Müxt r kinci n r b dilind n t rcüm ed n lixan Musayev

rdar et! T kc  R bbini uca tut! Geyimini t miz saxla! Pis  eyl ri

rk et!”

3

– ay rini nazil etdi. Sonra v hy çoxald  v  bir-birinin ard nca nazil ol-

ma a ba lad . ( l-Buxari, 4)

-

:

[

Ê

Ë

Ì

Í

Î

Ï

Z

 :

–

 :

–

:

[

Ê

Ë

Ì

Í

Î

Ï

Ð

Ñ

Ò

Ó

Ô

Õ

Z

:

 :

[

Ö

×

Ø

Ù

Ú

Z

 :

 :

[

Û

Ü

Ý

Þ

ß

Z

«

]

 :

[

5.

vay t edilir ki, ibn Abbas

 Uca Allah n: “ brail s

 Quran  nazil etdikd

onu t m-t sik yadda saxlamaq üçün dilini t rp tm !”

4

ay sini izah edib de-

mi dir: “Allah n elçisi  nazil olan ay rin (a rl ndan) ç tinlik ç

r v  (t -

m-t sik) dodaqlar  t rp

rdi.”  bn Abbas dedi: “Allah n elçisi  dodaq-

1

 Xristian, xaçp st.

2

 Burada sirrin sahibi deyildikd  C brail

 n

rd  tutulur.

3

 “ l-Mudd ssir” sur si, 1-5.

4

 “ l-Qiyam t” sur si, 16.

hih  l-Buxari

Pey mb  g n v hyin ba lang .

4

lar  nec  t rp dirdis , m n d  dodaqlar

 el

 t rp dir m.” Sonra Uca Allah

(bu ay ni) nazil etdi: “ brail s

 Quran  nazil etdikd onu t m-t sik yadda

saxlamaq üçün dilini t rp tm !  übh siz ki, onun nin q lbind  q rar tutmas

dilinl  oxunmas  Biz  aiddir”

1

 – (y ni) oxuya bil

n dey , onu s nin q lbin-

 c m ed r. “Biz onu oxudu umuz zaman s n onun oxunu unu izl ”

2

 – (y ni)

onu dinl  v  sus. “Sonra, sözsüz ki, onu izah etm k d  Biz  aiddir”

3

 – (y ni) Bi-

zim öhd miz  dü n odur ki, s n onu oxuya bil

n.

Bundan sonra C brail (h r d ) Pey mb rin  yan na g ldiyi zaman Pey-

mb r  onu dinl

rdi. C brail getdikd n sonra is  Pey mb r  (Quran n

ay rini) onun oxudu u kimi oxuyard . ( l-Buxari, 5)

-

:

.

]

 :

[

6. bn Abbas

 r vay t edir: “Allah n elçisi  insanlar n  n s xav tlisi idi. Rama-

zan ay nda, C brail il  görü düyü zaman is  daha s xav tli olard . C brail Rama-

zan ay n h r gec sind  Pey mb r  il  görü r, onunla birg  Quran  oxuyub

krar ed rdi. Odur ki, (bu günl rd ) Allah n elçisi  xeyirxah i r görm kd

rb st 

n kül kd n daha com rd olard .” ( l-Buxari, 6)

-

  

  

            

         

       

      

       

    

                

          

    

      

                     

        

  

  

                 

    

   

         

            

             

     

           

     

          

  

                 

     

                  

1

 “ l-Qiyam t” sur si, 16-17.

2

 “ l-Qiyam t” sur si, 18.

3

 “ l-Qiyam t” sur si, 19.

5

      

    

             

          

         

   

                     

       

              

           

  

[

;

<

=

>

@?

A

B

C

D

E

G F

H

I

K J

L

M

N

O

P

Q

T SR

VU

W

X

Y

Z

.

]

 :

[

7. bn Abbas n

 r vay tin  gör ,  bu Süfyan ibn H rb ona x

r vermi dir ki, o,

Qurey  karvan  mü ayi t etdiyi zaman Herakl onu öz yan na ça rtd rd . O

vaxt qurey lil r  amda ticar t edirdil r. Bu da Pey mb rin

bu  Süfyan  v

(ba qa) Qurey  kafirl ri il  Hudeybiy

ki

1

 sülh müqavil si ba lad  vaxta t sa-

düf edirdi.  bu Süfyan yolda lar  il  birg liyaya

2

 – imperatorun yan na g ldil r.

