Musiqa ta’lim kafedrasi jabborova Sitorabonu Fattox qizining
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Musiqa mashg‘ulotlari
“Uch ming yillikning bolasi” maktabgacha ta’lim muassasalarining dasturi davlat hujjati bo‘lib, musiqa rahbarini ta’limiy-tarbiyaviy ishi, bolalarni barkamol tarbiyalab maktab ta’limiga tayyorlashini nazarda tutadi. Musiqa mashg‘ulotlarini rejalashtirar ekan, pedagog bolalar aqliy, jismoniy, emotsional yuklamalarini hisobga olish kerak va shunga ko‘ra o‘rganadigan repertuar va faoliyat turlarini ketma-ketligini to‘g‘ri tuzish kerak. O‘quv materialini murakkabligiga ko‘ra xilma- xildir: ko‘proq aqliy faoliyati, diqqatni talab qiladigan vazifalarni mashg‘ulotlar 41
boshida berish kerak. Kuylashdan oldin murakkab jismoniy mashqlarni berish mumkin emas, chunki bunday mashqlar bolalarni nafas olishlarini qiyinlashtiradi. Amaliyotga ko‘ra faoliyat turlarini quyidagicha berish maqsadga muvofiq. Mashg‘ulot boshida kichik musiqiy-ritmik mashqlar ular birorta raqs elementlari ham bo‘lishi mumkin. Bunday harakatlar bola diqqatini jamlaydi. Ritmik mashqlardan so‘ng bolalar o‘tiradilar va musiqa tinglaydilar. Keyin esa qo‘shiq kuylashga o‘tadilar. Bolalar bir mashq davomida 2-3-ta qo‘shiq kuylashadi. Masalan, marsh, raqs, qo‘shiq jarayonida musiqa savodidan xabardor bo‘ladilar. Bunday mashg‘ulotlar mavzuli mashg‘ulotlar deyiladi. YAna biri bu kompleks mashg‘ulotlardir. Bunda bolalar bilan faqat musiqa, balki, adabiyot va tasviriy san’at bilan shug‘ullanadilar. Bunday mashg‘ulotlar asosida uchta san’atni birlashtiruvchi badiiy obraz yotadi. Masalan, “Qish zavqi”, “Kuz keldi”, “Bahor”. Har bir bolaning musiqiy qobiliyatini va maqsadga muvofiq va har tomonlama ta’lim-tarbiya beruvchi mashg‘ulotlardir. Ularda har xil faoliyat turlari: kuylash, ritmik harakatlar bajarish, musiqa tinglash, musiqa savodi bilan tanishish kabi faoliyatlar uzviy bog‘lab olib boradilar. Musiqa faoliyatini bajarish bolalarni faolroq bo‘lishlariga asos bo‘ladi. Tashkil etiladigan bayramlar ham qiziq va muvaffaqiyatliroq o‘tadi. Musiqa mashg‘ulotlari butun guruh bilan bir vaqtda o‘tkaziladi. Uning mazmuni va tuzilishi bolalar yoshi va beriladigan vazifalarga bog‘liq. Bir yashar bolalarda mashg‘ulotlar qisqa o‘tadi. Bir yarim yashar bolalarda 10-13 daqiqa olib boriladi. Musiqa mashg‘ulotlar 2-guruhdan boshlab haftasiga ikki marta o‘tkaziladi. Musiqa mazmuni – qo‘shiq o‘rgatish, musiqa tinglash, ritmik harakatlar bajarishni qamrab oladi. Bolalarni bilim va malakalariga qo‘yildigan talablar har bir guruh uchun faoliyat turiga qarab tuziladi. Bunday mashg‘ulotlarning qiyinligi shundaki, bolalarning diqqatini bir faoliyatdan ikkinchi faoliyatga ko‘chirish kerak bo‘ladi. SHu ketma-ketlikni reja asosida amalga oshirish murakkabdir. CHunki bolalarning psixologik xususiyatlarini hisobga olsak ular bugun o‘rgangan asarlarini keyingi safar unutishlari mumkin.
