Murakkab tabiiy-iqlim sharoitlarda yo'l poyini qurish

83-rasm SHo'rxok gruntdan ko'tarilgan yo'l poyi yuzasini ko'rinishi
Ortiqcha sho„rlangan gruntlarni trassa bilan aylanib o„tish mumkin bo„lmaganda yo„l poyi sho„rlanmagan yoki kam sho„rlangan gruntlardan (iloji boricha drenajlanadigan) ularni sho„rlanishini oldini olib kuriladi. Kuchli sho„rlangan gruntli sharoitda yo„l poyi ko„tarma holida yo„l to„shamasini tagi er yuzidan ko„tarib va grunt suvlari satuidan, odatdaga sho„rlanmagan gruntlarga nisbatan 20 % baland kuriladi.
Kuchli sho„rlangan bog„langan gruntlarda va kerakli balandlikdagi ko„tarmani qurish mumkin bo„lmasa yokimaqsadga muvofiqbo„lmasa yo„l poyini
mustahkamligini oshirish va yuqorigi qatlam gruntlarini kapillyarlari bo„yicha
ortkcha sho„rlanishni oldini olish uchun ko„tarma tarkibida uni uamma kengligi bo„yicha 65-75 sm chuqurlikda yoki yo„l to„shamasini tagiga kapillyar tusuvchi 15-20 sm qalinlikda 10-20 mm li o„lchamli graviyaydan katlmcha kuriladi. - atlamchani grunt bilan iflosmasligi uchun uni ostidan va ustidan kaoinoigi 3-5 sm bo„lgan yirik qum yoki mayda tosh etkiziladi.
Agar grunt suvlarini yaqin etishi natijasida o„ta namlangan holatdagi nam solonchaklarni (gili va suglinokli) kesib o„tish kerak bo„lsa, ko„tarmalar tashib keltiriladigan gruntdan kuriladi, qumli yoki supesli gruntlardan.
Er ishlarini gruntning namligi kulay namlikka yaqin bo„lganda bajariladi. SHo„rlangan gruntlar uchun er ishlarini bajarishning eng ratsional vaqti: grunt suvlarining satui yuqori bo„lganda gilli solonchaklar uchun yoz va kuzdir (yomg„irgarchiliqni boshlanishidan avval); grunt suvlarining satui yuqori bo„lganda qumli solonchaklar uchun bouor va yozni boshlanishi. Gruntlar kuchli shurlaganda uncha katta bo„lmagan ko„tarma kurilganda er ishlarini yuqorigi gorizontda (chuqurligi 0,5 m rezervda) sho„rlanish kamayganda, bahorda bajariladi.
Solonchaklarda yoz oylarida uchraydigan yupka tuzli kobik ko„tarmani qurishdan avval rezervni va ko„tarmani asosini yuzasidan buldozer bilan rezervdan 15-20 m nariga suriladi.
Rezerada grunt buldozer yoki avtogreyder bilan kovlanib ko„tarmaga suriladi. Greyder-elevatorni solonchaklarda ko„tarma qurish uchun grunt suvlari er yuzasidan 1 m dan kam bo„lmagan da qo„llash mumkin.
Solonchaklarda tashib keluvchi gruntlardan ko„tarmalar skreperlar yoki avtomobil- samosvallarda tashish masofasiga qarab tashiladi; gruntni yotqizish «boshidan» boshlanadi. Ko„tarmaga grunt avval ishchi belgidan baland yotkiziladi, lekin yo„l poyini uamma kengligi bo„yicha emas, keyin buldozer bilan uni bir vaqtda zichlashtirib chetga suriladi. Gruntni yupishib kolishidan kochish uchun suvga kam mustahkam solonsovli va takirli gruntlarni namligi 0,9 kulay namlikka keltiriladi. Bog„langan gruntlarda tabiiy namligi kulay namlikdan yuqori bo„lganda uar bir qatlamni zichlash uni uavoda dastlabki kuritishdan so„ng boshlanadi.
O„t usgan qumlarda yo„lni qurish va undan foydalanish ancha engil, chunkiy bu erda kurilittt ishlari to„g„ri olib borilsa relefni xarakatchang shakli va ko„chkisi bulmaydi. Bu sharoitlarda iloji boricha yo„l poyini o„simlik koplamasini buzmasdan kuriladi. YOn rezervlar kurmasdan uning o„rniga grunt ko„tarma uchun o„ymadan yoki grunt kareridan olinadi.
