Müxt r kinci n r b dilind n t rcüm ed n lixan Musayev

l-Buxarinin “S hih”i il  tan

q

bu Abdullah  l-Buxari öz kitab  “ l-Cami  l-Müsn d  s-S hih  l-Muxt

r

min umuri Rasulillah v  Sün nihi v

yyamihi” adland rm

r. Bu 

rin tutdu u

mam  l-Buxarinin h yat

IX

yer  g ldikd  is , aliml r deyibl r ki,  l-Buxarinin kitab nda ilk d  olaraq ancaq

hih olan h disl r bir yer  toplan b mövzular üzr  t snifl dirilmi dir.

Bundan  ba qa,  aliml r  bel   bir  r yd   yekdil  olublar  ki,  bu  prinsip  üzr   t rtib

edilmi  bütün toplulardan  n etibarl  h disl r Buxari v  Müslimin “S hih”l rin  da-

xil edil nl rdir. Aliml rin  ks riyy ti bel  hesab edir ki, Buxarinin “S hih”i Müsli-

min “S hih”ind n daha möt

rdir v  faydal r. H rç nd  bu  li Nisaburi Müsli-

min “S hihini” daha möt

r saym

r, habel  m rib aliml ri d  bu n

r nöqt si-

nin t fdar  olmu lar, lakin bununla raz la maq olmaz, çünki  slind  üstünlük Bu-

xarinin “S hih”in  verilm lidir.  mam  bu B kr  l- smaili özünün “ l-M dx l” adl

rind  Buxarinin “S hih”ini Müslimin “S hih”ind n üstün tutur v  öz n

r nöqt -

sini müvafiq d lill rl sasland r.

mam   n-N

vi  demi dir:  “Biz   n ql  edibl r  ki,  imam   bu  Abdur-R id   n-

sai deyib: “Bu kitablar n aras nda Buxarinin kitab ndan yax

 yoxdur”.

Bil ki, bu h r iki kitab n s hihliyi aliml rin yekdil r yidir. Bu is  o dem kdir ki,

onlarda verilmi  h disl rin h yata t tbiq edilm si vacibdir.

mam  n-N

vi demi dir: “Bir neç  yolla biz  r vay t edilmi di ki, Buxari bel

deyib: “M n alt  yüz min h disd n seçdiyim “S hih” üz rind  on alt  il müdd tind

mi m v  onu, Qüdr tli v  Böyük Allah qar

nda özüm  b ra t qazanmaq üçün

etmi m”. Yen  imam  l-Buxari demi dir: “Bir d  yuxuda gördüm ki,  limd  yel-

pik Pey mb rin  qar

nda dayanm am v  onu mühafiz  edir m. Bundan sonra

n  bir  s ra  yuxu  yozanlardan  bu  bar

  soru dum  v   onlar n  ham :  “S n  onu

yalanlardan qoruyursan” dedil r ki, bu da m ni “S hih”i t rtib etm

 sövq etdi”.

vay t edilir ki, Buxari demi dir: “M n öz “ l-Cami” 

rim  yaln z s hih h -

disl ri daxil etmi m. Lakin kitab n h cminin böyüklüyün  gör  onlar n bir hiss sini

ona daxil etm dim.

Yen  imam  l-Buxari demi dir: “M n qüsl al b iki rük t namaz q lmadan bir h -

disi bel  öz “S hih”im  yazmam am”.

Abdul-Quddus bin H mmam demi dir: “M n müxt lif  eyxl rd n e itmi m ki,

l-Buxari Pey mb rin  q bri il  minb ri aras nda “S hih”inin f sill rinin m zmu-

nuna izah  t rtib ed r v  bundan önc  is  iki rük t namaz q larm ”.

mam  n-N

vi demi dir: “Bu kitab  Buxarinin dilind n doxsan min n r din-

mi dir”.

mam v  fiqh alimi  bu Zeyd Muh mm d bin  hm d Muh mm d  l-M rv zi

demi dir: “Bir d  m n Pey mb ri  yuxumda gördüm v  o m

 dedi: “Do ru-

su, ümm tim fiqh öyr nir, amma m nim kitab

 öyr nmir”.

