MüMİn sekman, Kişisel gelişim ve

Kadercilik mi, kontrolcülük mü?
Bu  anlayış  farkının  kökeninde  ne  vardır?  Batı  kültürü  daha 
çok  kontrolcii,  Doğu  kültürü  daha  çok  kadercidir.  Hayatını  kontrol 
etme  güdüsüyle  yetiştirilen  bir  Batılı,  bunu  ideal  yaşam  durumu 
olarak  kabullenir  ve  bir  gün  hayatı  üzerindeki  kontrolünü  kaybetti­
ğinde,  hemen  denetimi  eline  almak  için  yoğun  bir  çaba  içine  girer. 
Çok  sayıda  denemeden  sonra  istediğine  ulaşamazsa  bir  çeşit 
depresyon olan öğrenilmiş çaresizlik halinde yaşar.
Oysa  Doğu  toplumlarınm  hayata  dair  kültürel  varsayımları 
tersinedir.  Doğu,  doğanın  kontrolüne  değil,  kaderin  yaptığı  kariyer 
planına  teslim  olmaya  inanır.  Kendisini  olayları  kontrol  etmeye 
adamak  yerine,  olayların  akışına  bırakmayı  seçmiştir.  Bir  yap­
rak  misali  oradan  oraya  savrulurken,  kaderinin  götürdüğü  yere 
gitmekten  korkmaz.  Hayatını  etkileyen  olayların  kendi  kontro­
lünden  çıkması  Batı  insanı  için  kâbus,  Doğu  insanı  için  dümeni 
kadere  bırakmaktır.  "Görelim  Mevlam  neyler,  neylerse  güzel 
eyler!"
Zaten  Doğulular  insanın  hayatını  kontrol  edip,  seçimleriyle 
geleceğini  istediği  gibi  biçimlendireceğine  de  çok  fazla  inan­
maz.  Bu  nedenle  hayat  maçına  fazla  asılmaz,  yaşarken  topa 
gelişine  vururlar.  Doğu  insanı  kaderin  dekoderini  bulmuş,  hayatı
38

---

kendince  çözmüştür:  "Her  şey  olacağına  varır.  Başa  gelen  çekilir. 
Kısmetinde varsa ayağına gelir."
İslam  dininin  kader  inancı  ile  Doğu  kültürünün  kadercilik  anla­
yışı  aynı  şey  değildir.  Kadercilik  anlayışı  kader  inancından  önce 
de  vardı!  Kader  inancında,  kişi  elinden  gelenin  en  iyisini  yaptıktan 
sonra  sonucu  Allah'ın  takdirine  bırakır.  Kural,  'Gayret  bizden, 
takdir  Allah'tandır.  Kadercilik  anlayışında  ise  kişi,  elinden 
gelenin  en  iyisini  yapma  işini  de  Allah'a  havale  etmiştir!  Kural, 
'Saldım kendimi çayıra Mevlam beni kayıra'dır.
Düşünün  bakalım,  neden  başarı  sürecinin  her  aşamasında 
içinde 'Allah' geçen bir kelime kullanırız?
İşe başlamadan önce, "inşallah," deriz.
İşe başlarken, "Bismillah," deriz.
İşi yapmaktan vazgeçeceksek, "Eyvallah," deriz.
İşi coşkuyla yapmak istediğimizde, "Ya Allah," deriz.
İşi ölümüne bir kararlılıkla yapmak istediğimizde, "Allah
Allah," deriz.
İşi yaparken bir şeyler ters gitmişse, "Fesuphanallah," deriz.
İşi nezaketle yaparken, "Estağfurullah," deriz.
İşi başarıyla sonuçlandırmışsak, "Maşallah," deriz.
İşi başarısızlıkla sonuçlandırmışsak, "Hay Allah," deriz.
7
Ne  ilginçtir  ki,  yapılan  bazı  araştırmalar,  Doğu  toplumlarının 
kadercilik  anlayışı  nedeniyle  daha  az  stres  yaşarken,  Batı  toplum- 
larmda  bireylerin  'hayatımdaki  her  şeyi  kontrol  altında  tutmalı­
yım'  çabasıyla  yoğun  stres  yaşayıp,  hayat  yorgunu  haline  geldik­
lerini göstermiştir.
Buna  karşın  Batı  toplumlarının  teknolojideki  ilerlemesinin  altında 
çevreyi  kontrol  felsefesi  yatar.  Batı  kültürü,  yaşam  çevresini  kont­
rol  etmek  için  'aletler'  üretmeye  çalışır.  Mesela  klima  cihazını 
icat  ederek,  yazın  kış  havasını,  kışın  yaz  havasını  yaşamak  ister. 
Doğu  insanı  ise  doğayı  'olduğu  gibi'  kabul  eder!  Batılılar  doğayı 
kontrol etmeye, Doğulular ona uyum sağlamaya çalışır.
39

---

Başarısızlığa  tolerans  da  Doğu  ile  Batı  kültüründe  farklıdır. 
Doğu  kültüründe  bir  insan  başarısız  ise  'kısmetinde'  olmadığı  içindir. 
Bu  yüzden  yadırganmaz,  hatta  'gariban'  diye  kutsanır.  Batı  kültü­
ründe  ise  başarısızlık  o  kişinin  'beceriksiz'  olduğu  anlamına  gelir  ve  o 
kişinin 'yetersiz' olduğunu düşündürür.
Bu  yüzden  bir  Batılının  başarısız  olduğu  için  çektiği  acı  orta­
lama  bir  Doğuludan  daha  fazladır.  'Kısmet'  kelimesinin  kıyme­
tini  bilelim!  Dillerinde  bu  kelimenin  olmaması  yüzünden  Avru­
palIlar çok fazla başarısızlık acısı çekiyorlar!