Mundarija

Axborotlashgan jamiyat hayoti

Axborotlashgan jamiyatga o’tish jarayonida insonlarning shaxsiy hayotida ham bo’sh vaqtlarni o’tkazish shaklidan – oilaviy munosabatlargacha sezilarli o’zgarishlar yuz beradi.Bunda odamlar shaxsiy hayotining katta qismi o’tadigan uy-joylarining axborot ta’minoti katta o’zgarishlarga uchraydi. Uyning ichi va atrofida integrallashgan infrastruktura yaratilib, Ushbu infrastruktura vositasida inson axborot servislari va aloqa kanallariga ega bo’ladi.Bunday imkoniyatlar uydagi va ish joyidagi axborot ta’minotlari orasidagi chegarani yo’qotib, ularni bir butun tuzimga aylantiradi. Hozirgi vaqtda elektr tarmoqlari, telefon simi, televidenie kabellari, signalizatsiya kabellari o’rniga bitta elektr kabeli, bitta axborot kabeliga ega bo’lgan uylar qurlmoqda. Bunda axborot kabeli vazifasiga barcha axborot aloqalari, rabel televideniesi kanallari, Internetga chiqish, himoya va yong’inga qarshi tizim va hokazolar kiradi.Bunday uylarga o’rnatiladigan maxsus kompyuterlar maishiy texnika, isitish tizimi, himoya tizimi kabi barcha zarur qurlmalar ishini maxsus dastur orqali boshqarib turadi.Shuningdek tizim suv, elektr,gaz va boshqa resurslar sarfi to’g’risida ma’lumot to’plab boradi va to’lovlar xajmi haqida axborotlarni taqdim etadi.Bunday uylar “aqlli uy” lar deb ham ataladi.Ko’pgina mamlakatlarda avtobil yashash muhitining alohida ko’rinishi deb qabul qilingan. Avtomobillarning “aqlli” modellari ishlab chqarilib, keng tarqaldi. Bunday avtomobillar texnik qismlarni boshqarub turuvchi mikropoisessorli qurilmalardan tashqari hudud axborot xizmatlari bilan bog’lanishga, eng optimal marshrunni belgilashga, “aqlli” uy bilan bog’lanib, uni boshqarishga imkon beruvchi qurilmalar bilan ta’minlangan.

Kishilarning bo’sh vaqtlarini o’tkazish shakllari ham ko’z o’ngimizda o’zgarib bormoqda. Axborotlashgan jamiyatdan oldingi bosqichda odamlar hayotida televidenie ulkan ahamiyatga ega bo’ldi.Zamonaviy axborot texnologiyalari kishilar maishiy hayotida katta o’zgarishlar qildi.Ko’pgina oilalar uyidagi kompyuter ba Internet oddiy holatdir. Bo’sh vaqtlani kompyuter oldida o’tkazishning tulari xilma-xil bo’lib, xizmat vazifalarini davom ettirishdan kompyuter o’yinlarigacha bo’lgan jarayonlarni o’z iciga oladi. Kompyuter o’yinlari ham alohida , ham tarmoq vositasida birlashgan guruxlar ichda o’ynalishi mumkin. Internet tarmog’ida hech bir maqsadsiz “o’tirish”ga sarflanadigan vaqt salmog’i ham ortib bormoqda. Multimedia vositalari uydan chiqmasdan turib, virtual reallik kengliklariga o’tish imkonini beradi. Shu bilan birga ta’lim saytlari, virtual muzeylar va hokazolar bo’ylab sayohat qilish mumkin. Axborot madaniyati umumiy madaniyatning bir qismi bo’lib, bo’sh vaqtni qanday o’tkazish konkret shaxsning o’ziga bog’liq bo’ladi.

Ba’zi mamlakatlarda to’lovlarni “elektron pul” vositasida amalga oshirish mumkin. Oylik maosh o’rniga ishlovchilarga maxsus chek beriladi. Bu cheklar shahar ko’chalariga o’rnatilgan bank mashinalari yordamida naqd pulga aylantiriladi. Ba’zi xizmatlar uchun to’lov chek orqali, ba’zilari kredit kartochka orqali amalgam oshirilishi mumkin. Axborotlashgan jamiyatda keng tarqalgan xizmat turi bu – Internet-magazinlardir. Masalan, kitob bilan savdo qiluvchi Internet-magazindan kitob xarid qilish jarayoni taxminan quyidagicha bo’lish mumkin: oldin maxsus web-saytda yangi kitoblar to’g’risidagi ma’lumotlar bilan tanishib, ularning narxlari aaniqlanadi. So’ngra (on-line) rejimda buyurtma blanki to’ldiriladi. Bu erda xaridor o’z kredit kartochkasi to’g’risida ma’lumotlarni yoki boshqa to’lov turi to’g’risidagi ma’lumotni kiritadi.Agar to’lov kredit kartochka opqali bo’lsa, birdaniga amalga oshiriladi. Bir necha kun ichida (juda tez) xaridorga sotib olgan kitobi pochta orqali etkaziladi.