n soru dum ki, ey

Allah n Elçisi, s n n

 “m nim kitab m” deyirs n?” Sual ma: “Muh mm d bin

smail  l-Buxarinin “Camisini”  yaxud buna b nz r bir cavab verdi”.

bu Abdullah Muh mm d bin  li demi dir: “M n Muh mm d bin  smail bel

dey rk n e itdim: “M n B sr

 öz kitablar m üz rind  i

k be  il ya ad m.

mam  l-Buxarinin h yat

X

r il h cc  gedir v  sonra M kk

n B sr

 qay rd m v  m n  min m ki, Allah

bu 

rl ri müs lmanlar üçün b

tli ed

kdir”.

bu Abdullah demi dir: “Allah da onlar  mübar k etmi dir”.

kr bin Munir demi dir: “Bir d  Buxaran n hökmdar mir Xalid bin  hm d  z-

Zuh li bir n ri Muh mm d bin  smail  l-Buxarinin yan na gönd rmi di ki, o, ona

desin: “Cami”, “Tarix” v  dig r kitablar  m

 gönd r v  m n s nin onlarda n

yazd

 özünd n e idim”.  Buna cavab olaraq  l-Buxari onun gönd rdiyi adama bel

dedi: “Do rusu, m n elmi alçaltm ram v  onu adamlar n qap na gönd rmir m, 

r

nin bunlardan bir  ey  ehtiyac n varsa, özün ya m nim m scidim , ya da evim  g l”.

vay tin  bn Munir t find n n ql edil n variant nda deyilmi dir: “ mir imam

l-Buxarinin  dal nca  adam  gönd rmi di  ki,  o,  g lib  ancaq  onun  u aqlar na  h dis

öyr tsin v  bu zaman heç kim orada i tirak etm sin, lakin  l-Buxari bunu r dd ed k

demi di: “M ni dinl

k üçün b zil rini seçib, ba qalar  k narda qoya bilm m”.

“S hih”d ki h disl rin say

“S hih”d  isnadla t chiz edilmi  h disl rin, o cüml

n t krarlanan h disl rin

say  yeddi min iki yüz yetmi  be dir, amma t krarlananlar n

 al nmadan, t xmi-

n dörd mindir.

krarlanan h disl rin s

bi

Bil ki, Buxari müxt lif elml ri v  Sünn nin bütün inc likl rini d rk etm

 can

ataraq, yüks k m qs dl r bar

 dü ünürdü. Ç tin ki, kims  onunla bu m

müqayis  edil  bil r. Dediyimizin t sdiqi kimi, Buxarinin  eyxl ri s ras ndan

adlar  ç kdiyimiz görk mli h dis bilicil rinin v  ba qa adamlar n onun haqq nda

yuxar da qeyd etdiyimiz r yl ridir v

r s n onun kitab  il  tan  olsan s nd  bu

bar

  q tiyy n  heç  bir   übh   yeri  qalmaz.   mam   l-Buxari  öz  v zif sini  ancaq

kc  h disl ri toplamaqla v  m tinl ri verm kl  m hdudla

rm r, o daha ir li

ged

k, h disl rd n n tic r ç xar r

1

 v  onlar  dinin  saslar na v  qollar na,

dünyan n t rkin ,  xlaq t rbiy sin  v  buna b nz r  eyl

 h sr etdiyi f sill rd

lil kimi istifad  edir.

El  buna gör  d  Buxari “S hihin” b zi f sill rind  h disl rin isnad  verm

n,

“Pey mb r  demi dir, dey  r vay t ed n filan s hab nin sözl rind n” v  ya “filan-

sin sözl rind n r vay t edil n h disd  bu bar

 bel  deyilmi dir” kimi ifad rl

kifay tl nir.

