Musiqa o‘qitish metodikasi va maktab repertuari
VENGRIYADA MUSIQA TA’LIMI TIZIMI
Yüklə 1,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
144 VENGRIYADA MUSIQA TA’LIMI TIZIMI Vengriyada musiqiy tarbiya sohasida erishilgan asosiy yutuqlar zamonaviy venger asoschilaridan biri kompozitor, xalq og‘zaki ijodi bilimdoni, musiqashunos, pedagog Zoltan Koday (1882–1967) nomi bilan bog‘liqdir. Bolalarning musiqiy tarbiya sohasidagi o‘zining faol va sermahsul faoliyatini Zoltan Koday 1920- yillardan boshladi. Z.Kodayning bolalar musiqiy tarbiya tizimi ommaviylik tamoyiliga asoslangan. Buyuk alloma xor jamoasida qo‘shiq aytish hammaga ham mumkinligini alohida ta’kidlagan, keng ommani xor ijrochiligiga alb etib, bu ishga alohida diqqat va e’tiborni talab qildi. Uning butun musiqiy ta’lim jarayoni xalq kuylariga asoslangan. Koday ommaviy venger maktabiga “Tonika-sol-fa” usulini kiritdi. Uning g‘oyalari ikkinchi jahon urushidan so‘ng ommalashib ketdi. Koday metodi bu – yaxlit tizim bo‘lib, relyativ (nisbiy) solmizatsiya, kuylayotgan o‘quvchilarga qo‘l harakati yordamida beradigan ko‘rsatmalar, venger xalq qo‘shiqlari, musiqani chuqur o‘rganishga yo‘naltirilgan umumta’lim maktablari, xor sinflari hamda guruhli kuylashdan iborat. Unutmaslik kerakki, Koday metodi haqida gap ketganda so‘nggi musiqiy tarbiya konsepsiyasi haqida, uni hayotga tatbiq etish yo‘llari to‘g‘risida bormoqda. Bularni Z.Koday turli manbalardan olib, venger musiqasi xususiyatlariga moslashtirdi. Guruhli kuylash Vengriyada haqiqatdan, umumxalq jarayoni bo‘lib, bunga musiqa savodxonligi nota bo‘yicha qo‘shiq ayta olishga yordam beradi. Z.Kodayning “2000-yilga kelib, har bir umumta’lim maktabini bitirgan o‘smir notani erkin o‘qiy oladi” degan orzusi amalga oshmoqda. Vengriyada musiqiy tarbiya yuqori darajadadir. Butun mamlakatdagi umumta’lim maktab tizimining asosi 8 yillik to‘liqsiz o‘rta maktab bo‘lib, uni bitirgan o‘quvchilar 4- sinfli gimnaziyaga o‘tadilar. Birinchi sinfda bolalar haftada 2 marta 0,5 soatdan, 2– 7-sinflarda esa haftada 2 soat “Musiqa” o‘quv fani bilan shug‘ullanadilar. Bundan tashqari, har hafta ikki soat orkestr mashg‘ulotlariga ajratilgan. Gimnaziyaning 3– 4-sinflarida o‘quvchilar musiqa adabiyoti bilan tanishish va birorta musiqa cholg‘usini o‘zlashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Umumta’lim maktablari orasida 145 “Musiqa qo‘shiqchiligi” to‘liqsiz o‘rta maktablari, ya’ni musiqani chuqur o‘rganishga qaratilgan umumta’lim maktablari keng joriy etilgan. Ularda 1–4-sinf o‘quvchilari haftada 6 soat, 5–7-sinflarda esa 4 soat musiqa va 2 soat xor mashg‘ulotlari bilan shug‘ullanadilar. Maktablarda, shuningdek, fortepiano, skripka, puflama-musiqa cholg‘ulari sinflari mavjud. Bunday maktablardagi sinflarda o‘quvchilar soni umummaktab sinfidagi bolalar soniga nisbatan kamroq, ya’ni 26 o‘quvchidan ortmaydi. Bundan tashqari ularda umumta’lim yo‘nalishidagi o‘quv fanlarining soni ham qisqartirilgan. Boshlang‘ich sinflarda barcha o‘quv fanlaridan bilim berayotgan o‘qituvchi musiqa