Multipl skleroz tani ve tedavi klavuzu 1 Dizgi Hazırlık

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
23
eklenmelidir. Uygun aralıklar ile kemik yoğunluğu ölçümü yapılmalıdır. Nadir olarak 
tedaviden bağımsız olarak da avasküler nekroz gelişebilir. 
Ó 
Kardiovasküler sistem: Hipertansiyon ve aritmisi olan olgularda infüzyon süresinin 
daha uzun olmasına özen gösterilmelidir. 
Diğer yan etkiler: 
Ó
 Ağızda metalik tat 
Ó
 Artralji 
Ó
 Ateş basması, yüz kızarması
Ó
 Çarpıntı (taşikardi)
Ó
 Duygudurum bozuklukları ve psikotik tablolar 
Ó
Uykusuzluk
Ó
 Yorgunluk, halsizlik
Ó
 Menstruel bozukluklar
Ó
 Hirsutizm 
Ó
 Akne
Ó
Kilo artışı
ATAK TEDAVİSİNDE DİğER AjANLAR
Adrenokortikotropik Hormon (ACTH) 
Tetracosactide (ACTH) sentetik bir polipeptidtir. Tek bir ticari preparatı vardır: 
SYNACTHEN® DEPOT amp. 1 mg/50ünite
• Farklı uygulama şemaları mevcuttur. 
• 50 ünite (1 mg)/gün- 5-7 gün, im olarak verildikten sonra, 50 ünite  
 (1mg)/günaşırı, 3-5 gün süreyle uygulanabilir
• Dozun azaltılarak kesilmesi uygundur 
• Klinik çalışmalar ACTH’ın MS atak tedavisinde etkili olduğu ancak MP nun, ACTH’dan 
biraz daha etkin olduğu belirlenmiştir. 
•  IVMP  uygulanmasında  zorlukla  karşılaşılan  durumlarda,  ya  da  steroid  tipinin 
değişmesi gereken durumlarda rahatlıkla uygulanabilir.
•  Diğer  kortikosteroidlere  benzer  yan  etkileri  vardır.  Uzun  süreli  kullanımlarında 
hipotalamo-pitüiter-adrenal aksda yetersizlik olabilir. Özellikle hipertansiyon, kilo alımı, 
ödem gibi yan etkiler açısından dikkatli olunmalıdır.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
24
Plasmaferez: Kortikosteroidlere yanıt vermeyen ağır ataklarda plasmaferez 
denenebilir (Bkz plazmaferez tedavi klavuzu)
IVIG: MS ataklarının tedavisinde IVIG kullanımı ile ilgili yeterli veri yoktur. (Bkz IVIG 
tedavi klavuzu)
Kaynaklar
1.  Goodin DS, Frohman EM, Garmany GP, Halper J, Likosky WH, Lublin FD et al. Disease modifying 
therapies in multiple sclerosis. Report of the therapeutic and technology assessment subcom-
mittee of the American Academy of Neurology and the MS council for clinical practice Goodin 
guidelines. Neurology 2002; 58: 169-177.
2.  Multiple Sclerosis Therapy Consensus Group. Escalating immunotherapy of Multiple Sclerosis. 
J Neurol 2004; 251: 1329- 1339. 
3.  Sellebjerg F, Barnes D, Filippi ni G ve ark. EFNS guideline on treatment of multiple sclerosis 
relapses: report of an EFNS task force on treatment of multiple sclerosis relapses. European 
Journal of Neurology 2005;12:939-946.
4.  Miller DM, Weinstock-Guttman B, Bethoux F, Lee J, Beck G, Block V, Durelli L, LaMantia L, Barnes 
D, Sellebjerg F, Rudick RA. A meta-analysis of methylprednisolone in recovery from multiple 
sclerosis exacerbations. Multiple Sclerosis, 2000;6:267-273.
5.  Nos C, Sastre-Garriga J, Borras C, ve ark. Clinical impact of intravenous methylprednisolone in 
attacks of multiple sclerosis. Multiple Sclerosis 2004; 10: 413-416.
6.  Oliveri R.L., Valentino P., Russo C., Sibilia G., Aguglia u., Bono F., Fera F., Gambardella A., Zappia 
M., Pardatscher K., Quattrone A. Randomized trial comparing two different doses of methyl-
prednisolone in MS. A clinical and MRI study. Neurology 1998;50:1833-1836.
7.  Fierro B, Salemi G, Brighina F ve ark. A transcranial magnetic stimulation study evaluating 
methlprednisolone treatment in multiple sclerosis. Acta Neurol Scand 2002;105:152-157.
8.  Kaufman DI, Trobe JD, Eggenberger ER, Whitaker JN. Practice parameter: the role of cortico-
steroids in the management of acute monosymptomatic optic neuritis. Report of the Qual-
ity Standards Subcommittee of the American Academy of Neurology. Neurology. 2000 Jun 
13;54(11):2039-44.
9.  Filippi ni G, Brusaferri F, Sibley WA, Citterio A, Ciucci G, Midgard R, Candelise L. Corticosteroids 
or ACTH for acute exacerbations in multiple sclerosis. Cochrane Database Syst Rev. 2000; 4: 
CD001331