1

  Burada  söhb t   ri tin   sas  m nb rind n,  birba a  n

rd   tutulmam   hallar  üçün,  hüquqi  (fiqhi)

hökml rin ç xar lmas ndan gedir.

mam  l-Buxarinin h yat

XI

Bundan ba qa, h disl rin isnadlar n  vv lind  bir v  ya bir-neç  ravinin ad

çox vaxt burax r. H disl rin bu t rzd  verilm si “t liq”

1

 adlan r.  mam  l-Buxari h r

hans  bir  eyi d lil kimi istifad  etm k ist dikd , h disin bütövlükd  verilm sin  v

ya isnad n, ya da m tninin verilm sin  ehtiyac duymad  hallarda bu üsula

müraci t edir. Bel  hallarda o, özünün bundan xeyli vaxt  vv l v  ya bir q

r önc

tirdiyi h disl r s ras na aid çox m hur olan müvafiq h disl ri göst rir. “S hihin”

sill rinin m zmununa dair öz izahlar  ver rk n,  l-Buxari Müq dd s Qurandan

çoxsayl  ay r verir, amma b zi hallarda bir-neç  ay

n istifad  ed

k heç bir

rh  yol vermir. F sill

rh verdiyi zaman  l-Buxari h mçinin çoxlu ba qa  eyl r-

n, o cüml

n  shab rin v  onlar n ard llar n v  habel  onlar

z ed nl rin

fitvalar ndan

2

 istifad  edir.

Yuxar da xat rlad qlar

n ham  dedikl rimizin düzgünlüyünün t sdiq edil-

sind  s nin üçün  sas olmal r v

r s

 ayd n olsa ki, Buxarinin m qs di bi-

zim yada sald qlar

z imi , onda s n ba a dü rs n ki, müvafiq hallarda h disl rin

krarlanmas nda heç bir pis  ey yoxdur. F qihl rd n

3

  olan  aliml r  v   dinin  dig r

bilicil ri d  bunun t

fdarlar  idi v  onlar çoxsayl  müxt lif f sill rd  verilmi  h dis-

rd n d lil kimi istifad  edirdil r.

mam  n-N

vi r vay t etmi dir ki, Abul-F dl  l-M qdisi demi dir: “ mam  l-

Buxari eyni h disi müxt lif yerl rd  tez-tez istifad  edir v  sonra da özünün (hökm)

xarmaq qabiliyy tin  v  d rin dü ünc sin saslanaraq  ondan müvafiq f slin m z-

mununa uy un olan  eyl r ç xar r. Bununla yana  o, eyni h disin eyni variant  bir

isnadla iki ayr -ayr  yerd  çox nadir hallarda verir. Bel  h disi verdikd , onu dig r

bir  shab nin, tabiinin v  ya h r hans  bir ba qa ravinin variant  il  yaz r ki, h min

disin daha etibarl  olmas  bel  çoxsayl  ötürülm rl  v  ya onun ba qa versiya-

ndan v  yaxud r vay tçil rinin say n f rql ndirilm si il  v  yaxud da ki, h r han-

 ba qa bir üsulla gücl ndirsin. Bunun  n yax

 bil n Allahd r”.

Allah imam  l-Buxariy  r hm t etsin

 onun  rl rin  gör  onu mükafatland rs n!

1

 “T liq” sözü (sallamaq, asmaq) “all

” felind n tör nmi dir ki, bu da bir  eyi ba qa bir  eyd n asmaq

nas  bildirir. Bu növ isnadlar  “as lm ” isnad adland rd lar, çünki onlar ancaq h disin yuxar  hiss si il  ba

olur, a

 hiss si il laq

 olmur v  bu da onlar  tavandan v  ya h r hans  bir  eyd n as lm a b nz dir.

2

 Fitva – s lahiyy tli  xsin dini-hüquqi m

 üzr  ç xard  q rard r.

3

 F qih – dini-hüquqi m

r üzr  q rar ç xarmaq haqq  olan  ri t qanunvericisidir.

mam  z-Z bidi haqqinda q sa m lumat

XII

mam  z-Z bidi haqqinda q sa m lumat

Görk mli h dis alimi  bul-Abbas Zeyn ddin  hm d bin  hm d bin Abdul-

tif 

rci  z-Z bidi, zaman na gör  Y

nin  n yax  müh ddisi, alim v  bir

ra 

rl rin mü llifi, Y

nin yax nl nda yerl

n Z bid

1

rinin  rc

ndind  hicri 812-ci il ramazan ay n on ikisind  cüm  günü anadan olmu  v

hicri 893-cü ilin r bi laxir ay n doqquzunda Z bid 

rind  v fat etmi dir.

