III. Bob. O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining pul-kredit siyosatini instrumentlaridan foydalanishni hamda samarali tashkil etishni takomillashtirish yo'llari 3.1 Markaziy bankning milliy pul kredit siyosatini shakllantirishda ilg'or xorij tajribalaridan foydalanish yo'llari Moliya bozorining barqarorligini ta'minlashda Markaziy bank o'zining bir
qator pul-kredit siyosati instrumentlaridan keng ko'lamda foydalanadi. Ularning
asosiylari sifatida mazburiy zaxira talablari, qayta moliyalash stavkalari, ochiq
bozordagi operatsiyalar, valyuta siyosati shakllarini ko'rsatish mumkin.
Qimmatli qog'ozlar bozori, ssuda kapitallari bozori zaif rivojlangan, Markaziy
bankning valyuta siyosati orqali pul massasiga etarli darajada ta'sir eta olish
imkoniyati bo'lmagan sharoitda majburiy zaxiralar pul-kredit siyosatining eng
asosiy va ta'sirchan instrumenti bo'lib qoladi. Uning mamlakat uchun muhim
bo'lgan ahamiyatlaridan biri shundan iboratki, u bank tizimining barqarorligini
kafolatlaydi. Bu esa, aholi va huquqiy shaxslarning bank tizimiga bo'lgan
ishonchlarini mustahkamlaydi. Chunki, iqtisodiy islohotlarni muvaffaqiyatli
amalga oshirish garovlaridan biri – bank tizimiga bo'lgan yuksak ishonchning
mavjudligidir.
Ko'pgina rivojlangan mamlakatlarda majburiy zaxiralar miqdori turlichadir.
Masalan, Italiya va Ispaniyada majburiy zaxiralar me'yorining nisbatan yuqori
ekanligiga guvoh bo'lamiz. Bunda ikki asosiy sababni ajratib ko'rsatish mumkin.
Birinchisi, yillik inflyatsiya darajasining nisbatan yuqoriligi bo'lsa, ikkinchisi,
majburiy zaxiralar hisob-raqamiga foiz to'lanishidir. Ayniqsa, inflyatsiya
sur'atining o'sishi, ko'pchilik hollarda, majburiy zaxiralar me'yorining oshishiga
olib keladi. Masalan, AQShda 70- yillarning o'rtalarida inflyatsiya darajasining 13
foizga etishi, majburiy zaxira talabnomalari me'yorining 18 foizgacha oshishiga
olib keldi.
Rivojlanayotgan va o'tish davri iqtisodiyoti mamlakatlarida majburiy zahiralar
normalarini tahlili shuni ko'rsatadiki, Braziliya, Kolumbiya, Estoniya kabi
52
malakatlarda mazkur stavkalarning miqdori ancha yuqori. Hisoblanadi (5-jadvalga
qarang).
5-jadval
