9-Mavzu:Maktabgacha yoshda shaxsning shakllanishi
Reja:
1.Shaxsning shakllanish jarayonlari
2.Maktabgacha yoshda shaxsning shakllanishi
3.MTTda bolalar faoliyati
Yosh davrlari psixologiyasi – turli yoshdagi odamlarning tug‘ilgandan to umrining oxirigacha psixik rivojlanishi jarayonini, shaxsning shakllanishi va o‘zaro munosabatlari qonuniyatlarini o‘rganadi. Bolalar psixologiyasi bola rivojlanishining turli bosqichlarida uning psixikasini o‘rganadi.
Maktabgacha talim tizimini takomillaslitirish, ta’lim-tarbiya jarayonini
tarbiyacliilar tomonidan to’g’ri tashkil etilishi, ma’sul shaxslar
tomonidan uni nazorat qilishning a&alUgini ta’minlash, maktabgacha
yoshdagi bolalar ota-onalarining oilada bola tarbiyasi bilan
shug’ullanishi uchun qulaylik yaratish maqsadida “Bolajon” tayanch
dasturi “Ta’lim to’grisiija” gi Qonun, Kadrlar tayorlash Milliy dasturi,
Maktabgacha ta’lim IConsepsiyasi hamda maktabgacha yoshdagi
bolalaming rivojlanishiga qo’yiadigan Davlat talablaii asosida ishlab
chiqildi'.
Ta’lim tizimining boshlang‘ich shakli bo‘lgan maktabgacha tarbiya
muassasalarining tarbiyachilari, metodistlari, mudiralari maktabgacha
yoshdagi bolalaming psixologik xususiyatlarini va psixodiagnostikasini
chuqur bilishlari lozim.
Shaxsning birinchi tug’ulishi maktabgacha yosh davriga to g’ri keladi. Bu hodisa insonning o’z impiilsiv xatti-harakatlarini ijtimoiy me’yorlarga bo’ysundirishga ilk
bora urinishi, motivlar o’rtasida ierarxik munosabatlaniing taikib topa
boshlashi bilan bog’liq bo’ladi. Shaxsnrtig ikkinchi tug’ulishi o’smirlik
davrida yuz beradi. Bu hodisa insonning o’z motivlarini va intilishlarini
anglashi va ulami bo’ysimdishi bilan bog’liqdir. Shunday qilib, A.N. Leont'evning ilmiy qarashlari jahon psixologiya fani taraqqiyotida uUtan hissa bo’lib qo’shildi, ular bolalar
psixlogiyasi sohasida ko’plab nazariy va amaliy muammolami hal etisb
uchun hism zamin bo’lib xizmat qilib kelmoqda. Insonning rivojlanihi masalas'ptni ham V.N.Myasishchev munosabatlaming shakllanishi bilan chambarchas bog’laydi. Kuzatishlar va tabiiy eksperimentlaming ko’rsatishicha, shatsiz reflektor reaktivlik
paydo bo’ladi. Ikki yoshdayoq hali unchdik beqaror bo’Imasa-da, bolada
uning muayyan narsa va hodisalarga bo’lgan munosabatini ifodolovchi
“xohlayman-xohlamayman”, “kerak-keiak emas”, “qiziq-qiziq emas”
kabi sc’zlar jo ’rligida amalga oshiriladigan reaksiyalami kuzatish
mumkin. Eng muhimi, bola reaksiyasining mazmmii ishlatayotgan
so’zlaming mazmuni bilan hamohangdir. Ikki-uch yoshdan boshlab
bolalar ancha aniq namoyon bo’luvchi tanlovchan mimosabatlami
namoyon etadilar, Bu munosabatlar orasida ota-onasiga, bolalarga,
tarbiyachilarga, o’yinlarga bo’lgan munosabat, ayniqsa, yorqin namoyon
bo’ladi. Munosabatlarning ayrim xususiyatlari bu yoshdayoti
xarakteiming sifatlari - mustaqillik, tasliabbuskorlik, muloqotchanlik va
boshqalarda namoyon bo’ladi. Ushbu yosh davrida munosabatlar vaziyat
bilan bog’liqligi va tez o’zgaruvchanligi bilan ajralib turadi.