Çoxsayl  aliml rin h yat  v  f aliyy ti,  l-M munun

2

 x lif liyi dövründ

sas

qoyulmu  bu 

rl  ba

r.

Onun 

rl ri aras nda “T

qat  l-H

s”, “ l-F vaid Fissal t v l- vaid”,

“Nuzh t  l- lbab”, “ l-cavab 

afi fir-r dd  l-mubtadi  l-Cafi” v  h mçinin “ t-

crid  s-S rih li- hadis  l-Cami  s-S hih” xüsusi yer tutmu dur.

Yuxar da qeyd olunan 

rl rin sonuncusu  l-Buxari “S hih”inin q sald lm

variant  oldu u halda, s hv n Hüseyn ibn Mübar k  z-Z bidinin ad na ç lm

r.

Lakin Z bidd  anadan olmu   Hüseyn ibn Mübar k bin Muh mm d bin Y hya bin

Müslim bin  mran  r-R bi Ba dadda ya am

r v  h nb li m zh bind  olmu dur.

O, Ba dadda, D

qd  v  H bd  h dis r vay t etmi  v  onun sözl rind n bu

disl ri çoxsayl  m hur müh ddisl r, o cüml

n  d-D bisi v

d-Diya n ql

etmi r. Hüseyn ibn Mübar k  z-Z bidi hicri 631-ci ild  Ba dadda v fat etmi dir.

Yen ,  bu  li  l-Hüseyn ibn Mübar k adlanan bir  z-Z bidi  bu H nif  m zh binin

ard llar ndan v

bül-V qt nin  agirdi idi. O, Baqdadda ya am  v  hicri 629-cu

ild  orada v fat etmi dir.

Allah imam  z-Z bidiy  v  yuxar da adlar  ç kil n bütün aliml

slam v

müs lmanlar n namin  etdikl rin  gör  köm k olsun!

1

mam n nisb si 

rin ad na deyil, Y

n q bil si zubayd ad na aiddir.

2

l-M mun (813 - 833) Abbasil r sülal sinin x lif si.

mam  l-Buxarinin h yat

XIII

rh

tli v  R himli Allah n ad  il

mam  z-Z bidinin ön sözü

md olsun Allaha, x lq ed

, sur t ver

, yaradana, b

 ed

, q

 çala-

na v  nem t ver

, qullar  qazanmadan önc  onlara lütfkarl q ed

!  nsanlara on-

lar n l yaq tli  xlaqi keyfiyy tl rini kamill dirm si üçün gönd rdiyi, yaratd  bü-

tün m xluqatdan istisnas z olaraq üstün tutdu u v  buna gör  d  ham  gerid  qoy-

mu  elçisin , onun ita tind n ç xmayan n cib ail  üzvl rin  v shab rin   Allah n

salavat  v  salam  olsun!

Sonra is , bil ki, böyük v  öz sah sind  yegan  imam v  müh ddisl rin müh d-

disi olan  bu Abdullah Muh mm d bin  smail bin  brahim  l-Buxarinin “ l-Cami  s-

hih” kitab slam dininin  n mühüm v  faydal  kitablar  s ras na daxildir. Lakin on-

da t krarlanan h disl r müxt lif f sill  s

nmi dir v  bu v  ya dig r bir h disi

tapmaq ist

n adam h min h disi tapmaqdan ötrü bütün f sill r aras nda kifay t

r uzun müdd t axtar  aparmal  v  bu axtar a çox vaxt s rf etm lidir. Toplunu

bel  bir prinsip üzr  t rtib ed n Buxari göst rm k ist mi dir ki, h r hans  bir s hih

dis müxt lif yollarla n ql edilmi  v  geni  istifad  edilmi dir. Amma bizim m q-

dimiz is  ondan ibar tdir ki, “S hih”d  toplanm  h disl rin möt

rliyini n

alaraq, h disin  sas  ver k.