25
RELAPSİNG REMİTİNG MULTİPL 
SKLEROZDA HASTALIK SEYRİNİ 
DEĞİŞTİRİCİ (IMT) TEDAVİLER 
VE NATALİZUMAb
Dr. Nevin SÜTLAŞ, Dr. Feray SELEKER,  
Dr. Nur YÜCEYAR, Dr. Arif ÇELEBİ, Dr. Erdem TOĞROL,  
Dr. Emin ÖZCAN, Dr. Dilek NECİOĞLU 
Multipl Sklerozda Tanı 
 
ve Tedavi Klavuzu
GİRİŞ
Relapsing Remitting tip Multipl Skleroz (RRMS) tedavisinde hastalık seyrini olumlu 
yönde değiştirebildiği saptanan ilk ajanlar, immunomodülatuvar ilaçlar (IMT) olarak 
adlandırılır. Glatiramer Asetat (Copaxone) ve İnterferon beta (IFN β)ları içeren IMT’ler, 
klasik tedaviler olarak anılmakta ve birinci basamak ilaçlar olarak kabul edilmektedir. 
1. İnterferon (IFN β) beta’lar: 
RRMS’de uzun vadeli koruyucu tedavide kullanılmakta olan IFN-β’lar, anti-viral, 
anti-profileratif ve immün-modulatuvar özelliklere sahiptir. Klinik olarak atak sıklık ve 
şiddetini, radyolojik olarak da yeni plak gelişimini ve lezyon yükünü azaltıcı etkileri 
gösterilmiştir. IFN-β 1b (Betaferon) ve IFN-β 1a (Avonex ve Rebif) olmak üzere iki tip 
rekombinant insan interferon-beta ürünü vardır. Enjeksiyon yeri, uygulama sıklığı ve 
uygulanan doz açısından farklılıklar gösterseler de her iki IFN β-1a ürününün fiziksel 
yapısı ve özellikleri özdeştir. 
2. Glatiramer asetat (GA) 
Copolimer adıyla da bilinen GA (Copaxon) polipeptid yapıda doğal 4 aminoasidin 
(L-glutamik asit, L-alanin, L-tirozin, L-lizin) sentetik bileşimidir. İmmunomodulatuvar 
ve nöroprotektif etkileri bildirilmektedir. Klinik olarak atak sıklık ve şiddetini, radyolojik 
olarak da yeni plak gelişimini ve lezyon yükünü azaltıcı etkileri gösterilmiştir. 
Tablo 1. Klasik İMT’ler (Birinci basamak tedaviler)
Ürün
İnterferon-beta 
1b 
Betaferon 
İnterferon-beta 
1a 
(Avonex)
İnterferon-beta 
1a
 (Rebif )
Glatiramer 
acetate
(Copaxone)
Uygulama
250 μg/ sc/ 
günaşırı
30 μg/im/
haftada bir kez
22/44 μg/ sc /
haftada üç kez
20 mg/ sc/
her gün

