Mustaqil 0 ‘zbekistonimizda bugungi kunda olib borilayot-gan izchil islohotlar xalqimizning hayot farovonligini ta’min-lashga xizmat qilmoqda

13.1-rasm. Qish faslida ko‘chatlami ko‘chirib ekish.

Ko‘chatxonadan ko‘chatlami talabga muvofiq kovlab tiiyyorlash, ulami taxlash, ekish uchun rejalashtirilgan manzilga yclkazish kerak bo‘ladi. So‘ng ekish uchun rejalashtirilgan mnydonlami tayyorlash, ularda tekislash, tozalash ishlarini o‘t-kn/ish, ekish chuqurchalarini, ekish joyidagi tuproqni tayyorlash va go‘ng, mineral o‘g‘itlar g‘amlab qo‘yish lozim.

Ko‘chatxonada ko‘chatlar pluglar yordamida kovlab olinadi. liutalar 30-40 sm, daraxtli ko‘chatlar 50-60 sm chuqurlikda kov-liimidi. Kovlangan ko‘chatlar tartib bilan saralanadi. Yuqoridagi ishlami bajarish vaqtida juda ehtiyotkorlik bilan ish olib boriladi. I ’hunki shoshma-shosharlik ko‘chat ildizlarini shikastlashi mum-kin. Ko‘chatlar ehtiyotkorlik bilan yuk mashina bortiga 15-20 sm luproq-go‘ng aralashmasi ustiga qiya holatda ildiz qismi bir to-immga qilib taxlanadi. Keyin usti brezent material bilan yopib qo'yiladi. Ko‘chat tashishda bortli mashina vositalaridan foyda-laniladi. Lekin samosval mashinalarda tashilmaydi. Ko‘chat Inshiydigan mashinalarda ko‘chat bilan birga odamlar, ya’ni, |«hchilar olinmaydi.

Kuzda qazib olingan ko‘chatlar qish davrida vaqtincha ko'-»\ib qo‘yilib, erta bahorgacha saqlanadi. Shu maqsadda yog‘in-gjirchilik suvlari to‘planmaydigan qavariq (do'ng), ycngil

185

qumoq, qumoq yoki quyuq tuproqli maydonlardan joy tanlab, nihollar uchun 30-45 sm va ko‘chatlar uchun 50-60 sm chuqur- : likda asosiy shamol yo‘nalishiga peфendikulyar bo‘lgan holda maxsus ariqlar tayyorlanadi.

Tashib keltirilgan ko‘chatlami ekishdan oldin ekish may-doni yaxshilab bo‘lib chiqiladi, ya’ni qayerga va necha metrdan ko‘chat ekilishi rejalashtiriladi. Ekish vaqtida maxsus shpagat iplardan, ko‘chat о‘mini aniq belgilashda qoziqchalardan foyda- !

laniladi. | Bog‘-parklarda ko‘chatlami ekishni boshlashdan oldin yer ' osti kommunikatsion tizimlarini o'tkazib olish zarur. Chunki '

ko‘chatni ekib bo‘lgandan so‘ng bu ishlami bajarish juda qiyin. Ushbu ishlar maxsus tuzilgan Bosh reja asosida amalga oshiriladi. So‘ng maxsus dalolatnoma asosida ekish ishlarini boshlashga ruxsat olinadi. Ekish chuqurchalari ko‘chat ekishdan 7-10 кип oldin tayyorlab qo‘yilishi kerak, bu vaqtda chuqur ichi xoloz bo‘lib, kislorod almashish jarayoni kechadi. Ко‘chat ekish chuqurligi 60x60x60 sm yoki 70x70x70 sm dan iborat o‘lchamda tayyorlanadi. Ekilgan ko‘chatning ildizi yer betiga yaqin bo‘lishi kerak. Agar ko‘chat ildizi ochilgan bo‘lsa, uni tezda ekish kerak. Ekiladigan ko‘chatlar ildiz qismida yaralangan, singan bo‘laklari bo‘lsa, tezda o‘tkir qaychi bilan kesib olib tashlanadi. So‘ng tuproq tortib, yaxshilab tuproq qotirib ко‘chat tanasi atrofiga suv yig‘iladigan hovuzchalar aylantirib qo‘yiladi. Ekilgan ko‘chat tana qismining yerga yaqin joyi atrofiga eski go‘ng sepib qo‘yiladi.

Ко‘chat ekilgandan so‘ng bajariladigan asosiy ishlardan biri sug‘orish ishlaridir. Bunda har bir daraxt ko‘chatiga 30-50 1 me’yorda suv quyilishi zarur. Tezda birinchi suvning quyilishiga sabab ekilgan ко‘chat tanasi atrofidagi tuproq bemalol cho‘kadi, tuproq ildizi tuproqqa ilashadi, ya’ni ildiz harakatga keladi.