Munosabatlammg xaralcteri va rivojlanish darajasi mazbir yosh davrida
bolaning voqelik bilan bo’lgan munosabatlari yanada murakkablashadi
va turli-tuman bo’la bosixlaydi. Munosabatlar tizimida yangilik - oiladan
tashqari majburiyatlar va majburiy o’(}uv faoliyatining paydo bo’lishi
yuz beiradi. Bu davrda munosabatlar tizimi ob’ektiv zarurat talablari
bilan belgilanadi. Shu tariqa nazariy qarashlariga ko’ra
V.N.Myasishchev insonning pixik rivojianishi uning atrof voqelik va eng
awalo boshqa odamlar bilan bo’lgan munosabatlari tiziraining
murakkablashib, kengai^b borishiga bog’liq bo’ladi, degan g’oyani ilgari
suradi. Insonning rivojlanihi masalas'ptni ham V.N.Myasishchev
mimosabatlaming shaMlanishi bilan chambarchas bog’laydi. Kuzatishlar
va tabiiy eksperimentlaming ko’rsatishicha, shatsiz reflektor reaktivlik
paydo bo’ladi. Ikki yoshdayoq hali unchdik beqaror bo’Imasa-da, bolada
uning muayyan narsa va hodisalarga bo’lgan munosabatini ifodolovchi
“xohlayman-xohlamayman”, “kerak-keiak emas”, “qiziq-qiziq emas”
kabi so’zlar jo ’rligida amalga oshiriladigan reaksiyalarni kuzatish
mumkin. Eng muhimi, bola reaksiyasining mazmmii ishlatayotgan
so’zlaming mazmuni bilan hamohangdir. I
kki-uch yoshdan boshlab bolalar ancha aniq namoyon bo’luvchi tanlovchan mimosabatlami namoyon etadilar, Bu munosabatlar orasida ota-onasiga, bolalarga,
tarbiyachilarga, o’yinlarga bo’lgan munosabat, ayniqsa, yorqin namoyon
bo’ladi. Munosabatlarning ayrim xususiyatlari bu yoshdayoti
xarakteiming sifatlari - mustaqillik, tasliabbuskorlik, muloqotchanlik va
boshqalarda namoyon bo’ladi. Ushbu yosh davrida munosabatlar vaziyat
bilan bog’liqligi va tez o’zgaruvchanligi bilan ajralib turadi.
Munosabatlammg xaralcteri va rivojlanish darajasi mazbir yosh davrida
bolaning voqelik bilan bo’lgan munosabatlari yanada murakkablashadi
va turli-tuman bo’la bosixlaydi. Munosabatlar tizimida yangilik - oiladan
tashqari majburiyatlar va majburiy o’(}uv faoliyatining paydo bo’lishi
yuz beiradi. Bu davrda munosabatlar tizimi ob’ektiv zarurat talablari
bilan belgilanadi. Shu tariqa nazariy qarashlariga ko’ra
V.N.Myasishchev insonning pixik rivojianishi uning atrof voqelik va eng
awalo boshqa odamlar bilan bo’lgan munosabatlari tizimining
murakkablashib, kengayib borishiga bog’liq bo’ladi, degan g’oyani ilgari
suradi.
Bog‘cha yoshdagi bolalarga beriladigan tarbiya, ulaming murakkab
harakatlarini o‘zlashtirish, elemental gigiena, madaciy va mehnat
malakaUirini shakllantirish, nutqini rivojlantirish hamdii ijtimoiy axloq
va estetik didining dastlabki kurtaklarini hosil qilishga qaratilishi lozim.
Mashhiir ms pedago:gi Lesgaftning fikricha, insonning bog‘cha
yosMdagi davr Aundaj' bir bosqichki, bu davrda bolalarda xarakter
xislatlarining namunalari shakllanib, axloqiy xarakteming asoslari
yuzaga keladi.
Bog‘cha yoshdagi bolalaniing ko‘zga tashbmib turavchi
xususiyatlaridan biri, ukirning harakatcbanligi va taqlidchanligidir. Bola
tabiatining asosiy qonunini shunday ifodalash mumkin; bola uzluksiz
faoliyat ko‘rsatishni talab qiladi, lekin u faoliyat natijasidan emas, balki
faoliyatning bir xilligi va suronkaliligidan toliqadi.
Kattalar va tengdos.hlari bilan bo'lgan munosabat orqali bda axloq
me’yorlari, kishilami anglashi, shiitiingdek, ijobiy va salbiy
munosabatlar bilan tanisha boshlaydi. Bog'cha yoshidagi bola endi o‘z
gavdasini yaxshi boshqara oladi. Uning harakati mm^fiqlashtirilgan
holda bo‘ladi. Bu davrda bolaning nutqi jadal rivojlaiia bosMaydi, u
yangilikllami egallashga nisbatan o‘z bilganlarini mustahkamlashga
ehtiyoj sezadi, o‘zi bilgan ertagini qayta-qayta eshitish va bundan
zerikmaslik, shu davrdap bolalarga xos ?cususiyatdir.
Bog‘cha yoshidagi bolalaming ehtiyojlari va qiziqisMari jadal
ravishda ortib boradi. 3-7 yoshli davrida bolalaming asosiy faoliyati
quyidagi ketma-ketlikda kechadi;
Dostları ilə paylaş: |