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
26
İnterferonlar ve Glatiramer Asetat’ın karşılaştırıldığı çalışmalar: 
1- BEYOND: GA 250 ile 500µg IFN β -1b ile izlem. Atak hızı ve özürlülükte (EDSS) 
ilerleme ile T1 hipointens lezyon volümünde artış açısından karşılaştırılan iki ajan 
arasında fark bulunmamış. 
2- REGARD: GA ile interferon beta-1a (Rebif). 24 ay izlem. İlk atak zamanı, yeni T2 
lezyon sayısı ve volümü ile kontrastlı lezyon volümü arasında fark bulunmamış (IFN 
β-1a grubunda kontrast tutan lezyon daha az (p=0,0002)). 
3- Khan ve ark: Copaxone, Avonex ve Betaferon alanlar ile tedavi almayan hastalar. 
Prospektif açık uçlu, 18 ay izlem. Copaxone ve Betaferon grubunda atak sıklığı anlamlı 
az bulunmuş (sırası ile p<0,0001 ve p=0.001)
4- Carra ve ark. Avonex, Rebif, Betaferon ve Copaxone ile tedavi almayan hastalar. 
Retrospektif gözlemsel. Tedavi alan gruplarda yıllık relaps sayısı azalırken en fazla 
azalma %81 ile Copaxone grubunda bulunmuş. 
 IMT başlanması ve sürdürülmesi
Bu bölüm, “iyi klinik uygulama prensipleri” ve bilimsel verilere uygun “uluslararası 
rehberler” temel alınarak oluşturulmuştur 
IMT başlama kriterleri: 
• Kesin RRMS 
• 18-60 yaş arası 
• Son 2 yıl içinde iki ya da daha fazla sayıda atak 
• Hastanın bağımsız ya da destekle yürüyebilir durumda olması (EDSS 0-5.5 arasında 
hastalar) 
• Suicid riski taşıyan ağır depresyon bulunmaması /veya varsa tedavisinin yapılmış 
olması 
Hangi ilaç, ne zaman, hangi hastaya başlanmalı? 
• Ruhsatlı dört ajandan herhangi biri (Betaferon, Avonex, Rebif, Copaxon) seçilebilir. 
• Tedavi seçimi hastaya özel olarak belirlenmelidir. 
• İlaçların uygulama yolu (im/sc) ve enjeksiyon sıklığı farklı olduğundan, hastanın 
yaşam biçimi, tedaviye uyumu ve enjeksiyon yapma yetisi ilaç seçiminde dikkate 
alınmalıdır.
• İlaçların yan etki profilleri farklı olduğundan, fatigue (yorgunluk), bilişsel etkilenme, 
spastisite gibi klinik özellikler de ilaç seçimini belirler. 

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
27
•  Hastalığın  şiddeti  fark  gösterebildiğinden,  hastalık  öyküsü/hızı,  klinik  bulguların 
tipi ve lokalizasyonları ile MR bulguları (aktif plak/lezyon yükü ve atrofi) ilaç seçiminde 
dikkate alınmalıdır.
• Hastalığı çok aktif olan ve ağır seyredeceği öngörülen hastalarda, klasik IMT yerine 
ilk aşamada yeni ilaçlardan birinin başlanması düşünülebilir.
•  Benign  MS  tanısını  önceden  saptayacak  bir  yöntem  yoktur.  Bu  nedenle  kesin 
MS tanısı almış ve RRMS özelliklerini taşıyan hastalarda tedaviye başlanır. Benign MS 
olgularında IMT kullanımı, hatta benign MS’in varlığı, hala tartışmalıdır. 
• RRMS tanısı kesinleştiğinde tedaviye olabildiğince erken başlanmalıdır. 
•  Primer  progresif  MS’de  ve  sekonder  progresif  MS  aşamasında  yararlı  oldukları 
kanıtlanamamıştır. 
IMT başlanacak hastaya yaklaşım
•  Tedaviye  başlarken  öncelikle  hasta  (ve  yakını),  sosyo-kültürel  özellikler  dikkate 
alınarak hasta için yeterince açık ve hastanın anlayacağı bir dille bilgilendirilmelidir. 
•  IMT’nin  tedavinin  MS’i  yok  etmediği  gibi  var  olan  belirti  ve  bulguları,  yerleşmiş 
nörolojik özürlülüğü iyileştirmeyeceği açık bir şekilde belirtilmelidir.
• Tedaviden  beklentilerin  gerçekçi  olması  ve  uyum  sağlanması  için,  bu  tedavinin 
amacının, atak sıklığının ve atak şiddetinin azaltılması ve özürlülüğün geciktirilmesi 
olduğu vurgulanmalıdır
• Tedaviye yanıt değişkendir. Çok iyi yanıt alınabileceği gibi, tedaviye kısmen yanıt 
veya yanıtsızlık olasıdır. 
• İlaç seçiminde hastanın (ve yakınının da) fikri alınmalıdır.
IMT uygulamaları için pratik öneriler:
• İlk birkaç hafta profilaktik olarak IMT beraberinde non-steroid antiemflamatuvar 
bir ilaç başlanması yan etkilerin azaltılmasında yararlı olabilir (Enjeksiyondan önce ve 
gerekirse 4 saat sonra). 
•  Cilt  reaksiyonlarından  sakınmak  için,  enjeksiyon  tekniği  konusunda  hastanın 
eğitilmesi, gelişkin tipte enjektörlerin kullanılması, ilacın oda ısısına geldikten sonra 
enjeksiyonun yapılması, enjeksiyon yapılacak yere buz torbası ile masaj yapılması vb 
önerilir.
• Grip benzeri yan etkilerin azaltılması için, hastanın aktif olmadığı zaman diliminde 
(sc form için akşam, im form için hafta sonları) enjeksiyonların yapılması önerilebilir. 
• Yüksek doz ve sık uygulanan ilaç seçilmişse, düşük doz başlanıp kademeli olarak 
yükseltilmesi önerilir (1/4 doz ile başlanıp 2 haftada bir 1/4 arttırarak tam doza 1 ayda 
çıkılabilir). 