Herakl Rum zad ganlar n  hat sind  ik n qurey lil ri öz m clisin  d

t etdi.

Sonra onlar  öz hüzuruna ça rtd rd  v  t rcüm çisinin g lm sini  mr etdi. (He-

rakl) soru du: “Pey mb r oldu unu iddia ed n bu adama n

bc n yax n olan

hans zd r?”

1

 Hudeybiyy  –

kk nin 16 kilometrliyind  Cidd

 ged n yolda yerl n yer. Hicri tarixin 6-c  ilind

orada Muh mm d Pey mb rl

 müs lmanlar

 buraxmayan v  onlar  ümr  ziyar ti etm

 qoy-

mayan m kk lil r aras nda sülh müqavil si ba lanm

.

2

liya – Qüds.

hih  l-Buxari

Pey mb  g n v hyin ba lang .

6

bu Süfyan dedi: M n: “Onlar n n

bc n yax n olan  m

m”– dey  cavab

verdim.  mperator dedi: “Onu yax na g tirin, yolda lar  is  onun arxa t

find

saxlay n.” Sonra t rcüm çisin  dedi: “Onlara de ki, m n bundan o adam haqq n-

da soru aca am. 

r m

 yalan dan sa, siz d  onu yalanç  hesab edin.”

bu Süfyan  dedi): “Vallahi, dostlar

n orada-burada m nim yalan m ba-

 dan acaqlar ndan utanmasayd m, onun bar sind

lb t ki, yalan dan ar-

m.” Sonra (Herakl n) onun bar sind  m nd n ilk soru du u bu oldu: “Aran z-

da onun  sli-n

bi nec dir?” M n: “O, bizim aram zda  silli-n

blidir”– dedim.

O soru du: “Sizl rd n ondan  vv l bu sözü dey n (pey mb rlik iddias  ed n)

bir kims  olubmu?” M n: “Xeyr!”– dedim. O soru du: “Heç onun ata-babalar n-

dan pad ah olubmu?” M n: “Xeyr!”– dedim. O soru du: “Onun ard nca ged nl r

xalq n zad ganlar r, yoxsa z ifl ri?” M n: “Xalq n z ifl ridir”– dedim. O soru -

du: “Onlar art rlar, yoxsa azal rlar?” M n: “Art rlar”– dedim. O soru du: “ ril -

rind  onun dinini q bul etdikd n sonra naraz

a gör  dinind n dön n bir kims

varm ?” M n: “Yoxdur!”– dedim. O soru du: “Söyl dikl rini dem zd n (bu din

t etm zd n)  vv l heç onu yalan dan maqda ittiham etmi dinizmi?” M n:

“Xeyr!”– dedim. O soru du: “Heç  hdi pozurmu?” M n: “Xeyr (pozmur), lakin

biziml  onun aras nda müv qq ti sülh müqavil si mövcuddur v  bu müdd t  r-

zind  onun n  ed

yini d  bilmirik”– dedim.

bu Süfyan dedi ki, m n deyil nl

lav  etm k üçün bu k lm

n ba qa

bir  ey tapa bilm dim. (Herakl) soru du: “Heç onunla döyü müsünüzmü?” M n:

“B li!”– dedim. O soru du: “Onunla döyü ünüz n  il  n tic nib?” M n dedim:

“Biziml  onun aras nda ged n döyü  d yi

ndir. Gah o biz  qalib g lir, gah da

biz ona qalib g lirik.” O soru du: “Siz  n yi  mr edir?” M n dedim: “O deyir ki,

k Allaha ibad t edin, heç n yi Ona  rik qo may n, atalar

n söyl dikl rini

rk edin. Habel  namaz q lma , z kat verm yi, do ru dan ma , iff tli olma

 qohumluq  laq rini möhk ml ndirm yi d  biz mr edir.” Sonra (Herakl)