darsini ham o‘tadi. 5–8-sinflarda bu darslarni musiqa mutaxassisi olib boradi. Bolalarning musiqa savodini chiqarishda ustoz tomonidan qo‘l harakatlari, maxsus imo-ishoralar qo‘llaniladi. Relyativ solminizatsiyani chuqur o‘rgangandan so‘ng o‘quvchilar mutlaq tizimga o‘tadilar. Musiqa ta’limini berish, shu jumladan musiqa o‘quvini rivojlantirish uslubiyoti, asosan, bolalar ongining o‘ziga xos tomonlarini hisobga olgan va ularga rioya qilgan holda amalga oshiriladi. Umumta’lim maktablarida fortepiano, fleyta, yog‘och simbala va ayrim urma cholg‘ularidan foydalaniladi. Koday tizimi, ayniqsa, musiqani chuqur o‘rganishga yo‘naltirilgan va umumiy ta’lim maktablarida o‘zining yorqin ifodasini topmoqda. Har kungi musiqa darslari bolalarda usullarni ajrata bilish tajribasini, xotira, his- tuyg‘ularni rivojlantiradi. 14–18 yoshdagi o‘quvchilar ta’lim oladigan gimnaziyalarda musiqa tarixi fani o‘rganiladi, barcha janr, uslub va davrdagi musiqa asarlari eshitiladi, shuningdek, sinfdan tashqari ishlaydigan xor va orkestr jamoalarida faoliyat ko‘rsatadilar. Vengriyada maxsus musiqa ta’limi beradigan gimnaziyalar ham mavjud. Bunday gimnaziyalar bitiruvchilari, aksariyat hollarda boshlang‘ich sinf musiqa o‘qituvchilari bo‘lib ishlaydilar. Shuningdek, Vengriyada bir nechta musiqa bilim yurtlari ham mavjud. Mazkur o‘quv yurtlarida o‘quvchilar umumta’lim fanlari bilan birga biror musiqa cholg‘usini, solfedjio, garmoniya, guruhli kuylashni o‘rganishadi. Gimnaziya bitiruvchilari o‘qishni (ta’lim olish muddati 3 yildan 5 yilgacha bo‘lgan) Ferens List nomidagi Musiqa akademiyasida davom ettirishlari 146 mumkin. 3 yillik kurslarda umumta’lim maktablari uchun solfedjio, qo‘shiq, biror musiqa cholg‘u ijrochiligi bo‘yicha mutaxassis o‘qituvchi tayyorlanadi. 5 yillik ta’lim esa oliy malakali o‘qituvchi va ijrochi artistlarni tayyorlaydi. Bundan tashqari Vengriyada yuqori sinf musiqa o‘qituvchilari tayyorlaydigan 4 yillik oliy o‘quv yurtlari mavjud bo‘lib, bu yerda talabalar muayyan musiqa ixtisosligi bilan birga ikkinchi mutaxassislik (masalan, musiqa va tarix, musiqa, til va boshqalar)ni egallaydilar. Z.Koday tizimi Vengriyadagi musiqa ta’limi va tarbiyasining barcha bosqichlarida joriy etilmoqda. Venfiya musiqashunos pedagoglarining tajribasi dunyoning ko‘pgina mamlakatlarida jumladan, O‘zbekistonda ham musiqashunos va pedagogika mutaxassislari tomonidan katta qiziqish bilan o‘rganilmoqda. Z.Koday tizimi turli milliy, madaniy an’analarga muhim ravishda moslashib bormoqda va shuning uchun u jahonning aksariyat mamlakatlarida keng miqyosda ommalashib ketdi. Vengriyada butun xalq musiqiy savodini chiqarish vazifasi muvaffaqiyat bilan hal etilmoqda. Bunda, musiqani chuqur o‘rganishga yo‘naltirilgan umumta’lim mamlakatlarida xor kuni o‘tkaziladigan musiqa darslari katta ahamiyat kasb etmoqda. Guruhli kuylash Vengriyada chindan ham, umumxalq jarayonidir, bunga odamlarning musiqa savodxonligi, notaga qarab kuylash malakasi ta’sir ko‘rsatmoqda. Yüklə 1,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|