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
28
• İnterferonlar hematolojik ve hepatik fonksiyonları etkileyebilir. İlaç başlanırken bu 
değerlere bakılmalı, ilk yıl her üç ayda bir, daha sonra daha seyrek ama düzenli aralıklarla 
kontrol edilmelidir. 
• Gebelik ve emzirme döneminde IMT kullanımı önerilmez. 
IMT yanıtının değerlendirilmesinde temel ilkeler: 
• İlacın etkinliğine karar vermek için hasta en az 6-12 ay izlenmelidir. 
• Hastalık aktivitesini değerlendirirken, tedavi başlamadan önceki atak sıklığı temel 
alınır. Tedavi sonrasında yıllık atak sıklığının en az 1/3 oranında azalması beklenir. Yılda 
ılımlı tek bir atak tedavi başarısızlığı sayılmazsa da yılda 2 ciddi atak tedavi yetersizliğini 
düşündürür. 
•  Ataklar  yalnızca  sayı  olarak  değerlendirilmemeli,  şiddeti,  bıraktığı  özürlülük, 
tutulum bölgesi de göz önüne alınmalıdır. 
•  Özürlülük  artışının  belirgin  hale  gelmesi  kadar,  özürlük  gelişiminin  tedavi 
başlanmadan önceki hızda devam etmesi de tedavi etkisi açısından olumsuz bir 
kriterlerdir. Sekonder progresif faza dönüşüm konusunda dikkatli olunmalıdır. Bu 
nedenle nörolojik muayenedeki değişiklikler, özürlülük ve progresyon hızı olabildiğince 
kantitatif olarak izlenmeli ve düzenli aralıklarla kaydedilmelidir. 
• Bilişsel kötüleşmenin belirgin olması da yanıt yetersizliği sayılmalıdır. 
• Hastalık aktivitesinin değerlendirilmesinde MRG de değer taşır. Görüntülerin tedavi 
öncesi ile kıyaslanması önemlidir. T2 lezyon sayısında belirgin artış, T1 kesitlerde kara 
deliklerin belirginleşmesi, SSS atrofisinin belirgin olması MRG izlem kriterlerindendir. Aktif 
(kontrast tutan) lezyon sayısında azalma olmaması veya artışı tedavi etkinliği aleyhinedir.
• Tedavi başarısına karar vermede yetkin bir (immünolojik vb) test yoktur. 
IFB-β tedavisi sırasında laboratuvar testleri
•  IFNβ-1b  tedavisi  altıda  kan  tablosunda  ve  karaciğer  fonksiyon 
testlerinde bozulma ortaya çıkabilir. Bu nedenle IFNβ-1b tedavisi 
öncesinde ve tedavi sırasında ilk 6-12 ayında 3 aylık aralarla, daha sonra 
6 aylık aralarla kan sayımı ve karaciğer fonksiyon testleri izlenmelidir. 
•  IFNβ-1b’nin  tiroid  fonksiyonları  üzerine  olası  etkisi  nedeni  ile  tiroid 
fonksiyon testleri ve tiroid otoantikorlarına yılda bir kez bakılması 
önerilir.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
29
•  İnterferon-beta  tedavisi  sonucu  gelişebilen  nötralizan  antikorların  varlığında 
tedavinin değiştirilmesi ya da kesilmesi hala tartışmalıdır. 
 