rcüm çiy  bel  buyurdu: “Ona de ki: “S nd n onun n

bi bar

 soru dum,

aran zda  silli-n

bli oldu unu bildirdin. H mçinin ( vv lki) elçil r d  öz xalq-

lar n adl -sanl  n slin  m nsub olard lar. Sizl rd n ondan  vv l bu sözü söyl -

n bir kims  olubmu dey  soru dum, dedin ki, xeyr. M n dü ündüm ki, 

r

ondan  vv l bu sözü söyl mi  bir kims  olsayd , dey rdim ki, bu adam özünd n

vv l deyilmi  bir sözü t krar edir. Ata-babalar n içind  pad ah olubmu dey

soru dum, dedin ki, xeyr. M n fikirl dim ki, 

r ata-babalar ndan pad ah ol-

mu  olsayd , dey rdim ki, bu adam atas n mülkünü geri alma a çal r. Söyl -

dikl rini dem zd n  vv l onu yalan dan maqda ittiham etmi dinizmi dey  so-

ru dum, dedin ki, xeyr. M

 ayd n oldu ki, insanlara qar  yalan dan mayan

adam, Allaha qar  da yalan dan maz. Onun ard nca ged nl r xalq n zad ganla-

r, yoxsa z ifl ridir dey  soru dum, onun ard nca ged nl rin xalq n z ifl ri ol-

du unu söyl din. Elçil rin ard nca ged nl r d  m hz onlard r. Onlar art rlar,

yoxsa azal rlar dey  soru dum, dedin ki, onlar art rlar.  man n v ziyy ti d  ta-

mam oluncaya q

r bel

 davam ed r.  ril rind  onun dinini q bul etdikd n

sonra naraz

a gör  dinind n dön n bir kims  varm  dey  soru dum, dedin ki,

yoxdur. T bii ki, bu cür iman q lbl

 daxil olduqda bel  olur.  hdi pozurmu

dey  soru dum, dedin ki, xeyr. Pey mb rl r d  bel  olur,  hdi pozmurlar. Siz

yi  mr edir dey  soru dum. Dedin ki, T k Allaha ibad t edib heç n yi Ona  -

7

rik qo mama  siz mr edir v  bütl  tap nma  siz  qada an edir. Üst lik na-

maz q lma , do ru dan ma  v  iff tli olma  da siz mr edir. V

r s nin

dedikl rin do rudursa, onda o, bu ayaqlar

n basd  yer  sahib olacaqd r. M n

bilirdim ki, o g

k, lakin sizl rd n olaca

 güman etmirdim. 

r onun ya-

na gedib çata bil

yim  arxay n olsayd m, h r halda onunla görü

 çal -

ard m. V

r yan nda olsayd m, ayaqlar  yuyard m.”

Sonra o, Dihyan n

1

 vasit sil  Busran n

2

 hökmdar na

3

 gönd rilmi  (v  onun t -

find n Herakla çatd lm ) Pey mb rin  m ktubunu t b etdi. Qasid

4

 m k-

tubu Herakla verdi. O da oxudu. M ktubda bunlar yaz lm

:

rh

tli v  R hmli Allah n ad  il !

Allah n qulu v  r sulu Muh mm dd n Rum imperatoru Herakla. Haqq yolu

tutub ged nl  salam olsun! Bundan sonra, m n s ni  slama d

t edir m.  sla-

 q bul et ki, salamat qalasan v  Allah s nin mükafat  ikiqat versin. 

r q -

bul etm

n, tabeçiliyind  olanlar n günah  s nin boynunda qalacaqd r. (S

Allah n m

 buyurdu unu deyir m): “Ey Kitab  hli! Bizim v  sizin aran zda

olan eyni bir k lm

 g lin ki, Allahdan ba qas na ibad t etm

k, Ona heç

bir  eyi  rik qo mayaq v  Allah  qoyub bir-birimizi ilahil dirm

k.” 

r

onlar üz dönd rs r, deyin: “ ahid olun ki, biz müs lmanlar q!”

5

bu Süfyan dedi: “Herakl dey

yini dedikd n v  m ktubu oxuyub qurtar-

qdan sonra onun hüzurunda hay-küy qalxd , s sl r ucald  v  bizi bay ra ç xart-

lar. Onda m n yolda lar ma dedim: “ bn  bu K

nin

6

 i i (d

ti) o q

r bö-

yümü dür ki, B ni- sfar n

7

 hökmdar  bel  ondan qorxur.” Pey mb rin  qalib

yin  Allah  slam  q lbim  sal ncaya q

r q tiyy tl  inanma a davam etdim.

liyan n sahibi v  Herakl n dostu  bn Nazur

8

am xristianlar n ba  ke i idi.

