Muqobil energiya manbalari

Ishning bajarilish tartibi: vakuum trubkali quyosh kollektori yilning istalgan davrlarga mo‗ljallanganligi sababli tajriba tabiiy ochiq havo sharoitida olib boriladi.

1. 
   Ishni bajarishdan oldin vakuum trubkali kollektorning ish jarayonining nazariy asoslari bilan tanishish.
   
2. 
   Vakuum trubkali kollektorning bak qismidan 150 l issiq suv to‘liq iste‘molga uzatiladi.
   

3. 
   Bunday vaqtda elektomagnit klapan bakning suv sig‘imi kamayishini hisobga olib sovuq suv bilan to‘ldiradi. Baka suvning kirish qismidagi harorati (𝑇_i𝑛), o‘rnatilgan termometr yordamida o‘lchab olinadi.
   
4. 
   Kollektor yuza sohasida tushayotgan quyosh nurlanishi oqim zichligi (quyosh radiatsiyasi) - 𝐼_𝑇 kollektor yuza sohasida tushayotgan quyosh nurlanishi oqim zichligi (quyosh radiatsiyasi)- 𝐼_𝑇, har 10 min. o‘lchab turiladi.
   
5. 
   Qizigan suvning harorati har 10 min. smart kontroller yordamida
   

𝑇_𝑜𝑢𝑡, chiqish qismida sekundomer yordamida suv olinib miqdori o‗lchab turiladi. issiqlik tashuvchining issiqlik sig‗imi, issiqlik yo‗qotishlarining yig‗indi koeffitsiyenti va boshqa kattaliklar ma‘lumotnomadan olinadi. Yuza birligidan olinayotgan foydali energiya va kollektorning samaradorligi yuqoridagi formulalar asosida hisoblab topiladi. O‘lchashlar asosida 1-jadval to‘ldiriladi.

1-jadval

№	Vaqt inter vali	Kolle k- tornin g mayd oni (m^2)	Sovuq suvnin g harora ti 𝑇i𝑛 (^0C)	Issiq suvni ng haror ati ^𝑇𝑜𝑢𝑡 (^0C)	Quyosh nurlanish i oqim zichligi (quyosh radiatsiya si)- 𝐼𝑇 (Vt/m^2)	Issiqlik tashuvchi ning massa sarfi (^𝑘g), 𝑠	Issiqlik tashuvchi ning issiqlik sig‗imi 𝐶𝑝 ( ^J ). kgK	Yuza birligida n olinayot gan foydali energiya Qu (Vt)	Gelioko llektorni ng FIK 5
1	0
2	10
3	20
4	30
5	40
6	50
7	60
8	70
9	80

Hisobotlarni tayyorlash

1. 
   Berilgan laboratoriya ishiga zarur bo‗lgan ma‘lumotlarni ko‗rib chiqish.
   
2. 
   Ishning nomi va uning maqsadi.
   
3. 
   Vakuum trubkali kollektorning sovuq suv manbai, iste‘molga ulanish holati, to‗liq ish jarayonining prinsipial sxemasini chizing.
   
4. 
   Tajriba natijalari bo‗yicha 1-jadvalni to‗ldiring.
   
5. 
   Xulosa yozish.
   

Nazorat savollari:

1. 
   Qanday turdagi quyosh kollektorlarini bilasiz? Ularning tuzilishi qo‗llanilishi, yutuqlari va kamchiliklari.
   
2. 
   Yassi quyosh kollektorlarining konstruktiv tuzilishi qanday?
   
3. 
   Vakuum trubkali quyosh kollektorlarining konstruktiv tuzilishi qanday?
   
4. 
   Yassi vakuum quyosh kollektorlaridan vakuum trubkali quyosh kollektorlarining qanday afzalliklari bor?
   
5. 
   Geliosistemalarda qanday turdagi energiya tashuvchilardan foydalaniladi?
   

6.

6. 
   - LABORATORIYA ISHI
   

LABORATORIYA SHAROITIDA VISMUT-TELLUR ASOSIDAGI TERMOELEKTRIK BATAREYANING

PARAMETRLARINI TADQIQ QILISH

Ishdan maqsad

1. 
   Laboratoriya sharoitida yoritilgan vismut-tellur asosidagi termoelektrik batareyaning paramertlarini o‗lchash.
   
2. 
   Zebeek efektiga asosida haroratning turli qiymatlarini ushlab turish, bir qavatli termoelektrik batareyaning parmetrlarini aniqlash.
   