Er ishlarini olib borish uchun eng yaxshi vaqt - qum nam va mashinalar o„ta oladigan bo„lgan qish va bahordir. Bu davrda buldozer va skreperni ish unumdorligi yuqori bo„ladi. Yo„lni qumga bog„liqdigini yoki undan muvoffaksyatli ximoyalashni ta‟minlovchi tadbirlar qumpleksiga ratsional trassani va ishlab chiqarish vaqtini tanlashdan tashqari, yo„l poyini konstruksiyasini to„g„ri tanlash va er ishlarini olib borishda aloxdda koyidaga amal qilish kerak bo„ladi.
Yo„lni ko„ndalang kesimi yo„l orqali qumni ushalib kolmasdan o„tishini ta‟minlashi, ya‟ni ko„tarma va o„ymani yon qiyaligi 1:2 dan kam bo„lgan okuvchan
shakilga ega bo„lishi kerak. YOn qiyaliklar va yo„l yokasi yo„l poyi qumini (10.2
rasm) shamolda uchmasligi uchun ximoya kilinishi kerak.
Qumli kuchishlar xosil bo„ladigan joylarda yo„l polosasini yo„lni bita yoki ikkita tomonidan 15-40 m kenglikda buldozer bilan tekislanadi. Polosani kata kengligi (25-40 m) relefni yirik shakli (barxanlar va barxan zanjirlari) xosil bo„ladigan joylarda kerak, relefni mayda shakli xosil bo„ladigan joylarda polosani enini 15-20 m gacha kamaytiriladi. Qumdan tozalangan bu polosani foydalanish davrida qum bosishdan tozalanib turiladi. Tozalangan polosadan tashqarida qum relefiga, uni xarakatchanlik darajasi va o„simliko„sish sharoitiga (fitomelioratsiya) bog„liq bo„lgan kengligi 25-150 m va undan katta bo„lgan shit, bitum plenkasi yoki o„simlik bilan mustahkamlangan yo„lakcha kuriladi.
YOn qiyalikni asosidan, shuningdek yo„l koplamasi asosida qumli ko„tarmani yuzasida kengligi 1-2 m, qalinligi 10-25 sm bo„lgan bog„langangruntlar (engil suglinok yoki suyuk bilan ishlangan qum)dan qatlam yo„l yokasida, yon bag„rida, bermada ximoya qatlami sifatida yotkiziladi. Koplamani zichlashda bog„langan gruntdan iborat qatlam bo„lgani uchun material ostida yotgan qum bilan aralashib ketmaydi, yo„l yokasida va qiyalikda qumni shamol uchirmaydi.
Harakatchang qumli sharoitda yo„lni shaoldan kuchmaydigan kesimini yaratishda, yo„l cheti polosasida, ukdan 40-50 m atrofida, xar ikki tomonida rezerv va kavalterlar tekislanadi, material qoldiqdari tozalanadi, chunkiy xar qanday notekislik qum tuplanishni boshlanishi bo„lishi mumkin.
YOn rezervdan ko„tarmaga qumni surish va tekislashda kengaytirilgan ag„dargichli buldozer, shuningdek ekskavator-draglayn buldozer bilan kompleksda ko„llaniladi. Takirlarda, ko„p xollarda, qumni 100 m ga surish uchun buldozer va skreperlar ko„llaniladi. Gruntni 100 m dan ko„p ga surish skreper, avtomobil- samosval va boshqa transport vositasi bilan amlga oshiriladi. Qumni ko„tarmadan uchib ketmasligi uchun relefni xarakatlanuvchi shakli uchraydigan joylarda yo„l poyi smenada ko„tarma qurishdan tashqari asosda va ko„tarma yon qiyaligidagi qum yuzasida ximoya qatlamni yarata olish, tugallangan yo„l bo„lagida щitdan mexanik ximoya o„rnatish uchun uncha katta bo„lmagan bo„laklarda olib boriladi. Yo„lni qum bosishdan saqlashni eng yaxshi tadbiri namlikni ko„p talab kilmaydigan o„simlik yo„lakchasini yaratish, shuningdek yon qiyalikni va yo„l
yokasini bitum va boshqabog„lovchi materiallar (polimer smolasi) bilan ishlash.
Sochuluvchan qumlarda yo„l poyini qurish bo„yicha yo„l-qurilish otryadi tarkibida asosni tekislash va tozalash, yo„l cheti polosasida qumni surish uchun buldozerdan tashqari ko„tarmada va yo„l chetida qumni tekislash uchun og„ir aravachali greyder, suv sepuvchi mashina,qatlam qalinliggi 30 sm bo„lgan ko„tarmani zichlash uchun katok, hamoya qatlami uchun bog„langan gruntni keltirish uchun skreper yoki aravachali traktor, shuningdek gruntni tekislash uchun avtog„reydr (ximoya qatlami ustida xarakatlanuvchi) kerak bo„ladi.