Müslimin “S hih”inin  rhçisi imam  n-N

vi, öz  rhin  ön sözünd  yaz rd :

“Buxariy  g ldikd  is , o, h disl rin müxt lif variantlar  ayr -ayr  v  bir-birind n

uzaq f sill rd  v  çox vaxt, ilk n

rd  uy un olan f sill rd  deyil, tamam ba qa bir

sild  yerl dirmi dir ki, bunun da n tic sind  h min h disin r vay t edilm  yollar

haqq nda t

vvür  ld  etm k ist

n üçün bu böyük ç tinlik tör dir”.

O h mçinin yaz rd : “M n bir-neç  nüfuzlu müh ddisl r görmü m ki, onlar

Buxari t

find n h min h disl rin, h qiq n onun “S hih”ind  verilm sin  baxma-

yaraq, r vay t edilm sini inkar ed k t hrif  yol verirdil r. Onlar bu h disl ri

tamam ba qa yerd  axtard qlar na gör  bu yanl

a yol verirdil r”.

hz buna gör  m nd  bel  bir arzu yarand  ki, Buxarinin h disl rini t krarla-

madan, isnadlar  verm

n yenid n t rtib edim v  bunu bel  d  etdim ki, h r  han-

 h disin istifad  edilm si imkan  mümkün q

r asanla n. Bir qayda olaraq, m n

krarlanan h disi ancaq bir d  qeyd edir m, onun g tirildiyi ba qa yerd  h r hans

faydal  bir  lav  olduqda is , onlar  da ayr ca qeyd edir m, halbuki ba qa hallarda

buna yol vermir m. M nim ilk rast g ldiyim h dis  sas h disin ixtisar edilmi  forma-

 olduqda, ikinci d  is  onun daha tam formas  il  rastla qda, ikinci h disi verir

 daha çox fayda  ld  edilm si üçün birincinin üstünd n keçir m.

n burada tam isnadla olan h disl ri verir m. 

r h disd  tabiinl rd n hans

birisinin dediyi v  ya etdiyi bar

 r vay t olunursa, yaxud h disin isnad nda

burax  olursa, onu topluya qeyd etmir m. Bu, eynil shab rin v  daha sonrak

mam  z-Z bidinin ön sözü

XIV

dövrl rd  ya ayan ard llar n r vay tl rin  d  aiddir: onlar h disin m zmunu il

ba  olmad qda v  onlarda Pey mb r  haqq nda xatir  verilm dikd , m n onlar

kitaba yazm ram. M

n:  bu B kr il  Öm rin piyada B ni S id q bil sinin talva-

na getm si v nsar n nümay nd ri il  söhb t etm ri haqq nda hekay ti götür-

dim. Öm rin öldürülm si v  onun Pey mb rin  v

bu B krin yan nda basd -

lmas na icaz  verm si üçün Ai

 müraci t etm si il  ba  o luna v siyy ti haq-

nda hekay tl r d  verilm mi dir. Bu hekay td  onun  ura

1

 haqq nda dedikl ri v

Osmana bey t g tirm ri haqq nda x

r verilir. Eynil  Zubeyrin onun borcunu

öd

si bar

 o luna v siyy ti haqq nda hekay t v  buna b nz r ba qa x

rl r

kitaba sal nmam

r.

Daha sonra, h r h disd  m n onu r vay t ed n  shab nin ad  ç kir m ki, bu ha-

ya m lum olsun v ks r hallarda Buxarinin istifad  etdiyi ifad rd n yararlan ram.

Bu mübar k kitab  “ t-T crid  s-S rih li- hadis  l-Cami” (“Ayd n ifad  edilmi

disl rin möt

r toplusu”) adland raraq Uca Allahdan rica edir m ki, onu faydal

etsin, çünki o, yaln z Allah xatirin  t rtib edilmi dir. Qoy Allah m nim m qs dimi

 i rimi yoluna qoysun!

ndi is  vaxt yeti ibdir, Uca Allah n raz

 il  ba layaq.