42
Jumladan, maktabgacha ta’lim muassasalaridagi “musiqa” mashg‘ulotlari musiqiy rahbarlari ham maxsus bilimlar, ko‘nikma-malakalar, pedagogik qobiliyat hamda pedagogik mahoratga ega bo‘lmoqlari lozim. Ma’lumki, “musiqa” mashg‘ulotlari to‘rtta musiqiy jarayonni o‘z ichiga oladi: 1. Qo‘shiq kuylash; 2. Musiqa tinglash; 3. Musiqa ostida ritmik harakatlar bajarish. 4. Bolalar musiqiy cholg‘u asboblarini chalish. Mana shu to‘rtta jarayon bir-biri bilan uzviy bog‘langan holda o‘tilishi maqsadga muvofiqdir. Bolalarda yuqori natijalarga erishish uchun musiqa o‘qituvchisi musiqiy bilimlarni: garmoniya, polifoniya, solfedjio, musiqa nazariyasi, musiqa tarixi, musiqa adabiyoti, musiqiy asar tahlili va yana birorta musiqiy asbobni chalishni bilishi zarurdir. Bola uchun musiqa quvnoq kechinmalar dunyosidir. Uning oldida bu dunyoning eshigini ochish uchun unda qobiliyatlarni, eng avvalo musiqa oxanglarini to‘g‘ri qabul qilish va emotsional iltifotlilikni o‘stirish lozim. Aks xolda
muziqa o‘zining tarbiyaviy funksiyalarni bajara olmaydi. Ilk bolaligida kichkintoy bola musiqani o‘z atrofidagi tovushlar, shovqinlardan farqlaydi. U o‘z e’tiborini tinglagan kuyga qaratadi ma’lum vaqt jim qoladi, tinglaydi, unga jilmayish, g‘ug‘ulash ayrim harakatlar bilan javob beradi, “ jonlanishlar kompleksini” namoyon qiladi. Katta bolalar anchagina o‘sgan, psixologik qobiliyatlarga ega bo‘ladilar. Ular hodisalar o‘rtasidagi ba’zi aloqalarni anglaydilar, oddiy umumlashtirishlarni amalga oshira oladilar - masalan, musiqa xarakterini, ijro etilgan kuy yoki qo‘shiqning qaysidir belgilariga ko‘ra quvnoq, shodmon sokin yoki g‘amgin ekanligini aytib bera oladilar. Ularning xarakteriga ko‘ra turlicha bo‘lgan qo‘shiqlarni qanday kuylash kerakligi, tinch xorovodda yoki xarakatli raqsda 43
qanday harakat qilish kerakligi xaqidagi talablar ham tushunarlidir. Musiqa qiziqishlari ham shakllanadi; faoliyatning u yoki bu turiga ya’ni, musiqa janriga moyillik bildiriladi. Olti – etti yoshga kelib badiiy didning boshlang‘ich kurtaklarining namoyon bo‘lishi - asarga va uning ijrosiga baho bera bilish qobiliyatlarining namoyon bo‘lishi- asarga va uning ijrosiga baxo bera bilish qobiliyati kuzatiladi. Bu yoshda ashula aytiladigan ovoz jarangdorlik, oxangdorlik, xarakatchilik kasb etadi. Bolaning diapazoni tenglashadi, vokal intonatsiyasi ancha barqarorlashadi. Agar to‘rt yoshli bolalar hali ham katta kishi qo‘llab – quvvatlab turishiga muxtoj bo‘lsalar sistemali tarzda o‘qitish natijasida olti yoshli bolalarning ko‘pchiligi musiqa asbobi jo‘rligisiz ham kuylay oladilar. Musiqa mashg‘ulotlari davomida bolalarning hatti – xarakatlari, o‘quv va ijodiy topshiriqlarni bajarishga yo‘naltiriladi. Ular kuylash jarayonida ijrochilik malakalarini egallaydilar va o‘zlarining sodda ohanglarini badixa qiladilar, turli raqslarni ijro etishda, turli raqs xarakatlarni bajarishda musiqali o‘yin obrazlarini o‘zlaricha ifodalashga urinadilar. Bog‘cha bolalariga kuy va qo‘shiqni kuylatish, o‘yin o‘rgatish va turli o‘zbek milliy cholg‘ulari bilan tanishtirish orqali ularning musiqaga bo‘lgan qiziqishi, xavasi ortib boradi va bu esa muxim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Hozirgi rivojlanish jarayonida ko‘pchilik maktabgacha ta’lim muassasalari, maktablar kompyuterlar, musiqiy markazlar, televizor, radio kabi bir qator yangi axborot texnologiyalari bilan jihozlanmoqda. Bu texnologiyalardan musiqa madaniyati mashg‘ulotlari, darslarida ham foydalanish yuqorida keltirilgan shaxsiy fazilatlarni shakllantirishda juda qo‘l keladi.
