Mustaqil ish guruh: 33-18 ”tja”

Mustaqil ish guruh: 33-18 ”tja”

Navoiy Kon metallurgiya Kombinati

Navoiy Davlat Konchilik Instituti

Energo-mexanika Fakulteti

Elektronika Fanidan

MUSTAQIL ISH

Guruh: 33-18 ”TJA”

Bajardi: Karimov Javokhir D.

Tekshirdi: Sattorov O.U


Navoiy 2020.

Mavzu: O’zarmas va o’zgaruvchan tok elektr mashinalarining tuzilishi va ishlashini o’rganish.
Reja:

1. 
   
   Asinxron dvigatellarning tuzilishi va ishlash prinsipi.
   
2. 
   
   Asinxron dvigatel rotor chulg‘amining EYK vachastotasi. Yuigizish toki.
   
3. 
   
   Asinxron dvigatelning energetik ko‘rsatkichlari vaaylanish momenti.
   
4. 
   
   O‘zgarmas tok mashinalari.
   
5. 
   
   O‘zgarmas tok generatorining tenglamasi va aylanlsh momenti.
   
6. 
   
   O‘zgarmas tok generatorlari.
   
7. 
   
   O‘zgarmas tok dvigatellari.
   

Asinxron dvigatellarning tuzilishi va
ishlash prinsipi
Elektr mashinalar vazifaslga ko‘ra ikki xil bo‘ladi. Bi- rinchi xil mashinalar mexanik energiyani elektr energiyaga aylantirib beradi. Bu mashinalar elektr generatorlar deyiladi. Bug‘ yoki gaz turbinalari, ichki yonuv dvigatellari (ma- salan, dizel) generatorlarni harakatga keltiradigan birlamchi mexanik energiya manbayi bo‘lib hisoblanadi. Generatorlar asosan elektr stansiyalarida ishlatiladi. Elektr energiyasini meX£tRlk energiyaga aylantirib beradigan ikkinchi xil elektr mashinalar dvigatellar {motorlar) deyiladi. Elektr dvlgatellar xalq xo jallgining deyarli hamma sohasida ishlatiladi.
Generatorlar ishlab chiqaradigan yoki dvigatellar iste’mol qiladigan tok turi jihatidan o‘zgaruvchan tok gene- ratori yoki dvigateli deyiladi. Barcha elektr mashinalari qapuvchanlik xossasiga ega, ya’ni qapar jarayonda ishlay olidi. Masalan, elektr dvigatel generator rejimida, gene- rator esa dvigatel rejimida ishlashi mumkin. Quyida o‘zganvchan elektr mashlnalarining bir turi — asinxron d igatellarni ko‘rib chiqamiz.
Aslnxron motorlar (asinxron dvigatel) elektr energiya- sini mexanlk energiyasiga aylantirib beradi. Bu dvigatellar konstnıksiyasining soddaligl, arzonligi, ishda ishonchliligi sababll sanoat, qishloq xo'jaligi va xalq xo'jaligining barcha sohalarida keng qo‘llani1adi. Har qanday elektr mashinalaÛ kabi asinxron dvigatel genemtor rejimida ham ishlashl mumkin. vvallârl asinxron dvigatelnlng generator rejlmida ishlashi iqtisodiy-texnik jihatdan maqsadga muvofiq emas, deb hisoblanar edi. Ammo keyingi yillarda o‘tkazilgan ilmiy tad- qiqotlar, aslnxron mashinalarning generator sifatida ish- latillshl qator afzalliklarga ega ekanligini ko‘rsatdi. Hozirgi vaqtda asinxron mashinalar asosan uch fazali dvigatellar

sifatida ishlatiladi.

A B C

a)
7.f- rasa›.
Asinxron dvigatel qo‘zg‘almas qism — stator va ayla- nuvchi qism — rotordan tashkil topgan. Statorda ayrim elek- trotexnik po‘lat plastinkalardan yig‘ilgan o‘zak o‘rnatilgan bo‘lib, uning sirtidagi aäqchalarga (pazlarga) fazoda 120‘ ga siljigan mis simdan iborat uchta o‘ram joylashtirilgan. Bu o‘ramlar yulduzcha yoki uchburchak usulida ulangan uch fazali elektr tarmog‘iga tutashtirilgan. Stator chulg‘amlari- ning natijaviy magnit maydoni aylanuvchi bo‘lib, rotornlng chulg‘amlarini kesib o‘tadi.
Asinxron dvigatelning rotori silindr shaklida ishlangan bo‘lib, uning ham o‘zagi ayrim elektrotexnik po‘lat plastin- kalardan yasalgan. Uning ariqehalarida (pazlarida) chul- g‘amlar joylashtirilgan. Asinxron dvigatellar rotor chulg‘ami ishlanishiga ko‘ra lkkiga bo‘linadi. ROtofi qisqa tutashgan asinxron dvigatel, aluminiy stejenlardan tayyorlangan bo‘1ib, bunday aslnxroR dvigatelning rotori qisqa tutashgan asinxron dvigatel deyiladi (7.l.- rasm, a}.
Agar rotor chulg‘ami oddly mis yoki aluminiy simlardan uch fazali qilib ishlansa, bunday asinxron dvigatel faza rotorli asinxron dvigatel deyiladi (7.1- rasm, b). Uning chulg‘amlari yulduzcha usulida ulanib, maxsus mexanizm vositasida har uchala faza qanhiliUari birdaniga o‘zgartirilishi mumkin. Faza rotorli asinxron dvigatellar qisqa tutashgan rotorli asinxron dvigatellarga nisbatan qator afzalliklarga ega. Bu afzalliklar haqida keyinroq gapirishamiz.
Stator chulg‘amlari natijaviy magnit maydonining aylanish tezligi quyidagi formuladan topiladi:
60 f
0 ' p ’
bunda: f— o‘zganivchan tok chastotasi, p — juh qutblar soni.
Bu magnit maydon rotoming chulg‘am1arini kesib o‘tib, chulg‘amlarda EYK va demak, berk kontur bo‘lganda tok hosil bo‘1adi. Mar qanday tokli o‘tkazgichni magnit maydonga kiritsak, bu o‘tkazgichga mexanik ktlch ta’sir qiladi. Shunga blnoan, rotorga ta’sir qiluvchi aylanuvchi moment vujudga keladi. Agar magnit maydon va rotor birga aylansa, bunday aylanish sinxron aylanish deyiladi. Asinxron dvigatellarda rotorning aylanish tezligi dvigatelning o‘qi (val) dagi ish mashinasi hosil qilgan tormozlovchi momentga bog‘liq. De- mak, rotorning aylanish tezligi magnit maydon aylanish tezligidan farq qiladl. Mana shu farqni xarakterlovchi kattalik

„sirpanish“ deyiladi va bu kattalik quyidagi formuladan aniqlanadi:

bunda n — magnit maydonning aylanish tezligi, n,
rotornlng aylanish tezligi.
Dvigatelni yurgizish papida n — 0; S — l. Dvigatelning

salt ishlash rejimida: n_O = n„ 5 = 0. Demak, sirpanish

S - l + 0 atrofida o‘zgaradi.