Mundarija: Kirish I bob. Yog'och qurilmalarining turlari va ishlatilish soxalari

Plastmassa tushamalarda asosan to‘lqinsimon poliefir shishaplastik
to‘shama ishlatiladi. Salkiligi va ulanish joylari sonini kamaytirish uchun
to‘lqinsimon to‘shamalar ikkidan ortik tayanchga ega bo‘lib, uzuluksiz to‘sin
shaklida ishlaydigan qilib joylashtiriladi. To‘lkinsimon listlarni metall yoki
temirbeton vassatusinlarga boltlar yordamida, yog‘och vassatusinlarga esa burama
mixlar yordamida maxkamlanadi.
Boltlar va burama mixlarning yug‘onligi 6 mm dan kam bo‘lmasligi,
zanglamaydigan po‘latdan tayyorlanganlarini ishlatish tavsiya etiladi. To‘lqinlar
o‘lchami 200/54 dan 115/28 gacha bo‘lgan to‘shamalar uchun bolt va burama
mixlar xar ikkinchi to‘lkinda, kichik o‘lchamlilarida esa xar uchinchi tulkinda
joylashtirilishi kerak.
Suv utkazmasligini taminlash uchun choklar oralig‘i tasmasimon tikin
yordamida zichlanadi, bolt va burama mix kalpokchalari tagiga yumshok
yostikchalar o‘rnatiladi. Tomlarda to‘shamalarning ustma-ust tushish uzunligi
150=200 mm dan kam bo‘lmasligi kerak. To‘lkinsimon to‘shamalarni
mustaxkamlikka tekshirishda xisobiy eni 1,0 m bulgan ko‘p oralikli andoza to‘sin
asosida olib boriladi.
Vassatusinlar. Vassatusinlar ustkidan tushayotgan yukni kabul kilib, uni
joylashgan yotgan konstruksiyalar: tusinlar, fermalar, ramalar va ravoklarga
uzatish uchun xizmat qiladi. Vassatusinlarning bir necha turlari mavjud bulib ular
muxandislik talablariga kura tanlanadi. YAxlit chorkirra kesimli yoki tik birikkan
kush taxtadan tayyorlangan uzuluksiz vassatusinlar talab etilgan koidaga asosan
xisoblanadi. Uzlukli vassatusinlar tayachlarda ulanadi. Materialni sarfiga kura
uzlukli vassatusinlarga nisbatan uloi tayanchda joylashmagan uzlukli va uzuksiz
juftlangan vassatusinlar afzal xisoblanadi, ammo ularni yasash murakkab. Uloi
tayanchda joylashmagan vassatusinlar kuprok yoyik yuk taosir etuvchikavatlararo
va tom yopmalarida kullaniladi; ulanish joylari oralatib joylashtiriladi (bir oralik
tashlab keyingisida ikkita ulok).
Ulanish joyi bilan tayanch orasidagi masofa ikki variantda olinadi. Birinchi
variantga asosan x=0,15l, bunda tayanch va oralik momentlar uzaro teng bo‘ladi:
M=Mpr=ql2/16 (3.1.)
Uzulukli vassatusin salkiligini (13.10) bo‘yicha topiluvchi kiymatini 40%ni
tashkil kiladi. Ikkinchi mukobilga asosan x=0,21l, bunda barcha oraliklarda bir xil
salkilikka erishiladi. Bu turdagi vassatusinlar asosiy mezon salkilik bulgan xollarda
qabul qilinadi. Bir xil salkilik mukobilidagi vassatusinlar uchun eng katta
momentlar

Mop=ql2/12; Mpr=ql
Vassatusinlarning ulanish joylarida kiya tekislik bo‘yicha uyib biriktirish
kullaniladi va bitta bolt yordamida maxkamlab kuyiladi. CHorkirralarning
uzunliklari chegaralanganligi sababli ulab uzaytirilgan vassatusinlar ularga tayanch
vazifasini utovchi ostki konstruksiyalarning kadami B=4,0 m gacha bulganda
kullaniladi. Bu xolda kullanadigan taxta yoki chorkira uzunligi 2x + V dan kichik
bulishi zarur.