1. Bolalarining musiqiy faoliyatlarini uyushtirish shakllarini; 2. “Musiqa madaniyati” dasturi mazmunini, uning g‘oyaviy-nazariy asoslarini, didaktik usul va tamoyillarini; 44
3. Bolalarning yosh xususiyatlarini; 4. Musiqa mashg‘ulotlari (darslari)da o‘rganiladigan asarlarning badiiy xususiyatlari, tarbiyaviy ahamiyatini; 5. Maktabgacha ta’lim muassasalarida, maktabda va maktabdan tashqari olib boriladigan mashg‘ulotlarning samarali shakl va usullarini tashkil etishni; 6. Musiqa mashg‘ulotlari (darslari)ni konstruksiyalash: reja-konspekt tuzish, kerakli musiqiy asarlarni to‘plash, musiqani o‘rgatishning unumli yo‘llarini izlash; 7. Pedagogik masalalarini formulalash va echish; 8. Bolalarning musiqiy qobiliyatlarini ochib beruvchi ijrochilik musiqiy faoliyatlarini uyushtirish (Bayram ertaliklari tashkil etish); 9. Bolalarda mavjud bo‘lgan bilimlarni, yangi bilimlarni o‘zlashtirishga yo‘naltirish va hokazolar. Musiqa mashg‘ulotlar (darslar)i bolalarga o‘z milliy musiqiy tarixlari, musiqaning elementar nazariyasi, jahon musiqa san’ati namoyondalarining ijodi haqida tushunchalar berish, ularda musiqiy madaniyatni, odobni va nafosatni tarbiyalashga asos soladi. Bolalarda kuylash malakalarini tarbiyalashning o‘z qiyinchiliklari bo‘ladi. Bolalar hali asarni to‘la tahlil qila olmaydilar. SHuning uchun avvalam bor musiqiy rahbar o‘zi qo‘shiqni namunaviy tarzda kuylab bermog‘i lozim. Agar qo‘shiq yozuv lentasida yozilgan bo‘lsa, magnitofonda qo‘shiqni biror bir bolalar xorlari ijrosida eshittirish ham yaxshi natija beradi. Keyin qo‘shiqni qayta-qayta kuylab yod olinadi. Qayta kuylash usulining ikkita sharti mavjuddir: 1) Bola kuylayotganda aynan nima qilishi va nimaga erishishi mumkin bo‘lgan, puxta, aniq bilimga ega bo‘lishi lozim.
45
2) Bola nimaga erishganini, har bir mashqning qanday natija berganini, qanday xatolarga yo‘l qo‘yilganini bilishi kerak va keyingi mashqlarida xatolarni bartaraf etishi lozim. Birinchi shartning to‘g‘ri bajarilishi uchun musiqa savodxonligi jarayonini kuylash jarayoni bilan bog‘liqligi, mantiqan bir-biriga mosligiga e’tiborni qaratish darkor. Ikkinchi shartning bajarilishi qayta kuylash mashqining ma’lum bir maqsadga qaratilganligiga bog‘liq. Bunda musiqa rahbari (o‘qituvchisi) har gal qayta kuylanganda mashqni bolalar bilan o‘z vaqtida tahlil qilib borishi zarur. Musiqa rahbari (o‘qituvchisi) kuylashda yaxshi natijalarga erishish uchun quyidagi tadbirlarni o‘tkazishi tavsiya etiladi: 1) Bolalarni ohangdoshlikni his etishlariga erishish; 2) Har bir bolaning individual xususiyatini hisobga olish; 3) Iloji boricha milliy cholg‘u asboblaridan foydalanish; 4) Mashg‘ulot (darslar)da faol qatnashgan, qobiliyatli bolalarni musiqa to‘garaklariga jalb etish. Bolalar musiqa mashg‘ulotlarida faqat qo‘shiq o‘rganish yoki musiqa ritmik harakatlarni egallash bilan cheklanib qolmay, balki musiqa rahbari (o‘qituvchisi) ijrosida, plastinka yoki magnit lentalari yordamida musiqa asarlarini tinglaydilar, idrok etadilar. Musiqa asoslarini bolalarga tushuntirish va tanishtirish bolalarning musiqiy bilim saviyasini kengaytiradi. Musiqa asarlarini eshitish mashg‘ulotlarni mazmunan boyitadi, xilma-xilligini oshiradi, mashg‘ulotlarni hayajonli o‘tishiga katta yordam beradi. Bolalar bilganlaricha javob beradilar. Musiqa rahbari (o‘qituvchisi) bolalarga ko‘rgazmali qurollar yordamida o‘zbek milliy cholg‘u asboblarini ko‘rsatib, birma-bir tanishtirib chiqadi, bolalar bilan fikr almashadi. Bolalarda cholg‘u asboblarida ijro eta olish uchun to‘garaklarga qatnashishni tavsiya etadi.
46
Ko‘rib turganimizdek, musiqa rahbari (o‘qituvchisi) faqatgina qo‘shiqkuylashni emas, balki bir qator musiqiy-nazariy bilimlarga ega bo‘lmog‘i shart. Musiqa mashg‘ulotlari hox u qo‘shiq kuylash bo‘lsin, xoh musiqa tinglash bo‘lsin, xoh nazariy bilimlar bo‘lsin yosh avlodni axloqiy poklik, ma’naviy boylik va jismoniy barkamollikni mujassamlashtirgan har tamonlama etuk shaxs qilib shakllantirishga asos solar ekan. Xulosa qilib shuni aytish kerakki, musiqa mashg‘ulotlari (darslari)orqali musiqa rahbari (o‘qituvchisi) bolalarda yuksak ma’naviy, badiiy va axloqiy madaniyatni, milliy g‘urur, vatanparvarlik tarbiyasini, nafosat vabadiiy didni o‘stirishga, tafakkurlarini kengaytirishga, mustaqillik va tashabbuskorlikni tarbiyalashga xizmat qiladi. Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|