutma rehabilitasyonuna iyi yanıt verir. Aktif tedavi olmaksızın basit 
önerilerle de hastaların yutmaları güven altına alınabilir.
Erken dönemde farkına varılan problemlerin önüne geçmek oldukça kolaydır. 
Bu nedenle bulgulardan herhangi birini saptadıysanız, hastanızı hemen bir 
uzmana yönlendiriniz.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
101
- Gereken durumlarda bu egzersizlerin yapılmasını 
kolaylaştıracak aletler kullanılmalıdır (SÜPER KEGEL).
•  Biofeedback  yönteminin  kullanımı: Pelvik taban 
kaslarının kasılma ve gevşemesi bir ekran ve ses aracılığı ile 
hasta anlayabilecek duruma getirilir.
• Elektrik stimülasyonu: Vajina ya da rektuma yerleştirilen 
elektrod yardımıyla pelvik taban kaslarının elektrik yoluyla 
uyarılmasıdır. Elektrik stimülasyonu yöntemi haftada 3 kez 20-
30 dakikalık seanslar şeklinde 6-8 hafta süresince uygulanır.
Ortezler ve Splintler
Üst ekstremite splintleri: Eli fonksiyonel pozisyonda tutmak için kullanılan splintler 
parmaklarda abdüksiyon, ekstansiyona yakın semifleksiyon, el bileğinde ekstansiyon ve 
ön kolda nötral pozisyonu sağlayacak şekilde yapılır.
Üst ekstremite splintleri volar ve dorsal olmak üzere iki tiptir. Dorsal splintler hastaya 
giydirilmesi zor olması nedeniyle daha az tercih edilir.
Alt ekstremite ortezleri (AFO): Ayağı dorsifleksiyonda tutmak, dizi desteklemek, 
spastisiteyi inhibe etmek amacıyla kullanılırlar.
Quadriceps ortezin meydana getireceği bükme momentine karşı koyamayacak 
güçte ise dorsal AFO’lar kullanılır.
Volar splintler

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
102
 Posterior leaf spring            Semirijid AFO 
         Semirijid eklemli AFO
 
Dorsal AFO

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
103
 
Uzun yürüme ortezi                          Uzun inhibitör ortez
• Ortez kullanımına geçiş zamanlaması iyi yapılmalı, erken veya geç kalınmamalı,
• Hastadan alınan ölçüye göre yapılmalı, hazır ortezlerden kaçınılmalı,
• Ortez şekline hastanın mobilizasyon düzeyine göre karar verilmeli,
•  Ortezin  sertlik  derecesine  karar  verilirken  spastisitenin  ve/veya  eklem 
limitasyonunun şiddeti göz önünde bulundurulmalı,
• Duyu ve kognitif problemleri yoğun olan hastalarda ortez kullanımı
konusunda dikkatli olunmalı,
• Hasta ve yakınları ortez kullanımı konusunda eğitilmeli,
• Ortezin ve ekstremitenin temizliğine dikkat edilmeli,
• Cilt her gün düzenli olarak kontrol edilmelidir.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
104
Yürüme Yardımcıları
• Doğru bir yürüme yardımcısına karar vermek hastanın mobilizasyonunu devam 
ettirmek için önemlidir.
•  Yürüme  yardımcısına  karar  verirken  öncelikle  hastanın  fonksiyonel  ve  kognitif 
düzeyi incelenmeli,
• Alt ekstremite kas kuvvetinin yanı sıra üst ekstremite kuvveti, kas tonusu, denge 
bozuklukları göz önünde bulundurulmalıdır.
Canadian baston 
 Üç ve dört nokta bastonlar
Fizyoterapist, hastaya yürüme yardımcısı ile ilgili eğitim vermelidir. Yürüme 
yardımcılarının yanlış kullanımı düşme riskini artırır.
Normal ve el adaptasyonlu sabit yürüteçler

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
105
MS ve Sıcak İntoleransı
Hastalara özellikle sıcak bir ortamda bulunmak zorunda kaldıklarında veya egzersiz 
yaptıklarında vücut iç ısılarını düşürmeye yardımcı önerilerde bulunulabilinir:
• Dışarı çıkacaksa havanın serinlediği saatleri tercih etmeli,
• Eğer kişinin imkanı varsa egzersizlerini su içinde yapmalı,
• Sıcak ortamlardan kaçınmalı (sıcak banyo, kaplıcalar, güneşte yatmak vb.),
• Güneş ışığına doğrudan maruz kalmamalı,
• Güneşten korunmak için şapka, şemsiye ve gözlük kullanılmalı,
• Açık renkli, hafif giysiler giyilmeli,
•  Ilık  suyla  duş  alınmalı,  ayaklar  soğuk  suya  daldırılmalı,  mümkünse  havuz  veya 
denize girilmeli,
• Giysiler suyla nemlendirilmeli,
• Soğutucu jel paketleri taşınmalı,
• Bir cep vantilatörü edinilmeli,
• Çok sıvı alınmalı, özellikle soğuk içecekler tüketilmeli,
• Klimalı yerlerde bulunmaya özen gösterilmeli,
• Uzun yolculuklardan kaçınılmalıdır.
MS ve Spor
Spor uzun yıllar MS’lilere tavsiye edilmemiştir. Bunun nedeni, fiziksel aktivitenin 
yorgunluk ve vücut ısısında artışa neden olacağı, sonuç olarak MS semptomlarının geçici 
de olsa artabileceği endişesidir. Ancak, kişinin kapasitesine uygun bir spor seçilirse ve 
bazı koruyucu önlemler alınırsa sporun herhangi bir sakıncası yoktur.
Sporun sağladığı yararlar:
• Spor rehabilitasyona yardımcıdır.
• Fiziksel güç ve becerileri, denge ve koordinasyonu artırır.
• Sosyal ilişkileri güçlendirir.
• Psikolojik olarak beden imajı ve kendine güveni geliştirir.
• Hareketsizliğin olumsuz etkilerini azaltır.
• Yaşam kalitesini artırır.