Nötralizan Antikorlar (NAbs)
•  İnterferonlara  karşı  gelişen  NAbs  ile  ilacın  biyolojik  etkinliğinin 
azaldığı moleküler düzeyde gösterilmiş, klinik ve MRG aktivitesini 
değerlendiren çalışmalarla kanıtlanmıştır.
• NAbs gelişimi % 2-45 gibi geniş bir aralıktadır. 
•  En  düşük  oran,  im  uygulanan  beta  1a’da,  en  yüksek  oransa  sc 
uygulanan yüksek doz beta 1b’de saptanır. 
• İlacı bağlayıcı antikorlar (BAbs) en erken tedavi başlandıktan 1-3 ay 
sonra, aslen BAb’ların bir alt grubu olan NAb’lar ise en erken 4-6 ayda 
saptanabilir. 
• Düşük titrede pozitiflik, zaman içinde kaybolabilir 
• Yüksek düzeyde NAbs, genellikle, tedavi başlandıktan 12-18 ay sonra 
saptanır. 
• NAbs ilk 2 yıl içinde gelişmemişse daha sonra gelişmez. 
Progresyon açısından yüksek riskli hastaların belirlenmesi: 
A-Atak şiddeti açısından: 
≥1 orta ve ciddi derecede atak: 
• Steroid tedavisi ve hastaneye yatış gerektiren
• >1 fonksiyonel sistemi etkileyen 
• Yaşam kalitesini çok bozan 
• Ağır motor/serebellar/ beyin sapı tutulumu gösteren 
• Tedavi sonrası tam iyileşme göstermeyen
B-MRG açısından: 
• ≥2 Gd +/yeni T2 lezyon veya ≥2 T1 hipointens lezyon, 
• ≥2 spinal kord lezyonu, 
• Beyin (omurilik?) atrofisi

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
30
İMT değişimi veya kesilmesi 
İMT’lerin ne zaman sonlandırılabileceği konusunda kesinleşmiş bilgi yoktur. Hastalık 
aktivasyonun (klinik ve MRG) şiddeti, ilacın yararı konusunda oluşan kanı, kalıcı antikor 
gelişimi, sekonder progresif aşamaya dönüşüm vb tedavi kesme/değiştirme kararının 
belirleyicileridir.
İMT yararlı olmuşsa: 
MS tümüyle ortadan kaldırılabilen bir hastalık olmadığından, IMT’den fayda görmüş 
hastalarda tedavinin uzun yıllar devam ettirilmesi eğilimi vardır. 
İMT yeterince yararlı olmamışsa: 
Tedavi yanıtının izlenerek etkinliğinin değerlendirilmesi ve değiştirme kararının 
verilmesinde aşağıdaki tablolarda özetlenen yol önerilir.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
31
Tablo 2. Tedaviye yanıtsızdık konusunda kaygı derecesi
Tedaviye yanıtsızdık konusunda kaygı derecesi
Değerlendirme 
Düşük
Orta
Yüksek 
Atak sayısı 
Tedavinin ikinci 
yılında 1 atak 
Tedavinin birinci
yılında 1 atak 
Tedavinin birinci 
yılında 2 atak
Atak şiddeti 
KS gerektirmeyen
1 fonksiyonel sistem 
etkilenmesi
Motor ve serebellar 
tutulum yok/ılımlı 
Yaşam kalitesine
hafif derecede etkili 
KS gerektiren
>1 fonksiyonel
sistem etkilenmesi
Orta derecede
motor ve serebellar 
tutulum 
Yaşam
kalitesine
orta derecede 
etkili 
KS / hastanede 
yatış gerektiren
>1 fonksiyonel 
sistem
etkilenmesi
Ciddi derecede 
motor ve
serebellar
tutulum 
Yaşam kalitesine
yüksek derecede 
etkili 
Atak sonu 
iyileşme 
Hızlı iyileşme 
fonksiyonel 
defisit yok 
3 ayda tam
olmayan iyileşme
Ilımlı fonksiyonel
defisit 
6 ayda tam
olmayan
iyileşme 
Belirgin
fonksiyonel
defisit 
EDSS 
 