Barxan qumlarini zichlash uchun tebratuvchi katoklar yordamida olib boriladi. Zichlashda ish tartibi dastlabki zichlash bilan aniklanadi.
CHullarda qurish uchun sun‟iy uavzalarda yegilganyomg„ir suvlari ishlatilishi mo„qin. CHangli qumlarni suv sepib zichlashtiriladi. Ko„tarmani zichlashtishdan so„ng darrov suv sepib zichlashtiriladigan bog„langan grunt bilan koplanadi.
Qishda o„yma va quruq qumlarda, graviy-galechnik va koya tog„ jinsarida
rezervlar kuriladi, bir erga yig„ilgan raezervdan ko„tarma kuriladi, gili
gruntlardan chuqurligi 3 m dan ortiq quruq o„ymalaruyiladi, botqoqliklarda qumli gruntlardan ko„tarma kuriladi, torf koalab olinadi, drenaj kuriladi; shuningdek, ishlab chiqarishni shausiy loyihasiga muvofiqboshqa er ishlarini qilish mumkin. Yo„l poyini konstruktiv o„lchamlari va gruntlarni me‟yoriy zichligi saqlanadi va yilning mavsumiga va iqlim sharoitiga bog„liq bulmaydi.
Qishki er ishlarining aloxida xususiyati uavo temperaturasini manfiyligi, kor va muzlardir. Qishki mavsumni yaxttti tomoniga o„tish sharoitini sezilarli yaxshilanishi, ayrim holarda, masalan SHimoiy tomonlarda, Sibirni kua tumanlarida va uzoq arkni bir qancha tumanlarida, qishda qurilish joyiga borishni yagona sharoiti yaratiladi. Bu holatda qishki kimmatlashish to„g„risida suz bo„lishi mumkin emas, aksincha yozda qimmatlashadi. Bu tumanlarda, va boshqalarda qishda botqoqliklarda ko„tarmalarni qurish va torflarni chiqarib tashash bo„yicha ishlar texnologig onsondir, torfni olib tashlamasdan vaqtinchalik yo„llarni qurish kulay va karer va qishda faoliyat ko„rsatadigan boshqa ob‟ektlarga vaqtinchalik o„tish yo„lini ta‟minlash kulaydir. Ko„rsatilgan tumanlarda qishki ishlarni olib borish muuim hisoblanadi, chunkiy qishki mavsum bunday viloyatlarda uzoq davom etadi.
Qishda ishlarni olib borishni kamchiligi quyidagilar: ishlashni kiyinlashtiradigan gruntni muzlashi, grunt tarkibida muzlagan bo„laklarni bo„lishi; er inshoatlarini asosini kor va muzdan tozalash; ishchilar uchun qishki kiyimnm kerakliga; inson va texnikani ishlashi uchun normal sharoitni yaratilishi, suv- moyni isitish uchun qurilmalarni bo„lishi. Aytilgan sharoitlardan kelib chikib kichik frontda mashinalarni bir erga yegish, ishni yuqori jadallikda bajarish; er ishlarini iloji boricha uchta smenada olib borish. Bu holatlarda gruntni muzlash vaqtigacha karerni ishlash va ko„tarmaga tuqish, shuningdek gruntni zichlash ishlarini tugallash bo„yicha uamma texnologik jarayonlarni bajarish kerak.
Qish mavsumida er ishlarini bajarish:qurilish mavsuminiuzaytirish; yil davomida yo„l-qurilish mashinalaridan to„liq va bir tekis foydalanish; qurilishga doimiy ishlovchi malakali ishlarni biriktirish; qurilishni tezlashtirish vas arf karajatlarni kamaytirish imkonini beradi.
YOz oylarida qish mavsumida qurilish olib borishga mo„ljallangan ko„tarma qurish uchun asos tayyorlanishi: o„rmonlar kesilib tunkalari olinishi, xarsang toshlar olinishi, tabiy asos tekislanishi va zichlashtirilishi kerak. Keyinchalik ko„tarmani qurishdan avval bu asos kor va muzdan smenali qamrab olish masofasida yakshilab tozalanadi. Agar ko„tarma muzlash chuqurligi 1,5 m kata tumanlarda ko„p ko„p chiydigan gruntlardan kurilsa, ostki qatlamlarni (1,2-1,5 m) qish kirguncha kuriladi.