O, r vay t edir ki, Herakl  liyaya g ldiyi zaman, (farslara qalib g ldiyi günl rin

birind ) s

r oyanark n  hvali-ruhiyy si çox pis idi. Herakl n patriarxlar ndan

zil ri ona: “S nin hal n xo umuza g lmir”– dedil r.

bn Nazur deyir ki, Herakl ulduzlara  sas n fala baxan, kahin idi. Odur ki,

onlar n sual na bel  cavab verdi: “M n bu gec  ulduzlara baxark n Sünn t

9

hökmdar n qalib g ldiyini gördüm. (Bir deyin gör k) xalqlar aras nda sünn t

ed nl r kiml rdir?” Onlar dedil r: “Y hudil rd n ba qa heç k s sünn t etmir.

Onlar n i i s ni t vi  salmas n. S lt

tinin 

rl rin  x

r gönd r ki, oralar-

dak  y hudil ri öldürsünl r.” El  bu vaxt Herakl n hüzuruna  ssan hökmdar -

n Allah n elçisi  bar sind  x

r verm k üçün gönd rdiyi adam g tirildi. He-

rakl qasidd n x

r ald qdan sonra (xidm tçil rin mr edib) dedi: “Gedin bax n

görün,  bu  (ki i)  sünn t  edilib,  ya  yox.”  (Xidm tçil r  o  ki iy )  baxd qdan  sonra

1

 Dihya ibn X lif l-K lbi

shab dir.

2

 M din  il  D

q aras nda yerl

n 

rdir. Hal-haz rda Suriyan n  razisind  yerl ir.

3

 Ad  Haris ibn  bu  mr  l- ssanidir.

4

 Bu, o zamanlar h

slam dinini q bul etm mi  Adiy ibn Hatim  idi.

5

 Ali- mran, 64.

6

 Burada  bu Süfyan  Pey mb ri  q sd edir.  bu K

 Pey mb rin  babalar ndan birinin ad r.

7

bl r rumlular  bel  ça rard lar.

8

bc  bostan göz tçisi dem kdir.

9

 Müs lmanlarda v  y hudil rd  yetkinlik ya na çatmam  o lan u aqlar n ki ilik  zas n d ri his-

sinin k silm sind n ibar t 

liyyat.

hih  l-Buxari

Pey mb  g n v hyin ba lang .

8

onun sünn t edilmi  oldu unu Herakla x

r verdil r. Herakl ondan 

bl r ba-

 soru du. (Qasid) dedi: “Onlar da sünn t olunurlar.” Herakl buyurdu: “Budur,

bu xalq n hökmranl  art q zühur etmi dir.” Sonra Herakl Rumiyyada ya ayan

 elmd  (fala baxmaqda) özün  h mfikir olan dostuna m ktub yazd . (M ktub-

dan sonra) Herakl Hims

1

 getdi v  Pey mb rin  zühuru v  onun h qiq n d

pey mb r oldu u bar

 fikirl rin  h mr y olan dostundan m ktub alanad k

Himsi t rk etm di. Herakl Rum zad ganlar  Himsd ki q srin  d

t edib qa-

lar n ba lan lmas

mr etdi. Sonra onlar n qar

na ç b dedi: “Ey Rumlular!

Bu Pey mb

 bey t

2

 edib nicat tapmaq, do ru yola yön lm k v  bir d  mül-

künüzün qalma

 ist mirsinizmi?” Onlar (bu sözl ri e id n kimi) v

i e kl r

qaç na b nz r (sür tl ) qap ya do ru qaçd lar, lakin qap lar n ba lanm  ol-

du unu gördül r. Herakl onlardak  nifr ti gördükd , iman g tir

kl rind n

ümidini üzüb: “Onlar  yan ma g tirin!”– dey  buyurdu. (Zad ganlar onun hüzu-

runa g ldikd  is  bel ) dedi: “M n bayaq dedikl rimi ancaq dininiz  olan s x

ba

 yoxlamaq üçün söyl dim.  ndi is  (buna)  ahid oldum.” Zad ganlar

onun qar

nda s cd  etdil r v  ondan raz  qald lar. Herakl bar sind ki x

rin

(d

 olan münasib tinin) sonu  bel  oldu. ( l-Buxari, 7)

1

  Haz rda Suriyan n  razisind  yerl ir.