Uzuluksiz vassatusinlar ikkita taxtani mixlar yordamida jips biriktirib xosil
kilinadi. Bunday vassatusinlar taxtalarining uloi bir xil salkilik mukobiliga asosan
olinadi, ya’ni x=0,21l. Bir oralikda fakatgina bir ulok joylashadi, ushbu ulok
M
op=Mpr=ql2/16 (3.1.)
M
op=ql2/12; Mpr=ql2/16 (3.2)
uchun koplama bulib ikkinchi uzluksiz taxta xizmat kiladi. Bunday vassatusinlarda
uzunrok element bulmaydi, xammasining uzunligi "V"ga teng. Ulangan joylari
momentining eng kichik kiymatli kesimga urnatiladi, tayanchdan ulokkacha bulgan
masofa X=(0,15+0,21)V. Ulangan joyda bitta uzluksiz taxtaning mavjudligi
kesimga tushayotgan zurikishni kabul kilishga kifoya kiladi. Eng katta moment
xosil bulgan kesimlarda chok kuyilmaydi, uzuluksiz vassatusinlar uzgarmas
kesimli tusin deb karaladi. Birinchi oralik va ikkinchi tayanchda momentlar
kattaligi sababli uchinchi taxta bilan kuchaytiriladi. Ulanuvchi taxtaning uchlari
uzuluksiz taxtaga mixlar yordamida biriktiriladi.
Xar bir taxta uchiga kokiladigan mixlar soni ngv, kundalang kuch taosiridan
aniklanadi:
bu erda X
gv - tayanch ukidan mixlar qoqish maydoni markazigacha bulgan
masofa; Tgv - bir kirkimli bitta mixning yuk kutarish kobiliyati.
Ulangan joydagi xisoblangan mixlardan tashkari, taxtalar 0,5 m kadam bilan
konstruktiv ravishda uzaro kushimcha mixlanadi.
Sanoatda tayyorlanadigan yirik ulchamli tushama va osma devor panellari bir
katlamli (isitilmaydigan) va uch katlamli (isitilgan) bulishi mumkin. Bir katlamli
to‘shamalar rama shaklidagi kobirg‘a va uning bir tomoniga koplangan tekis yoki
to‘lqinsimon listlardan tashkil topadi. Tuzilishi va xisobi jixatdan ular tushama va
vassa- to‘singa mos keladi.
Uch katlamli tushamalar (yoki osma devor panellari) mustaxkam sirtki
koplamalardan tashkil topib, ularning oralarida engil yaxlit tuldirgich yoki
kobirg‘ali panjara joylashadi. Ular tashki yukni kabul kilish bilan birga xonalarni
tashki issik-sovukdan asraydi. Uch katlamli konstruksiyalarda ishlatiladigan asosiy
materiallar: koplama uchun - shishaplastiklar, suvga chidamli faneraa, asbestsement listlar, alyuminiy kotishmalari, zanglamaydigan pulat tunuka; o‘rta katlam
uchun - yog‘och, turli katakplastlar, ko‘pikplastlar, mineral momiklar; biriktirish
esa elim yordamida va turli mexanik usullarda bajariladi.
Konstruksiyada turli jinsli material yoki ishlatilganligi sababli, xarorat va
namlik ta’siridan katlamlararo birikmalarda ichki kuchlanishlar xosil bo‘ladi.
