Murakkab tabiiy-iqlim sharoitlarda yo'l poyini qurish

81- rasm. Portlatish vositalari
PMni detoniruyushiy shnurli zaryadlar bilan portlatish (yokikapsyu-lsiz portlatish) boevik zaryadiga detoniruyushiy shno„rni (DSH)bo„lagini tugallangan tuginini kiritib amalga oshiriladi. DSHniportlatishni yondiruvchi trubkali, unga mustahkam biriktirilgan kapsyul-detanator yoki elektrodetonator bilan bajariladi. DSH 6500 m/s tezlikda portlaydi. Xrzirgi vaqtda detoniruyushiy shnur bilan portlatish zaryada detanatorni bo„lmagan i uchun ishlash uavfi sezilarli kamaygani
uchun keng tarqalgan; portlatishga tayyorlanish bo„yicha ishlar soddalashadi;
uzaytirilgan zaryadlar to„liq portlaydi, chunkiy DSH o„zidan uamma zaryadni o„tkazadi; DSHni izolyasiya qilish uchun qo„shimcha ish kilmasdan namlangan joylarda portlash ishlarini olib borish imkoni tugiladi.
Detoniruyushiy shnur zaryadni yoki PM seriyasini ularga detanator o„rnatmasdan portlatishni boshlash uchun mo„ljallangan.U, shuningdek elektor turiga ulangan zaryadlarni portlatishni kaytarish uchun uam mo„ljallangan. DSH suvga turg„un, uning uzagi PM (ten)dan iborat. Uzagi suvga mustahkam aralashma bilan shimdirilgan yoki koplpngan ip bilan uralgan. SHno„rni rangi majburan kizil yoki kzil ipli ok bo„ladi.
Portlatishni elektor olovli usuli elektor toki ta‟sirida olov o„tqazuvchi shnuri yonuvchi yondiruvchi turibkali zaryaddan iborat. Bu usul bilan xovfsiz joydan portlatiladi va zaryadlarni portlatishni ma‟lum sekinlashtirish intervali bilan portlatish imkoniyati tugiladi.
Elektrogidravlik portlatish tog„ jinsini uavoda uchmasdan ruy beradi, ya‟ni to„liq xrvfsiz.
Portlatish usulidan kat‟iy nazar portlashga tayyorgarlik, potron- boevikni tayyorlash, zaryadkalash, zaboyka va portlatishdan iborat. Portlatishga tayyorgarlik burg„ulash ishlar, bajaruvchi uujjatlarni rasmiylashtirishni qamrab oladi va uar bir portlatish usuli bo„yicha avval kiska kurib o„tilgandek mausus uususiyatga ega. Patron-boeviklar (detoniruyushie patronlar) zaryadka qiladigan joydan 50 m dan ko„p bo„lib joylashgan mausus ajratilgan joyda yoki uonada tayyorlanadi. Potron- boevik deb detonator kiritilgan yoki DSH uzeliga terilgan upakovkakilingan PMga aytiladi. Detonatorni keyingi zaryadka kdinganda va PMga zaryad kiritilganda kimirlab ketmasligi uchun ishonchli mustahkamlash kerak. Boeviklarni skvajinaga va shpurga maxsus qurilma bilan yonuvchi o„tqazuvchi shnurga, DSH yoki elektor o„tkazgichga kuch tushirmasdan asta sekin tushiriladi.
Kamaytirilgan detanatsion qobiliyati bo„lgan (masalan, granuletlar va zero- granuletlar) PMni portlatishda shashka ko„rinishdagi trotil, trotiltetril yoki koya ammonitli oraliq detonatorlari qo„llanadi. SHpur va skvajinani portlatuvchi modda bilan zaryadka kilinganda xar xil mexanizatsiya vositalari qo„llanadi. CHunonchi, skvajinani PM zaryadka qilish uchun ish unumdorligi 4000 kg PM soatgacha bo„lgan mashinalar ko„llaniladi. Bunda zaryadkalash sifati va ishni xavfsizligi sezilarli oshadi.
Fan va amaliyotni muvaffakiyatlari portlash ishlarini oshirishni va uni ta‟sirini kiska sekinlovchi, konturli, yunaltirilgan portlatish, xavo bushligi bilan ajralgan skajinali zaryadlarni portlatish kullab boshqarishni ta‟minlaydi.
Kiska sekinlashgan portlatish zaryadlar guruxi yoki ayrim zaryadlar navbati bilan ma‟lum sekundni yuzdan va mingdan bir qismi bilan ulchanadigan oraliqda portlatishdan iborat. Namunaviy portlatishni o„tqazish uchun sekinlashtirish
intervali, uni natijasida bu interval aniklashtiriladi,
t_K= K_Bh
bu erda K_V - qattiq jinslar uchun 3 dan yumshok jinslar uchun 6 gacha uzgaradigan
koeffitsient; h- ustup ostidagi eng kam qarshiliqka uchraydigan chiziq.Kiska
sekinlashgan portlatishni quyidagi yaxshi tomonlari bor:
jinslarni maydalanishi yaxshilanadi, bu er texnikasini ish unumdorligini oshiradi va PM sarfini kamaytiradi; yorikdiklar kamayadi, portlashni seysmik to„lqinni yarmiga teng bo„lgan intervalgacha sekinlashishi ta‟sirida seysmik ta‟siri kamayadi; burg„ulash sarfi kamayadi va jinslarni agdarilishini yo„nalishini va shaklini boshqarish extimoli bo„ladi. Masalan, jinslarni shunday agdarish mumkinki ular ekskavator ishlayotgan joyga yig„ilsin, ya‟ni zaboyni kerakli balandligi ta‟minlanadi va maydonlar jinslardan saqlanadi, ulchovsizlarini ajratish oson bo„ladi. Avval portlatilgan jinslarni ekskavator bilan surmasdan portlptish ishlarini olib borish mumkin, bu ekskavator ishini burg„ulash ishlariga bog„lanmasdan olib borish imkonini beradi. Ayniksa bu usulni o„ymalarni, yarim o„yma va transheya xrsil qilishda ishlatish yaxshi samara beradi, burg„ulash ishlari va PMni 15-20 % ga iktisod qilinadi va bir vaqtni o„zida ulchovsiz bo„lgan toshlarni 20-30 % dan 4-5 % ga kamaytiradi.