1

  644-cü  ild   Öm r   ölümcül  yaraland qdan  sonra,  o,   ura    üzvl ri  yarad lmas   üçün   shab rd n  alt

rin ad  ç kmi di ki, onlardan aras ndan x lif  seçilm li idi.

–

1 – Pey mb

 g n v hyin ba lan

 kitab

1-ci f sil.

Pey mb

 g n v hyin

1

ba lan

 nec  olmu dur?

–

:

-

 :

 :

»

«

]

 :

[

1. Öm r ibn X ttab  r vay t edir ki, m n Pey mb rin  bel  dediyini e itdim:

ll r ancaq niyy tl  gör dir. H r k

 d  yaln z niyy t etdiyi  ey qalacaq-

r. Kim hicr ti

2

ld  ed

yi dünya (mal ndan) v  ya evl

yi qad ndan ötrü

etmi , onun hicr ti (Allah v  Onun pey mb rinin  raz  qalmas  üçün deyil),

hicr t etdiyi  ey  aiddir”. ( l-Buxari, 1)

-

 :

 :

»

«

:

.

]

 :

[

2. Möminl rin anas  Ai

vay t edir ki, Haris ibn Hi am Pey mb rd n

soru du: “Ey Allah n elçisi! S

 v hy nec  g lir?” Pey mb r  buyurdu: “B -

n (v hy) m

 z nq rovun cingiltisi kimi g lir v  m

n a r g ni d  el  bu-

dur. Bu hal m nd n ç kil n kimi (m yin) m

 söyl dikl ri yad mda möhk m

qal rd . B

n d  m k m

 ki i qiyaf sind  görünür, m niml  dan r, m n d

onun söyl diyini yadda saxlay ram”.

Ai

 demi dir: “M n çox soyuq bir günd  Allah n elçisin

 v hy nazil

oldu unu görmü m. Bu hal ondan ç kil rk n aln ndan t r ax rd ”. ( l-Buxari, 2)

-

     

:

–

    

–

1

 Gizli dan q, i ar  etm ,  mr etm , ilham verm , p ldama, m ktub yazma, elçi gönd rm , t sdir-

, s s ç xarma. Uca Allah n bilavasit  v  ya ba qa Özün

xsus üsullarla Öz  mrl rini pey mb rl rin

bildirm si m nas nda i dil n bir Quran istilah r.

2

 Hicr t sözü a

dak  m nalar  verir:

(a) müs lman n dinini qorumaq m qs dil slama dü

nçilik ed n ölk

n t hlük siz yer  köçm si;

(b) Muh mm d Pey mb rin

shab rinin  vv lc  H

istana (indiki Efiopiyaya), sonra da M din

köçm si; (c) Muh mm d Pey mb rin  M kk

n M din

 köçm si; (ç) ba lan

 xristian t qviminin

622-ci ilin  uy un g n müs lman t qvimi.

hih  l-Buxari

Pey mb  g n v hyin ba lang .

2

:

:

:

  

:

:

:

:

:

[

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

[

\

]

^

_

`

a

b

c

Z

:

»

 «

:

:

  

.

:

:

:

:

:

]  .

 :

[

3. Möminl rin anas  Ai

 r vay t edir ki, Allah n elçisin

 ilk v hyin g lm si

göz l yuxu vasit sil  ba lam

r. Onun gördüyü el  bir yuxu yox idi ki, sübh ça-

n ayd nl  kimi gerç k olmas n. Sonra onun q lbin  t nhal a ç kilm k mey-

li sal nd . Pey mb r  Hira da ndak

1

 ma arada x lv  ç kilib, ail sinin yan -

na qay danad k mü yy n gec ri orada ibad t ed rdi. (O özü il  azuq  götürüb

lv  ç kil rdi). Sonra X dic nin yan na qay b yen  bir o q

r müdd t qal-

maq üçün azuq  götür rdi. N hay t, Pey mb r  Hira da ndak  ma arada

olark n ona haqq nazil oldu. M k onun yan na g lib: “Oxu!”– dedi. O is : “M n

oxuma  bacarm ram!”– dey  cavab verdi.