2

 Pey mb rin  d

tini q bul ed k ona tabe v  sadiq olma.

9

–

2 –  man kitab

1-ci f sil. Pey mb rin :

slam be  ( sas) üz rind

qurulmu dur»– sözü

–

 :

:

-

 :

] .

 :

[

8. bn Öm r

 r vay t edir ki, Pey mb r  demi dir: “ slam be  ( sas) üz rind

qurulmu dur: Allahdan ba qa (ibad  haqq  olan) m bud olmad na v  Mu-

mm din  Allah n elçisi oldu una  ahidlik etm k, namaz q lmaq, z kat ver-

k, h cc etm k v  Ramazan orucunu tutmaq.” ( l-Buxari, 8)

2-ci f sil.

mana aid i r

–

 :

-

.

]

 :

[

9.

bu Hureyra  r vay t edir ki, Pey mb r  demi dir: “ man altm  v  bir neç

öb

n ibar tdir. H ya da iman n  öb rind ndir.” ( l-Buxari, 9)

3-cü f sil. Müs lman o k sdir ki,

onun dilind n v lind n ba qa

müs lmanlara z

r d ymir

–

:

-

.

]

 :

[

10. Abdullah ibn Amr

 r vay t edir ki, Pey mb r  demi dir: “Müs lman o

sdir ki, onun dilind n v lind n ba qa müs lmanlara z

r d ym sin; mü-

hacir d  o k sdir ki, Allah n qada an etdiyi  eyl ri t rk ed .” ( l-Buxari, 10)

4-cü f sil. Hans  müs lman daha

zil tli say r?

–

 :

-

 :

.

]

 :

[

11.

bu Musa  r vay t edir ki, ( shab r) soru du: “Ey Allah n elçisi! Hans

müs lman daha f zil tli say r?” Pey mb r  dedi: “Dilind n v lind n mü-

lmanlara z r d ym

n (müs lman).” ( l-Buxari, 11)

hih  l-Buxari

man kitab .

10

5-ci f sil. Yem k yedirtm k

slamdand r

–

 :

-

] .

 :

[

12. Abdullah ibn Amr

 r vay t edir ki, bir n r Pey mb rd n  soru du: “ s-

lam (xisl tl rind n)  n xeyirlisi hans r?” Pey mb r  dedi: “S nin yem k

yedirtm yin, tan

na v  tan mad na salam verm yin.” ( l-Buxari, 12)

6-c  f sil. (Adam n) özü üçün

ist diyini (müs lman) qarda

üçün d  ist

si imandand r

–

 :

-

.

]

 :

[

13.

s  r vay t edir ki, Pey mb r  demi dir: “Biriniz özü üçün ist diyini (mü-

lman) qarda  üçün ist

dikc , (tam  kild ) iman etmi  olmaz.” ( l-Buxari, 13)

7-ci f sil. R sulullah  sevm k

imandand r

–

 :

-

] .

 :

[

14.

bu Hureyra  r vay t edir ki, Pey mb r  demi dir: “Can m  lind  olan

Allaha and olsun ki, sizd n biriniz m ni valideynind n v  övlad ndan çox ist -

yinc , iman g tirmi  olmaz.” ( l-Buxari, 14)

-

 :

] .

 :

[

15.

s  bu h disi eyni il  r vay t edib ax rda “v  bütün insanlardan” sözünü

lav  etmi dir. ( l-Buxari, 15)

8-ci f sil.  man n  irinliyi

–

 :

-

.

]

 :

[

16.

s  r vay t edir ki, Pey mb r  demi dir: “Kimd  (bu) üç  ey olsa, ima-

n  irinliyini dadm  olar: Allah  v  Onun elçisini ba qalar ndan daha çox sev-

k; adam  yaln z Allah üçün sevm k; C

nn

 at lma  xo lamad  kimi,

küfr  qay tma  da xo lamamaq.” ( l-Buxari, 16)

11

9-cu f sil. (Kamil) iman n

lam ti  nsar

1

 sevm kdir

–

 :

-

] .

 :

[

17.

s  r vay t edir ki, Pey mb r  demi dir: “(Kamil) iman n  lam ti  nsar

sevm kdir, münafiqliyin  lam ti is nsara nifr t etm kdir.” ( l-Buxari, 17)

-

.

