Murakkab tabiiy-iqlim sharoitlarda yo'l poyini qurish

yon siyalikni musta-kamlashquyidagi texnologik ketma- ketlikda amalga oshiriladi: yon qiyalikni tayyorlash - tekislash va zichlash; qiyalik ostiga beton tayanch qurish; reshetkali konstruksiyali temirbeton elementini montaj qilish; kataklarni o„simlik grunti bilan tuldirib o„t eqish (kataklar shuningdek chaqiqtoshka yoki graviy bilan tuldirilishi mumkin).
Yig„ma elementdan iborat reshetkali konstruksiyani montaji pastdan yuqoriga qarab amalga oshiriladi. Qismlarni uzatish kranda amalga oshiriladi; to„tashgan
joylari mustahkamlanadi; yacheykani to„ldirish uchun grunt, graviy yoki
chaqiqtosh greyferli cho„mich bilan jiuozlangan kran orqali uzatiladi.
Yig„ma elementlarni montaj klishdan avval uk chiziqlarni qoziqlar yordamida belgilanadi. Suvga botmaydigan yon qiyaliklarni mustahkamlash uchun reshetkali konstruksiyalardan tashqariqalinligi 10-15 sm graviy yoki chaqiqtosh yotkiziladi. Bu materialni yon qiyalikka yotkizilgandan va tekislangandan so„ng ekskavator-draglaynga montajlangan maydonli titratgich yoki katok bilan zichlanadi.
O„ymalarda va yarim o„ymalarda tabiy bo„zilishga (nurashga) uchragan tog' jinsli yon ksyaliklarni mustahkamlash betonshpritsmashina (77 rasm) yordamida pnevmosachratish usuli bilan bajariladi. Bu usulda yon qiyalik yuzasiga kisilgan uavo yordamida ouakgipsli, sementgrunt, sementqum yoki sementbeton
aralashmapurkaladi.Pnevmosachratgich aralashmaniopalubkasiz yotqizish
imkonini beradi va keyinchalik aralashmani zichlashtirmasa uam bo„ladi. Sepilayotgan qatlamni qalinligi uar xil bo„ladi, va uni jinsni mustahkamligi va atmosfera omillarini ta‟sirini tavsifiga qarab aniklanadi.


77-rasm. Betonshpritsmashina BM-60 ni chizmasi
Konstruksiyalar: engillashtirilgan qalinligi 25 mm; o„rtacha - 40-60 mm; ko„chaytirilgan 100 mm gacha (metal tur bilan); qalinligi 100 mm va undan ko„p metal tur va anker bilan mustahkamlangan kuchli. Ishtexnologiyasi: tayyorgarlik ishlari; yon qiyalikka aralashmani sepish; koplamani karashlardan iborat.
Tayyorganlik ishlari aralashmani tayyorlash va yon qiyalikni o„zini tayyorlashdan iborat. Mustahkamlanayotgan yon qiyalikni yuzasi tekislanadi - ayrim yirik toshlar olib tashlanadi. YOn qiyalik ostiga beton yoki bo„tobetondan tekislovchi yoki tirgovich kavat yotkiziladi. YOn qiyalikdagi ayrim yirik chuqurchalar shu material bilan tuldiriladi. Agar mustahkamlovchi konstruksiyada metal turlar (armaturalar) ishlatilsa, unda uni qiyalikka osib kuyilib anker bilan
mustahkamlanadi. Ankerlar tog„ jinsiga yoki burg„ulangan burg„u kudugiga
joylashtirilgan yogoch probaga koqiladi, sement eritmasi bilan koplanadi. YOn qiyalikka aralashmani surishdan avval uni daslabki namlanadi.
Pnevmosochish uchun asosiy jiuozni avtomobil aravachaga montaj qilinadi. Undan tashqari avtopogruzchik korzina bilan, gidroko„targichlar, osilgan lebedali aravachalar va inventar podmost kerak bo„ladi. Anik jiuozni ob‟ektda joyni sharoitiga qarab aniklanadi.
Ishchi aralashmani qiyalikka pastdan tepaga suriladi. Kotish uchun yaxshi sharoit yaratish va mustahkamlikni o„sishini keyinchalik mustahkamlangan qiyalikni yuzasini namlash bilan amalga oshiriladi.
Loyihadagi tarkibli quruq aralashmani statsionar aralashtirgichda tayyorlanadi va ish joyiga avtomobil-samosvalda olib boriladi. Quruq aralashmani xarakatlanuvchi betonaralashtirgichda ish joyini o„zida tayyorlash xam mumkin.