Shaxs, jamiyat va davlatning axborot xavfsizligi muammosi. Axborot texnologiyalarining rivojlanishi jamiyat hayoti uchun ijobiy oqibatlarga ega bo’lishi bilan bir vaqtda ko’pgina o’ziga yarasha muammolarni ham tug’diradi.Shulardan ba’zilarini ko’rib o’tamiz. Axborotlashgan jamiyat bosqichiga yaqinlashgan sari jamiyatda shaxs, davlat ba’zi ma’lumotlarga nisbatan maxfiylik xuquqini himoya qilish muammosi dolzarblashadi. Hozirgi kunda ommaviy ravishda Internet tarmog’idan foydalaniladigan mamlakatlarda axborotlarni himoya qilish masalasi birinchi navbatda turadi. Davlat organlari yoki firmaga o’zi haqida ma’lumot taqdim etuvchi har bir kishi bu axborotlarning tarqalmasligi va unga qarshi ishlartilmasligi kafolatiga xaqqi bor. Axborot xavfsizligi muammosi alohida grajdanlar uchun ham, turli firma va tashkilotlar uchun ham, umuman davlat uchun ham eng aktual hisblanadi.

Axborotlashgan jamiyat yo’lidagi ba’zi xavf va muammolarni sanab o’tamiz:

• 
  Axborot texnologiyalari vositalari yordamida kishilar shaxsiy hayoti va tashkilotlarga tegishli maxfiy axborotlarning o’g’irlanishi;
  
• 
  Ommaviy axborot vositalari va bu vositalarni nazorat qiluvchilar tomonidan jamiyatga ta’sir o’tkazish;
  
• 
  Katta xajmdagi axborotlar massasi ichidan sifatli va ishonchli axborotlarni ajratish muammosi;
  
• 
  Ko’pgina kishilarning axborotlashgan jamiyat muhitiga doimiy ravishda o’z kasbiy darajasini oshirib boorish zaruratiga moslashish;
  
• 
  Illyuziya va xaqiqat orasidagi farqni ajratish qiyin bo’lgan virtual reallik bilan to’qnashuvning ba’zi kishilarda salbiy psixologik muammolarni keltirib chqarishi;
  
• 
  Axborotlashgan jamiyatga o’tishda ijtimoiy tabaqalashuvning saqlanib qolishi axborot tengsizligining boahqa tegsizlik turlariga qo’shimcha bo’lishi;
  
• 
  Rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotidagi ish joylarining qisqarishi va ular o’rnida yangi ish joylarining yaratilmasligi juda xavfli ijtimoiy hodisa – ishsizlikni keltirib chiqaradi.
  

Axborot xavfsizligi ob’ektlariga quyidagilar kiradi:

• 
  Axborot resurslarining barcha turlari;
  
• 
  Grajdanlar, yurudik shaxslar va davlatning axborotlarni olish, tarqatish va foydalanish,axborot va intellectual mulk himoyasi xuquqlari;
  
• 
  Kutubxona, arxiv, berilganlar bazalari, axborot texnologiyalari va boshqa turli sinfdagi va vazifadagi axborot tizimlarini o’z ichiga oluvchi axborot resurslarini yaratish, taqsimlash va foydalanish sistemalari;
  

• 
  Axborotlarni qayta ishlash va tahlil qilish markazlari, axborot almashinuv va telekommunikatsiya kanallari, telekommunukatsion tizim va tarnoqlar ishini ta’minlovchi mexanizmlarni o’z ichiga oluvchi axborot infrastrukturasi;
  
• 
  Omaviy axborot va targ’ibotga asoslangan ommaviy dunyoqarash shakllantirish tizimi.
  

Axborotlashgan jamiyat milliy manfaatlariga quyidagilar kiradi:

• 
  Axborotlarni olish va ulardan foydalanish sohasida kishilar va grajdanlar konstitutsion xuquq va erkinlilarga rioya qilish, jamiyat ma’naviy va boylikalini saqlash;
  
• 
  Mamlakat axborot sanoati axborot texnologiyalarini rivojlantirish;
  
• 
  Axborot resurslari, axborot va telekommunikatsion tizimlar xavfsizligini ta’minlash;
  

Zamonaviy jamiyat uchun fan va texnika sohasidagi axborot xavfsizligini ta’minlash, xususan, yuqori kvalifikatsiyali mutaxassislarning mamlakatdan chiqib ketishi muammosi ayniqsa dolzarb hisoblanadi.Ko’pgina yosh mutaxassislar yuqori daromad olish umidida mamlakatdan tashqariga islashga ketmoqda. Bu olimlarning ma’lum qismi ilmiy-texnik, iqtisodiy, mudofaa sohasidagi axborot egalari hisoblanadi. Shu bilan bog’liq holda mamlakat ilmiy potensiali himoyasi masalasi turadi..

Axborot xavfsizligi sohasidagi yana bir muhim masala – jamiyatda aholi qatlamlari orasida ajrimga olib keladigan va milliy xavfsizlikka to’g’ridan-to’g’ri bog’liq bo’lgan axborot tengsizligi muammosidir.Ayniqsa, ta’lim sohasidagi axborot tengsizligini bartaraf etish muhimdir, sababi:

• 
  Ta’lim muassasalarining resurs jihatidan katta tafovutga ega elita va ommaviy turlarga tabaqalashuvi tendensiyasi kuchayadi;
  
• 
  O’quvchilar oilalari daromadlari orasidagi ulkan farq;
  
• 
  Mamlakat turli hududlaridagi ta’lim muassasalarining moliyaviy ta’minoti xajmidagi katta farqlar;
  

Axborot tengsizligini bartaraf etish barchi mamlakatlar uchun davlat ahamiyatidagi vazifa bolib hisoblanadi.

3.