 
 
≤ 3.5
 
≤ 1 puan 
6 ayda 2 puan 
6 ayda >2 puan
12 ayda 2 puan
4.0-5.0
< 1 puan
6 ayda 1 puan 
6 ayda > 1 puan
12 ayda 1 puan 
≥5.5
 
6 ayda 0.5 puan 
6 ayda >0.5 puan
Klinik dokümente
edilmiş
progresyon 
Motor yok
Ilımlı duysal
Hafif motor
serebellar, 
kognitif etkilenme 
Belirgin motor
serebellar,
kognitif
etkilenme 
MRG 
 
 
 

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
32
Hastalar bu analog modele göre değerlendirildiğinde, atak, özürlülük ve MRG olmak 
üzere 3 ayrı parametreden en az birinde “yüksek” kaygı verici durum varsa veya en az 
ikisinde “orta” derecede kaygı verici durum varsa veya her üçünde “düşük” derecede 
kaygı verici durum varsa tedavi değiştirilir. 
İMT değiştirme kararı alındığında:
•  Hastalık  aktivitesi  ve  progresyon  açısından  düşük  riskli  hastalarda, 
yetersiz yanıt alındığında veya tolere edememe durumlarında, aynı 
kategoriden iki ajan arasında geçiş yapılabilir. (IFN’den GA veya düşük 
doz IFN’den yüksek doz IFN’e geçilebilir)
•  Hastalık  aktivitesi  ve  progresyon  açısından  yüksek  risk  altındaki 
hastalarda, tedavi yetersiz bulunduğunda, Fingolimod ve Natalizumab 
gibi daha güçlü tedavilerden birine geçiş yapılabilir. 
•  Klasik  IMT’lerin  birinden  diğerine  geçişte  arınma  dönemine  ihtiyaç 
yoktur.

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
33
Uzun Süreli IMT Kullanımının Etkinliği ve Güvenilirliği: 
MS hastalığın yavaş ilerleyici karakteri yüzünden bazen on yıllarca süren bu 
tedavilerin uzun süreli etkinlik ve güvenirlikleri önem kazanmaktadır.
• IFNβ1-b: (Betaferon): 16 yılı izlem: Yıllık atak sayısında %40 oranında azalmanın yanı 
sıra hastalık progresyonunda yavaşlama gösterilmiştir. 
•  IFNβ1-a  (Rebif): 44µg sc. 2 yıl gecikerek başlanan tedavinin bile uzun dönem 
sonuçlarını etkilediği, başlangıçtan itibaren alanlarda ise hastalık progresyonunun daha 
yavaş olduğu ve daha az özürlülük geliştiği bildirilmiştir.
•  IM  IFNβ1-a  (Avonex): 8 yıllık izlem çalışması: Tedavi almayan hastaların haftada 
bir 30 mg IFNβ1-a im. alan hastalara kıyasla EDSS 4.0 skoruna daha erken eriştiği 
belirlenmiştir. 
• Glatiramer asetat (Copaxon) : 20 mg/gün sc Glatiramer asetat kullananlarda atak 
sayısının ilk yıldan itibaren azalmaya başladığını ve bu azalmanın çalışmanın sürdüğü 
10 yıl boyunca devam ettiği göstermiştir. Tedaviyi sürdüren hastaların EDSS skorlarında 
tedaviyi bırakan hastalara kıyasla daha az progresyon kaydedilmiştir.
Çalışmaların sürdüğü yıllar içinde hızlanan MRG tekniklerindeki gelişmeler uzun 
süreli tedavilerin MRG bulguları üzerindeki etkisinin sağlıklı olarak değerlendirilmesini 
engellemiştir. 
İMT’lere ait bilinen yan etkilerin sıklığı ve şiddetinin zaman içinde azaldığı 
bildirilmiştir. 
Betaferon kullanımı ile depresyon gelişimi veya depressif semptomların kötüleşmesi 
arasında var olduğu öne sürülen ilişki kanıtlanamamıştır. 
Sonuç olarak; İnterferonların ve GA’ın uzun süreli kullanımları etkili ve güvenilir 
bulunmuştur. 
İmmunmodulatuvar tedavi klinik açıdan yararsız bulunmamışsa, ciddi bir yan etki 
gelişmemişse ve ilaç kesimini gerektirecek başka önemli bir neden yoksa kesilmemelidir.
İMT Tedavisini sürdürmenin zor, sakıncalı ya da olanaksız olduğu durumlar  
• Gebelik, emzirme ya da gebeliğe karar verilmesi 
MS’li kadınlarda hamilelik planlanmalı, gebelik öncesinde immunmodulator ilaçlar 
mutlaka kesilmelidir. Ancak ilaç kullanırken hamile kalındığında zorunlu abortusu 
destekleyen veri yoktur. İMT altında iken süren gebeliklerden doğmuş sağlıklı bebekler 
de bildirilmiştir.
• Grip benzeri bir tablo gelişmesi 