Gruntli karer va o„ymalarni tayyorlash, qishda ishlatiladigan, kavoni temperaturasi turg„un manfiy bulguncha amalga oshirilishi kerak. Bunday ishlarga daraxtlarni ko„p orish va bo„talarni kesish, o„tish yo„llarini qurish, gruntni muzlamasligi uchun o„yma yoki karer yuzasiga issiqlik o„tkazmaydigan qatlam qurish yoki kimyoviy reagentdan foydalanish va bosh. kiradi.
Issiqlik o„tkazmaydigan qatlamni qurishni eng texnologik va samarali turi ko„p ik
kolatdagi issiqlik o„tkazmaydigan material- penopoliuretanni kuyishdir. Himoya kilinayotgan qatlam ustiga tarkibini hosilqilish va quyish ishlarini texnologiyasi va texnikasi kar xil yo„l tashqilotlarida ishlab chiqilgan va o„zlashtirilgan. Bu yuzalarni muzlashdan saqlash uchun chopib chiqish va omochlash, shuningdek kipik, somon, torf, shlak bilan byokitish mumkin. Odatda bu xamma materiallar, chopilgan gruntdek, muzlashdan yaxshi saklaydi va elektr yoki bug bilan isitish yoki muzlagan gruntni portlptish yoki har xil bo„shatgich bilan bo„shatishga qaraganda ancha arzon tushadi.
Issiqlikdan saqlanadigan qatlamni qalinligini kisoblash ishlari qish vaqtlarida ishni olib borish bo„yicha Qo„llanmaga asosan olib boriladi.Kit vaqtida ko„tarmani koya tosh va yirik donali gruntlardan, shuningdek changsiz qumlardan cheksiz qurish mumkin. Namlik kulay namlikdan kam bo„lganda gili gruntlardan va changli qumlardan qurish mumkin. Qish vaqtlarida namligi yuqori bo„lgan gili gruntlarni uam qo„llash mumkin, agar yo„l poyi turg„unligi ishlab chiqarishda shaxsiy loyihaga asosan olib borilsa. Bog„langan gruntlarni erigan holda qo„llash kerak (texnikani uch smenada ishlatib va o„ymani ustini issiqlik o„tqazuvchi material bilan kaplab).
Agar ko„tarma tarkibida muzlagan gruntni bo„lagi bo„lsa, ularni o„lchami va miqdori chegaralanadi, ular ko„tarmaga bir tekis yoyilishi kerak. Bo„laklarni umumiy soni ko„tarmani umumiy hajmini 30 % dan oshmasligi kerak, ko„tarmani reshetkali katoklar, shibbalovchi mashinalar yoki plitalar bilan zichlashda bo„laklarni o„lchami 30 sm dan oshmasligi, gruntlarni pnevmo g„ildirakli va tebratuvchi katoklar bilan zichlashda - 15 sm. Bo„laklar yon qiyalikni yuzasiga 1 m dan kam masofada joylashmasligi kerak. Agar ko„tarma tarkibida muzlagan grunt bo„laklari bo„lsa, ular eriganda 30 % ga cho„kishini kuzda to„tish kerak. Gruntlarni zichlashni ular muzlaguncha olib borish kerak. SHuning uchun zichlashni tartibi xar bir ob‟ektda qish oylarida qurilishni real iqlim sharoitidan kelib chikib tajribalar o„tkazib belgilash kerak.
Gruntlarni yaxshilab zichlash uchun og„ir reshetkali va kulochokli katoklar, shuningdek og„ir shibbalovchilardan foydalanish kerak. Bu vositalar bilan qalin qatlamlar zichlashtiriladi; muzlagan bo„laklar samarali maydalanadi; shibbalovchilar kichik qamrab olish masofasida yaxshi ishlaydi.
Kovlanaytgan o„ymani yoki rezerni yuzasi kordan va muzdan bir smena avval
tozalanadi, va keyinchali tozalanadigan maydon er texnikasini
smenali ish unumdorligidan xdvoni mos temperaturasida aniklanadi. Gruntni kavlash cho„michini o„lchami 0,65 m³ bo„lgan ekskavator (10.1 rasm) bilan tuxtovsiz olib boriladi; faqatkuchli kor yogishda va shamolda tuugatiladi va kor va
muz to„liq olib tashlanandan so„ng kytatdoan boshlanadi. -amrab olish masofasini
uzunligi bunday gruntni tmperaturasi 2 S gacha kamayguncha zichlab olishga
ulgurish hisobidan belgilanadi.