Quruq tumanli xududlarda qumli ko'tarmani yon siyaligini unda bog„lovchi materiallar va gilli grunt bilan ishlangan chaqiqtosh, graviy, gruntlardan koplama qilibmustahkamlash mumkin. CHaqiqtosh (graviy) yon qiyalikka 0,10-0,15 sm qalinlikda yoyiladi. Qiyalikni asosiga material 1 m kenglikda tayanch qilish uchun yoyiladi. Gilli gruntlarni ishlatilishi murakkab texnologiyani talab kilgani uchun kiyindir. Kuriganda glinani qatlami yorilib ketmasligi uchun yotkizilgan glinaga qum kushiladi va xamma massa yaxshilab aralashtiriladi.
Qumli gruntlarni mustahkamlash uchun organik bog„lovchilar - bitum, degt, neft qoldiqdari va sa‟noat chikindilari ko„llaniladi. YOn qiyaliklar bog„lovchi kuyilib yoki kayta ishlangan gruntdan tayyorlangan aralashma bilan kayta ishlanadi.
YOn qiyaliklarni ularni okuvchi suv yub ketmasligi va to„lqinlar buzmasligi uchun tosh terish bilan mustahkamlash. Tosh terib mstaxkamlashni soddaligi, ishonchligi va ko„p xizmat qilishi uchun mustahkamlashni keng tarqalgan usulidir. Buning uchun muzlashga qarshiligi 100-150 Mrz bo„lgan mineralogik tarkibi va o„lchami xar xil toshlardan foydalaniladi. Qatlamni qalinligi eng katta toshni o„lchamidan ikki baravar ko„p bo„ladi.
Toshlar teskari filtr prinsipiga asoslanibteriladi.Sortlashmagan toshlarni qo„llash uchun tayyorganlik kilinmaydi, agar toshni tarkibi teskari tabiy filtrni yaratishni hosil qilsa.
YOn qiyaliklarni beton qoplamalar bilan mustahkamlash ularni suv oqimi
ta‟siridan, to„lqin urishidan va muzdan ximoyalash uchun xizmat qiladi.
O„lchami 100x100x0,16 m dan qalinligi 0,3 m bo„lgan monolit beton koplamagacha bo„lgan engil yig„ma turidan boshlab xar xil konstpuksiyalar ishlatiladi.
Xamma turdagi beton qoplamalar qalinligi 0,1-0,2 m bo„lgan chaqiqtosh yoki graviy qatlamiga yotkiziladi. -iyalikni tag qismida ko„tarmani asosida yig„ma beton elementlardan yoki monolit betondan tirgak qilinadi. Ayrim hollarda beton tirgakdan tashqari toshli tirgakli prizma (risberma) sochiladi, suv bosadigan qiyalikni mustahkamlashda avval toshdan suv satuidan 0,25 m yuqori (qurilish davrida) belgigacha berma qilinadi. Mayda beton plitalar yon qiyalikka bir biriga boglamasdan yotkiziladi, yirik temirbeton plitalar sharnir bog„lanish xosil qiluvchi
yoki chikib turgan armaturasini svarka qilib yoki maxsus detallar orqali metall
xomo„t (xar tarafiga birdan) bilan biriktiriladi. Eng yirik plitali koplama ayrim karta hosil qilish uchun temperaturali chokidan maydalanadi. Material va plitani qiyalikka, berma yoki yo„l yokasiga joylashgan kran yordamida uzatiladi. Materiallar va plitalar oldindan olib kelinadi va mustahkamlanadigan qiyalik bo„yicha taulanadi. Plitalar ketma ketlikda pastdan yuqoriga tekislangan va zichlashtirilgan asosga yotkiziladi.
Zichlash uchun tebratuvchi maydonlardan foydalaniladi.
Yo„l poyini mustahkamlash va uni saqlanishini, yo„lni jarli uududlarda ishlashini ta‟minlash uchun kerak bo„ladigan tadbirlardan biri ularni mustahkamlash va yo„lma yo„lakay foydalanishdir.
Jarlar - ko„p incha katta bo„zilishlarga olib keluvchi va foydali qishlok uujalik maydonlarini yo„qotuvchi er eroziyasini turidir. Jarlarni mustahkamlash yo„li bilan ko„ra shishni, shuningdek yo„lni jarli uududlardan o„tqazishni va bir vaqtda foydalanishni uar xil turi mavjuddir. Jarlarni mustahkamlashni turlarini kidirish davrida o„tkazilgankdirish ishlari asosida loyihada aniklanadi.
Loyihada berilgan o„lchamdagi yarim o„yma va o„ymani (2.64 rasm) toza qiyaligini xrsil qilish uchun, shuningdek tog„ yon bag„ri va qiyaliklarida burg„ulash va portlatish ishlarini olib boriladi. Tog„li sharoitda yo„llarni qurishni portlatish usuli sifatida burg„u kudugi va shpurli zaryadli usullardan foydalaniladi. Portlatish moddasi (PM) zaryadini portlatish muxdtiga (bunday PMni joylashtirish portlatishni samarasini bir necha barobariga oshirib yuboradi) joylashtirish uchun portlatish vыrabotkalari deb ataluvchi maxuus bushlikliklar kovlanadi (burg„ulash bilan).