Buta va jonli devorlar Ьафо qiluvchi ko‘chatlami ekishda maxsus: eni 1,0 metr, chuqurligi 50 sm gacha bo‘lgan transheyalar ekskovator bilan kovlanadi. Tayyor bo‘lgan

186

transheyaning ostki qismiga go‘ng aralashtirilgan tuproq to‘ldiriladi. So‘ng to‘g‘ri chiqishi uchun har 3-5 m ga tekshirib bora oladigan holda ip tortib ko‘chatlar ekila boshlanadi. Ekib boMingan ko‘chatlar atrofiga balandligi 8-10 sm bo‘lgan luproqdan devorchalar barpo etiladi. Chunki sug‘orish vaqtida suv har tomonga oqib ketmasligi uchun har bir butaga 10-15 1 gacha suv me’yori beriladi.

Ko‘kalamzorlashtirilayotgan hududlarda 12 yoshdan yuqori boMgan manzarali daraxt va buta ko‘chatlarini ekish uchun, iloji boricha, ulami ildiz komi bilan maxsus texnika vositalari yorda-mida ko‘chirib o‘tqaziladi. Bizning sharoitda ildiz komi bilan yilning bahor, kuz va qish fasllarida olib kelib ekilgani yaxshi nalija beradi. Chunki yosh ko‘chatlarga nisbatan katta yoshdagi daraxt ko‘chatlarining tutib ketishi ancha mushkulroq. Ko‘chatxonadan kovlanayotgan ko‘chatlami ildiz tuprog‘i bilan olishda o‘zining maxsus o‘lchami bor. Uning o‘lchami daraxt turiga, ildiz tizimining tuzilishiga va ko‘chirish vaqtiga ham lwg‘liq. Shuningdek, daraxtning 1,3 metr balandlikdagi diametriga ham. Diametri 4,5 sm dan boshlab ulaming komi I,Ox 1,0x6 m dan iborat bo‘ladi. Ko‘chatlami ildizi bilan ko'chirishda uning ildiz tizimi maxsus qutilarda, selofanli qoplarda tezda olib ko‘chirib ekiladi.

Ko‘chatlar ekish joylariga avtomashinalarda, traktor yoki pritseplar yordamida olib boriladi. Bunda xo‘jalikda mavjud bu'lgan T-40, T-28, MTZ-80 traktorlaridan va GAZ-53, Kamaz uvtomashinalaridan foydalaniladi. Buning uchun namli somon yoki yog'och qipiqlari avtomashina kuzovlariga yoki traktor pritscplariga yupqa ko‘rinishda to‘shaladi.

To‘p-to‘p bog‘langan ko‘chatlar ildizlari bir-biriga qarama-qurshi qilib joylashtiriladi va ustidan brezent, bo‘z yoki sintetik plyonkalar bilan berkitilib, arqon bilan bog‘lab qo‘yiladi. Agar ko'chatlar uzoq masofaga olib boriladigan bo‘lsa, ular qoplarga, quti larga joylashtirib jo‘natiladi.

187

Ushbu ko‘chatlarda qurib qolish alomati bo‘lmasidan oldin doimo suv quyib turiladi. Ko‘chatxonada sotiladigan ko‘chatlar uchun maxsus dalolatnomalar tuziladi. Bu hujjatda ko‘chatlar soni, turi, ulaming ekishga yaroqliligi, kovlangan vaqti va jo‘natilgunga qadar ko‘mib qo‘yish usullari ko‘rsatilishi shart.

Ko‘chatlar ekish joyiga olib borilgan zahotiyoq vaqtincha ko‘mib qo‘yilib, albatta, yana sug‘orilishi zarur. Ko‘chatlarni ekishdan oldin yana bir bor ildiz qismi va shox-shabbalari ko‘rikdan o‘tkaziladi.

Yaproq va nina bargli daraxt ko‘chatlarini tuproqda saqla-masdan, rasta ko‘rinishida terib qo‘yish juda katta xato hisobla-nadi. Ко‘chat to ekilguncha uning ildiz qismi tuproq ostida, nam sharoitda bo‘lishi kerak.

Chunki ozgina e’tiborsizlik ko‘chat va nihollaming ildiz tizimida mavjud bo‘lgan soch ildizchalarining qurib qolishiga olib keladi. Natijada ko‘p miqdorda qurib qolgan ko‘chat chiqadi. Yoki bunday ko‘chatlardan ko‘kalamzorlashtirish sohasida foydalanib bo‘lmaydi.

188