Ko„tarmaga grunt surilish tekisligi hosilbo„lmasligi uchun gorizon- tal qatlam bilan
yotkiziladi. -atlamni qalinligi amaldagi zichlashtiruvchi texnikaga bog„liq bo„ladi.
Agar gruntni muzlashdan saqlash uchun tadbirlar qurilmagan bo„lsa yoki kam bo„lsa, qish vaqtida yo„l poyini qurishda muzlagan gruntni kovlash kerak bo„ladi.
YUqorigi muzlagan kobikni bushatish uchuntraktorli bushatgichlar ishlatiladi,
uning qalinligi kam bo„lganda (0,1-0,2 m) - buldozer ag„dargichi3ga montaj klingan
tishlardan foydalaniladi. CHo„michini sig„imi 0,65-1,0 m bo„lgan to„g„ri
cho„michli ekskavator bilan qalinligi 0,25-0.4 m bo„lgan muzlagan gruntni dastlab bushatmasdan kovlay oladi. Muzlash chuqurligi 0,4 m dan ko„p bo„lganda mexanik ravishda gruntni bushatish (maydalash) uchun qoziq yoki shar shaklidagi og„irligi 2,0-2,5 t bo„lgan, ekskavator strelkasiga osilgan urib yumshatuvchi qurilmalar yoki dizel- bolga bilan bosiladigan qoziqsimon bushatuvchilar ko„llaniladi.
Agar ob‟ekt aholi yashash joyidan tashqarida joylashgan va ish kajmi kerakli darajada katta bo„lsa, muzlagan gruntni bushatish va kovlash portlatish yo„li bilan ag„dargichga otib amalga oshiriladi. Muzlash chuqurligiga bog„liq ravishda shpurli yoki skvajinali zaryadlar ko„llaniladi. Zaryadlarni to„ldirish uchun qum, shlak yoki maydalangan muzlagan gruntdan foydalaniladi. Portlatib yumshatilgan grunt smena davomida, kuchli sovikda (-20 ^oS past) ikkinchi marotaba muzlamasligi uchun 3-4 soat davomida tozalanadi.
Yo„l poyini kurilshi uni o„qini va koshini amaldagi rejali va balandlikdagi o„rnini, shuningdek yon qiyalikni ularni loyixdviy geometrik o„lchamiga nisbatini aniklash bilan olib boriladi.
Rejada va kesimda yo„l poyini to„g„ri joylashishini loyixdda keltirilgan belgilarni joylarga tushirish va geodzik asboblar yordamida bajariladigan belgilash ishlarini to„liqdigi va anikligi bilan ta‟minlanadi. Yo„l poyini balandlik belgisini nazorat qilish uchun, shuningdek Rossiyada ishlab chiqariladigan lazerli ulchovchi asbob PIL-1dan foydalanish mumkin. U uzatuvchi qism va foto qabul qiluvchiqurilmadan iborat. Uzatuvchi qism lazer uzatgich 4, uni o„rnatish uchun shtativ 5 va oziklanish bloki 6 dan iborat. Foto kbul qiluvchiqurilma ulchovchi reyka 1 va foto qabul qiluvchi2 dan iborat. Ulchash natijalarini vizual ruyxdtga olish strelkali asbob 3 yordamida amalga oshiriladi. Ishlash vaqtida foto qabul qiluvchi strelkali asbobida o„lchamlar kuringuncha reyka buylab suriladi, undan so„ng reykani shkalasidan xisob olinadi. PIL-1 ni qo„llash ulchash anikligini (xdtolik ±1 mm dan kichik) oshiradi va geodizistlarni ish unumdorligini 1,5-2 marta oshiradi, shuningdek uncha yorug bo„lmagan joyda ishlash imkonini beradi. YOn qiyalikni tekshirish lekala-shablon yordamida bajariladi.
YOn qiyalikni nazoratini tezlashgan usuli ma‟lumdir. YOn qiyalikni tekisligini va yo„l poyini balandligini sifatini nazoratini tez aniklash uchun N.A.Mixaylenko shablon va geodezik asboblar (teodolitlar va nivelirlar)ni eklimetr va reyka bilan almashtirish usulini taklif kildi. Bu ko„rsatkichlarni nazorat klishda uzunligi 3-4 m bo„lgan qiyalikka o„rnatilgan reykaga 1 element 2o„rnatiladi va ogish burchagi o„lchanadi. Reykadagi bulingan belgilar orqali ogish masofasi lanikdanadi. Yo„l
poyining koshi oldidagi ko„tarmani balandligi (yoki o„ymani chuqurligi)