(Pey mb r ) dedi: “O zaman m k m ni tutub taq tim k sil

k s xd ,

sonra da burax b: “Oxu!”– dedi. M n d : “Oxuma  bacarm ram!”– dedim. O

ikinci d  m ni tutub n sim k sil

k s xd , sonra da burax b: “Oxu!”– dedi.

n is : “Oxuma  bacarm ram!”– dedim. O üçüncü d  m ni tutub n sim k -

sil

k s xd , sonra da burax b dedi: “Yaradan R bbinin ad  il  oxu! O, insan

qan laxtas ndan yaratd . Oxu! S nin R bbin müqayis siz s xav  malikdir. O,

ml yazma  öyr tdi.  nsana bilm dikl rini öyr tdi.”

2

(Bu hadis

n sonra) Pey mb r  qorxudan ür yi 

 h min ay rl

geri döndü. O, X dic  bint Xuveylidin (evin ) daxil olub: “Üstümü örtün, üstümü

örtün!”– dedi. Onun üstünü örtdül r. N hay t, qorxu ondan keçib getdi v  Pey-

mb r  ba na g n hadis ni X dic

 x

r verib dedi: “M n ba ma bir i

yind n qorxdum.” X dic  dedi: “Xeyr! Allaha and olsun ki, Allah s ni heç

vaxt rüsvay etm z. Çünki s n qohumluq  laq rini möhk ml ndirir, z ifl rin

yükünü da

r, yoxsula pay verir, qona a yax  bax r v  haqq yolunda (insanla-

ra) yard m edirs n.”

1

 Bu da  M kk

n üç mil aral da yerl ir.

2

 “ l-

q” sur si, 1-5.

3

dic  Pey mb ri

misi o lu Varaqa ibn Nof l ibn 

d ibn Abdul-Uzza-

n yan na g tirdi. O, cahiliyy t dövründ  n srani

1

 olmu  bir adam idi v  ibrani-

 yazma  bacar r,  ncild n Allah n dil diyi q

r (b zi  eyl r) yazard . O art q

gözl ri  kor  olmu   qoca  bir  ki i  idi.  X dic   dedi:  “Ey   mim  o lu!  Qulaq  as,  gör

qarda n o lu n  deyir!” Varaqa ondan: “Ey qarda m o lu! S n n  görürs n?”–

dey  soru du. Pey mb r   d   gördüyü   eyl ri  ona  x

r  verdi.  Varaqa  ona

dedi: “O gördüyün, Allah n Musaya gönd rdiyi sirrin sahibidir

2

. Ka  d

t ed -

yin vaxt m n g nc olayd m! Ka  qövmün s ni (yurdundan) qovaca  zaman

sa  olayd m!” Pey mb r  soru du: “M

r onlar m ni qovacaqlar?” Varaqa

dedi: “B li! S nin g tirdiyinin b nz rini g tir n (Allah n dinini t bli  ed n) el

bir ki i olmay b ki, onunla dü

nçilik etm sinl r. 

r h min (d

t ed

yin)

gün  q

r ya asam, var gücüml  s

 köm k ed

m.” Lakin çox keçm di ki,

Varaqa v fat etdi v  bir müdd t v hy nazil olmad . ( l-Buxari, 3)

-

 :

:

»

:

 :

[

|

}

~

•

¡

¢

£

¤

¥

¦

§

¨

©

ª

«

Z

«

]

 :

[

4. Cabir ibn Abdullah  l- nsari

 v hyin (müv qq ti olaraq) k silm sind n dan -

ark n r vay tind  bunu da söyl mi dir: “(Pey mb r ) demi dir: “(Bir d )

n yol ged rk n göyd n s s e itdim v  ba

 yuxar  qald rd m. Bir d  gördüm

ki, Hira da nda yan ma g n m k göyl  yer aras nda olan kürsünün üz rind

yl mi dir.  M n  ondan  qorxdum.  (Ev )  qay b  “Üstümü  örtün,  üstümü  ör-

tün!”– dedim. Uca Allah da: “Ey bas na bürünüb örtünmü pey mb r! Qalx v

insanlar  x