Ularni e’tiboriga olish va xisobiy yuklaridan xosil bulgan kuchlanishlarga kushish
kerak. Tushamalarning ishonchli ishlashi kuprok birikmalarning karshilik ko‘rsata
olish qobiliyatiga bog‘lik. Koplama va o‘rta katlam materiallarning chizikli
kengayish koeffitsientlari mos kelgan xolda yoki o‘rta katlam ashyo yumshok
materialdan bulsa, birikmada urinma kuchlanish katta bo‘lmaydi va unda elimli
birikma qo‘llanilishi mumkin. Aks xolda mustaxkamlikni ta’minlash maksadida
elimli mexanik yoki mexanik birikmalar qo‘llaniladi. Uchkatlamli tushamalar uz
belgilariga ko‘ra kuyidagicha turlanadi: nur o‘tkazish xossasi bo‘yicha-yoruglik
o‘tkazuvchan va yorug‘lik o‘tkazmaydigan; tuzilishi jixatidan-yaxlit o‘rta katlamli
va kobirg‘ali; xaroratdan ximoyalash jixatidan: isitgich katlamsiz va isitgich
katlamli, shakliga karab - tekis va fazoviy.
n
gv=ql2/32XgvTgv , (3.3)
Buylama kobirg‘alar orasidagi masofa v=0,05l bulsa I-tur serkobirg‘a
tushama katoriga, v>0,05l bulsa II-tur siyrak kobirg‘ali tushamalar qatoriga
kiradi. Agar kobirg‘alar fakat kontur buylab kuyilib, koplamalar orasi kuyma
kupikplast bilan to‘ldirilsa bunday to‘shama III-tur, kobirg‘alarsiz bo‘lib, yaxlit
o‘rta katlam tayyorlansa, IV-tur to‘shamalar guruxiga mansub bo‘ladi.
To‘shama va osma devorlarni mustaxkamlik va bikrlikka xisoblanayotgan
paytda ularning keltirilgan geometrik ko‘rsatgichlarni e’tiborga olish kerak. Issik
to‘shamalar uchun teplotexnik xisob bo‘yicha isitgichning qalinligini loyixalash
tarjibasiga asoslanib, avvaldan koplamalarning kalinliklari va ularning joylashish
tartibi belgilanadi.
Tushama va osma devorlar statik jixatdan bir oralikli, ikki cheti bilan erkin
tayangan tusindir.
Tushama xisobini, faneraa koplamali konstruksiya misolida kurib chikamiz.
Tushamaning ulchamlarini 6 x 1,5 m deb olamiz (13.2-rasm). Odatda, tushama
balandligi oralikning 1/30 + 1/40 kismini tashkil etadi. Faneraa sirtki katlami
tolalarining yunalishi tushama buyiga mos kelishi kerak, bunda fanera koplamani
uzunasiga kiya tekislik usulida elimlash, uning mustaxkamligidan tulik foydalanish
imkoniyatini yaratadi.
Buylama kobirg‘alar soni, asosan, sirtki koplamaning egilishiga
mustaxkamligiga bog‘lik. Agar kabul kilganimizdek, koplama faneraadan bulsa,
uni yirik kuch taosiridan tolalarga kundalang egilishga oralii buylama kobirg‘a
kadamiga teng tusin sifatida xisoblash zarur, yirik yuk (ishchining anjomlari bilan
og‘irligi) 1,2 kN ga teng.
Bunda yiik kuchning taosiri eni 100 sm bulgan oralikka tarkaladi deb
xisoblanadi .
Elimlangan faneraali konstruksiyalar ularda kullanilgan yog‘och va
faneraaning elastiklik modullari xar xilligini eotiborga olgan xolda xisoblanadi.
Buning uchun keltirilgan geometrik kursatgichlar xisoblab topiladi. Kaysi kismda
kuchlanish tekshirilayotgan bulsa, geometrik kursatkichlar shu materialga keltirib
xisoblanadi.
4.YOg‘och materiallarning sortamenti. Fanera.
Materiallarning fizik va mexanik xossalari. Kamchilik va nuqsonlarini
bartaraf qilish usullari. YOg‘och materiallarining sortamenti
Ma’lumki, yog‘och materiallari qurilishda turli qurilmalar tayyorlashda keng
qo‘llaniladi va asosan ikki xil ko‘rinishda bo‘ladi.
1. YUmoloq yog‘och materiallari.
2. Tilingan yog‘och materiallari.