Qisqacha nazariy ma’lumot.

Tajriba qurilmasi (1-rasm) galogen lampa (1) qalinligi 2 mm bo‗lgan misdan yasalgan plastinkani isitish uchun quvvati 150 Vt bo‗lgan galogen lampa (issiqlik manbai-2). Lampa shtativga 50 sm balandlikda o‗rnatilgan va shtativ o‗qi bo‗ylab lampani o‗zgartirish mumkin. Eksperimental qurilma issiqlik manbai asosida Zeebek effektiga asoslanib ishlaydi. Qurilmada (2) kvadrat shaklda yuzasi 25 sm² bo‗lgan misdan yasalgan plastinka, TB ning tashqi ―issiq‖ tomon yuzasiga biriktirilgan. Biriktirish jarayonida issiqlik o‗tkazuvchanligi yuqori bo‗lgan pasta KPT-8 dan foydalanilgan. Termoelektr batareyaning ―sovuq‖ tomonida sovutish uchun radiator biriktirilgan. Sovuq havo oqimi ventilyatordan radiatorga uzatiladi. Ventilyatorda elektr energiya iste‘mol qilib turish uchun musbat va manfiy qutbli klemmalar mavjud. Ventlilyator istemol qilayotgan doimiy tok paramertlari: Kuchlanish 12 V, tok 150 mA (8). YOrug‗lik
nurlari lampadan perpendikulyar ravishda mis plastinkani yuziga sochiladi. Temperatura o‗zgarishlari yozib olish uchun (TB yuzasida
―issiq‖ va ―sovuq‖) mis-konstanta asosidagi ikkita termoparadan foydalaniladi. Bir uchi mis-konstanta plastinkaning issiq tomoniga payvandlangan va ikkinchi uchi 0⁰C temperaturali Dyuara idishining 0⁰C sovuq yuzasiga o‗rnatilgan. Termoelektrik metodga asoslangan temperatura o‗lchashlari, termo-EYUK bilan haroratning bog‗lanish garuirovka jadvaliga asoslangan.Termo-EYUK o‗lchash uchun termopara millivoltimetri (6) o‗chirib yoqqich (5) orqali tarmoqga ulanadi.Temperaturani o‗lchashdan aniqlangan Termo-EYUK kattaligining asl ma‘nosi, termopara o‗zgarishlari uchun mis-konstantan asosida tuzilgan graduirovka jadvalidan aniqlanadi. Gradurovka jadvali haroratning sovuq 0°C ga payvandlangan tomoni moslashtirilgan.

1-rasm.Vismut-tellur asosidagi termoelektrik batareyaning laboratoriya stendining umumiy ko‗rinishi

1-galogen lampa (issiqlik manbai), 2- Zeebek effekti asosida ishlovchi eksperimental qurilma, 3- voltmetr, 4- ampermetr, 5- yoqib o‘chirgich, 6- millivoltmetr, 7- Dyuara idishi, 8 – doimiy tok olish uchun klemmalar
Termoelektrik batareya (2-rasm) markasi TEC1-12706 p-n o‗tkazuvchanlikka asoslangan vismut-tellur asosidagi 127 juft termoelektrik ustunlardan tuzilgan. Termoelementning harorat ishchi diapazoni 0’180⁰C. Termoelektrik batareya germetik ravishda yuzasi keramikali 25 mikrongacha shlifovka qilingan. Tashqi ko‗rinishi kvadrat shaklda bo‗lib o‗lchamlari 40402,5 mm to‗ldirish koeffitsiyenti ξ_t ~ 0,25 i η_t~6%.

2-rasm. Bir kaskadli termoelektrik batareya.

Labaratoriya qurilmasida termoelektr batareyaning toki va termo- EYUK o‗lchash uchun ampermetr (4) va voltmetr (3) o‗rnatilgan. Bu o‗lchagichlar tarmoqga ulangan vaqtida parallel ravishda TB ham ishga tushadi (5).