Mundarija Kirish Nazariy qism

1.5-rasm. XiL usuli uchun ishlatiladigan SO₂ dan yuvish jarayoni sxemasi:
1-absorber; 2-toza gaz; 3-tozalanmagan gaz; 4-eritma (ifloslangan); 5-nasos; 6- qo‘shimcha sovitgich; 7-eritma uchun issiqlik almashtirgich; 8-eritma (degazatsiyadan so‘ng); 9-desorber; 10-kondensatni qaytarish; 11-tindirgich; 12- kislotali gaz (SO₂/ N₂S); 13-sovituvchi suv; 14-kondensator; 15-bug‘; 16-boyler;
17-kondensat

Reformerning tegishli tuzilmasi va XiL-IIIning bug‘li turbinalar va turbogeneratorlar bilan jihozlanganligi tufayli qurilma elektroenergiya manbasidan avtonom tartibda ishlashi mumkin.

CO₂ dan yuvish uchun qurilma tegishli bo‘lgan asosiy sxema 1.5-rasmda keltirilgan. Tarelkasimon tozalash ustunidan iborat bo‘lgan absorberda CO₂ miqdorli gaz yuvish suyuqligi qarshisiga harakatlanadi, CO₂ni absorbsiyalaydi. Bunda CO₂ keltirilgan ifodalarning biriga muvofiq yuvish eritmasi bilan reaksiyaga kirishadi:
K₂CO₃+H₂O+CO₂=2KHCO₃(1.3)
H₂O+ CO₂+ R₂NCH₃=R₂NHCH₄⁺+HCO₃^-(1.4)
(1.3) tenglamada, masalan, Benfild jarayonida qo‘llaniladigan ishqor eritmasi (taxminan 20-30% li) haqida, (1.4) tenglamada esa metildietanolamin eritmasi – uchlamchi amin (R₂ -radikal) haqida so‘z boryapti. Umuman SO₂ absorbsiyasi ikkala usulda ham yuqori parsial bosim va past haroratda tezlashadi, desorbsiya esa past bosim va yuqori haroratda tezlashadi. Desorberga issiqlikni yetkazishda yuqorida keltirilgan reaksiyalar teskari yo‘nalishda boradi.


1.6-rasm. CO₂ dan yuvish uchun qurilmali XiL-III jarayonidagi energetik oqimlar (metallash darajasi 92%, uglerod miqdori 1,5%, energiya sarfi 10,612 GJ/t g‘ovak temir):
1-yonuvchan gaz; 2-bug‘ ishlab chiqarish; 3- texnologik gaz; 4-bug‘; 5-reformer; 6- yuvadigan sovitgich; 7-tiklagich-gazni qizdirish; 8-qoldiq gaz; 9- tiklagich-gaz aylanishi konturi; 10-tabiiy gaz; 11- SO₂ dan yuvish uchun qurilma;12- sovituvchi gaz aylanishi konturi; 13- yuvadigan sovitgich; 14-reaktor

Tozalangan gaz absorberning yuqori qismi orqali chiqadi. Ifloslangan yuvish eritmasi (boyitilgan) absorberning pastki qismi orqali chiqariladi. Bu eritma desorberdan kirgan “kamqiymat” eritmani issiqlik almashtirgichda oldindan qizdirish uchun qo‘llaniladi, so‘ngra qizdirilgan eritma desorberning yuqori qismiga beriladi. Desorber boylerini qizdirish uchun bevosita tiklash qurilmasi o‘rnatilgan bug‘li turbinalarning ishlangan bug‘laridan foydalaniladi. SO₂ dan va absorbsiyalangan N₂S qoldiqlaridan iborat bo‘lgan ajralib chiqqan kislotali gaz desorberning yuqori qismidan so‘rib olinadi, kondensatorda sovitiladi va atmosferaga chiqariladi yoki iste'mochilarga tushadi.

Benfild usuli bo‘yicha CO₂ dan yuvish qurilmasida energiya iste'moli gazdagi CO₂ ning 10,5% boshlang‘ich miqdorida va uning 1,5% oxirgi miqdorida taxminan 0,856 GJ/t g‘ovak temirni tashkil etadi.
Energetik balansni aniqlashda (1.6-rasm) quyidagi nazariy sarflash ko‘rsatkichlaridan kelib chiqildi, GJ/t g‘ovak temir:

Texnologik gaz ............................................................................	4,730
Yonuvchan gaz (reformer) ........................................	2,629
Yonuvchan gaz (tiklagich-gazni qizdirish uchun qurilma).... ........	2,022
Sovituvchi gaz aylanishi konturiga qo‘shiladigan
tabiiy gaz .........................................................................................	1,231
Umumiy sarf .............................................................................	10,612

Bug‘ni ishlash uchun koloshnikli va sovituvchi gaz issiqligidan foydalanish tufayli SO₂ dan yuvish qurilmasi uchun energiya umumiy sarfining 9,74 GJ/t g‘ovak temirgacha qo‘shimcha kamaytirishga erishish mumkin.