MULTİPL SKLEROZ TANI VE TEDAVİ KLAVUZU
34
İnterferonlar, grip benzeri bir tabloya neden olabilir. Genellikle hafif düzeyde, geçici 
ve tedavi edilebilir olan bu durum bazen hastanın olağan yaşamını engelleyecek kadar 
şiddetli olabilir. Yeni ilaç başlanırken (özellikle yüksek doz interferon preperatında) 
dozun kademeli olarak yükseltilmesi bu konuda yarar sağlayabilir. Birkaç haftaya 
yayılan titrasyon süresini 3 aya kadar uzatanlar bile vardır. Başlangıçta oluşmamış 
olan grip benzeri tablo, tedavinin ilerleyen dönemlerinde ortaya çıkabilir, birkaç ay 
sürüp kendiliğinden düzelebilir, dozun azaltılması ya da ilacın geçici olarak kesilmesini 
gerektirebilir. IMT’nin kesilmesi nadiren gerekli olur. 
• Karaciğer fonksiyonlarını bozulması
Hafif düzeyde karaciğer enzimlerinin yükselmesi  interferonlar ile sıkça 
görülmektedir, çoğu kez asemptomatik ve geçicidir. Enzim düzeyleri 2,5 katına 
çıktığında daha dikkatli olunmalı, 5 katına çıktığında enzim düzeyleri normale dönene 
dek ilaç dozu kademeli olarak azaltılmalıdır.
• Hematolojik fonksiyonların bozulması
Nadiren ağır lökopeni gibi tehlikeli yan etkiler geliştiğinde ilaç kesilmelidir.
• Enjeksiyon yeri reaksiyonları
Yüksek doz ve sık kullanımda daha fazla, im uygulamada daha az olmakla birlikte, 
enjeksiyon yerinde reaksiyonlar gelişebilmektedir. Bazı basit önlemlerle tedavinin 
devamı sağlanabilir. Bu reaksiyonlar çok ağır ve engellenemez olduğunda (nekroz ya da 
ağır lipoatrofi gibi) tedavinin değiştirilmesi gerekir. 
• Spastisite
İnterferonlar spastisiteyi artırabildiğinden, spastisitenin çok belirgin olması/
artması durumunda tedavinin sürdürülmesi sorun olur. Ancak tedaviyi kesmeden önce 
spastisiteyi arttırdığı bilinen diğer ilaçların da (özellikle SSRI gibi) gözden geçirilmesi ve 
bu arada varsa üriner enfeksiyonun tedavi edilmesi gerekir. 
• Psikiyatrik sorunlar
Ağır depresyonda ve intihar riski bulunan hastalarda IMT kullanımı gözden 
geçirilmelidir. Ancak ağır bir psikiyatrik tablo geliştiğinde, diğer nörolojik klinik bulgular 
eşlik etsin etmesin, bunun bir MS atağı olma olasılığı akla gelmelidir. 
• Ağrı
İnatçı baş ağrıları varsa, ilaca tahammülsüzlükten çok, komorbiditenin yanı 
sıra, hem psikiyatrik açıdan hem de yanlış tanı olasılığı açısından hasta yeniden 
değerlendirilmelidir. 
İnatçı kas ve eklem ağrılarında da ostoporoz vb. yanı sıra spastisitenin katkısı da 
düşünülerek tedavinin devamı sorgulanmalıdır.