]

 :

[

18. Ubad  ibn Samit  r vay t edir ki, Pey mb r

traf nda  shab rind n bir

st  olark n dedi: “M

 bey t edin ki, Allaha  rik qo mayacaqs z, o ur-

luq etm

ksiniz, zina el

ksiniz, u aqlar

 öldürm

ksiniz, ya-

lan uydurub (kims

) iftira atmayacaqs z,  ri tin buyurdu undan boyun

qaç rmayacaqs z! Sizl rd n h r kim bu  hd  v fa ets , onun savab  Allah

ver r. Kim d  bu günahlardan birini edib sonra dünyada ik n c zaland lsa,

bu onun üçün k ffar

2

 olar. Kim bu günahlardan birini etdikd n sonra da Allah

onu gizl

rs , onun i i Allaha qalar.  st

, onu ba layar, ist

 onu c za-

land rar.” Biz d  buna bey t etdik. ( l-Buxari, 18)

10-cu f sil.

Fitn rd n qaçmaq dind ndir

–

 :

-

 :

] .

 :

[

19.

bu S id  l-Xudri  r vay t edir ki, Pey mb r  demi dir: “Tezlikl  (el  qa-

ql qlar ba  ver

k ki, o zaman) müs lman n  n xeyirli mal  dinin  gör  fit-

rd n qaçaraq da lar n ba nda v  ya mur dü n vadil rd  otard  qoyun-

lar  olacaqd r.” ( l-Buxari, 19)

11-ci f sil. Pey mb rin :

«Aran zda Allah n yax

tan yan m

m»– dem si

–

:

:

-

 :

] .

 :

[

1

slam  q bul etmi  v  Muh mm d Pey mb rin  s daq tli silahda lar  olmu  M din nin yerli sa-

kinl ri. Onlar M kk

n v  ba qa 

rl rd n g n mühacirl ri evl rin  q bul edir v  onlar  z ruri  ya-

larla t min edirdil r.

2

 Günahlar n ba lan lmas  üçün  ri tin buyurdu u qaydada veril n c za, yaxud deyil n söz v  ya

veril n s

.

hih  l-Buxari

man kitab .

12

20. Ai

 r vay t edir ki, Pey mb r

shab rin mr etdiyi zaman onlara

gücl ri yetdiyi bir  eyi  mr ed rdi. Onlar (b

n) dey rdil r: “Ya R sulullah!

Ax  biz s nin kimi deyilik. Do rusu, Allah s nin keçmi  v  g

k günahlar

ba lam

r.” O is  (buna) üzünd  q

b  lam ti görününc

 q

r hidd t-

r, sonra da dey rdi: “ übh siz ki, içinizd  (Allahdan)  n çox qorxan v

Allah n yax  tan yan m

m!” ( l-Buxari, 20)

12-ci f sil.

man  hlinin 

ll r say sind

bir-birind n üstün olmas

–

:

-

] .

:

[

21.

bu S id  l-Xudri  r vay t edir ki, Pey mb r  demi dir: “C nn t  hli C n-

, C

nn m  hli d  C

nn

 daxil olduqdan sonra Uca Allah buyura-

caq: “Q lbind  xardal d

si a rl nda iman  olan h r k si (C

nn md n)

xar n!” Bel

, onlar oradan qapqara qaralm  halda ç xar b ya dan 

n çaya (v  ya H yat çay na) at lacaq v  selin k nar nda qalan toxumlar ne-

 cüc rirs , onlar da el

 cüc

kl r. M

r (torpa n üstün ) ç xan sapsa-

,  yilmi  cüc rtil ri görm dinmi?” ( l-Buxari, 22)

-

 :

] .

 :

[

22.

bu S id  l-Xudri  r vay t edir ki, Pey mb r  demi dir: “Yuxuda oldu-

um zaman insanlar m

 göst rildi. Onlar n  yinl rind  köyn kl r var idi. Bu

köyn kl rin b zisi sin

 çat rd , b zisi is  bundan a

 idi. Öm r ibn X ttab

da m

 göst rdil r. Onun  ynind  ( yi yerl ) sürün n bir köyn k var idi.”

shab r): “Bunu n

 yozdun, ya R sulullah?”– dey  soru dular. “Din

(yozdum)!”– dedi. ( l-Buxari, 23)