N. A. Yuldasheva “maxsus fanlarni o‘qitish metodikasi”

Keyingi paytlarda keng qo‘llanilayotgan, ta’limni rivojlantirishning samarali yo‘nalishlaridan biri—fanlarni modul texnologiyasi asosida o‘qitishdir. Ma’lumki, an’anaviy ta’limda maqsadlari, asosan, bilim berishga, modul texnologiyasi asosida o‘qitishda esa ta’lim oluvchilar faoliyatiga yo‘naltiriladi.
Modul – bu fanning birbiriga o‘zaro bog‘liq bo‘lgan fundamental tushunchalarini o‘rganishga yo‘naltirilgan va didaktik tamoyil asosida tuzilgan o‘quv materiallari birligi bo‘lib, unda fan bo‘yicha o‘quv dasturlari qisqartirilgan va chuqurlashtirilgan tarzda tabaqalashtiriladi. Natijada bosqichma-bosqich o‘qitish imkoniyati yaratiladi.
Pedagoglarning fikricha, agar modul texnologiyasi asosida o‘qitish to‘g‘ri tashkil etilsa, ta’limning har qaysi bosqichida o‘quvchi, talabalar yangi o‘quv materiallarini o‘zlashtiradi, ko‘nikma va malakasini takomillashtiradi. Modul algoritm asosida ishlab chiqiladi va quyidagi tarkibiy qismlarni o‘z ichiga oladi: aniq maqsad, nazariy bilim, amaliy mashg‘ulot, uslubiy ko‘rsatma yo‘l-yo‘riqlar, nazorat, o‘zlashtirilgan bilim, malakani sinash va baholash va hokazo.
Modul texnologiyasi asosida o‘qitish quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi:

• 
  modulli o‘qitishdagi dastlabki shart-sharoitlarni tahlil etish;
  
• 
  modulning o‘quv maqsadlari va mazmunini belgilash;
  
• 
  o‘quv-didaktik materiallari va o‘qitish vositalarini tayyorlash;
  
• 
  nazariy va amaliy mashg‘ulotlarni o‘tkazish;
  
• 
  o‘quvchi, talabalarning olgan nazariy bilimi va amaliy ko‘nikmalarini baholash.
  

Yuqorida keltirilganlarning hammasi ta’lim oluvchilarni fikrlash darajasini kengaytirish, yuz beradigan voqea – hodisalarning sababini anglash, izlanishni o‘rgatishga qaratilgan.
Modul tizimining mohiyati shundan iboratki, ta’lim oluvchilar ta’limning alohida birlik modullarini izchil holda ketmaket o‘zlashtiradilar.
Ta’limda modul tizimini qo‘llash eski modul birligi o‘rniga tezda yangisini ishlab chiqish va amalda qo‘llash imkoniyatini beradi.
Modul tizimi asosida ta’lim berishning afzalligi shundaki, e’tibor ko‘proq ta’lim oluvchiga, uning o‘z ustida mustaqil ishlashi, hamda o‘z-o‘zini nazorat qilishiga qaratiladi.
Modul tizimi asosida o‘qitishning davomiyligi ta’lim oluvchining tayyorgarligiga va kasbiy malakani qay darajada egallash istagiga bog‘liq. O‘qitishni ta’limning istagan modelidan keyin to‘xtatish mumkin.

1. 
   Modul texnologiyasi asosida o‘qitishni tashkil etishda dastlabki shart-sharoitlarni tahlil etish. Iqtisodiy fanlarni modul texnologiyasi asosida o‘qitishga tayyorgargarlik ko‘rish, ya’ni nazariy va amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etish uchun dastlab uch yo‘nalishda ish olib boriladi.
   

Birinchidan, o‘quvchi-talabalarning tayyorgarlik holati tahlil qilinib, ularning bilimi, o‘quv materiallarini o‘zlashtirish darajasi va qobiliyati aniqlanadi. Chunki ularning ta’lim olishida o‘ziga ishonchi, qobiliyati, shaxsiy holati, va yoshi muayyan darajada ta’sir ko‘rsatadi.
O‘quvchi-talabalarning qobiliyatiga ko‘ra tabaqalashtirish asosida ularga fanni mustaqil o‘zlashtirish tavsiya etiladi.
Ikkinchidan, mavjud shartsharoitlar tahlil etiladi. U o‘z ichiga quyidagilarni qamrab oladi:
Huquqiy shart–sharoitlar. Bunda ta’lim jarayoniga taalluqli o‘quv rejasi va dasturlar o‘rganiladi.
O‘quv jarayonini tashkil etish bilan bog‘liq shartsharoitlar. Bunda modul tarkibiga kirgan nazariy va amaliy mashg‘ulotlar tashkil qilinadigan joy va boshqa sharoitlar o‘rganiladi.
Texnikaviy shart-sharoitlar. Bunda texnik jihoz va moslamalar, o‘quv va yordamchi audiovizual vositalarining mavjudligi, holati o‘rganiladi.
Uchinchidan, o‘tiladigan iqtisodiy fanlar tahlil qilinib, modullar mazmunini belgilashda zarur bo‘ladigan turli manbalar, ya’ni o‘quv materiallari va boshqalar o‘rganiladi. Masalan:

• 
  Iqtisodiy, pedagogika sohalari bo‘yicha darslik, qo‘llanma va boshqa adabiyotlar;
  
• 
  Ilmiy adabiyotlar (ilmiyiqtisodiy, pedagogik jurnallar, maxsus maqolalar, dissertasiyalar, Internet ma’lumotlari) o‘rganiladi,
  

2. 
   Modulning o‘quv maqsadi va mazmunini belgilash. Modul texnologiyasi asosida o‘qitishda dastlab o‘rganiladigan fanning o‘qitish maqsadi va mazmuni, modullarning maqsadi va mazmuni belgilanadi. O‘quv maqsadlari yakunida ta’lim-tarbiya natijasi sifatida o‘quvchi, talaba erishishi lozim bo‘lgan bilim, malaka va shaxsiy ko‘nikmalar belgilanadi. O‘quv maqsadlari tarmoq ta’lim standarti talablari asosida ishlab chiqiladi.
   

Modulni o‘rganish maqsadi qanchalik aniq bo‘lsa, unga erishilganlik darajasini baholash shunchalik oson bo‘ladi.

3. 
   Modul bo‘yicha o‘quvdidaktik materiallar va o‘quv vositalarini tayyorlash. O‘quv didaktik materiallar va o‘quv vositalari deyilganda bilim va malakalarni shakllantirishga xizmat qiluvchi axborot manbalari tushuniladi.
   

Modulli texnologiya asosida o‘qitishda o‘quv didaktik materiallar sifatida nazariy va amaliy darslarda matnli vizual vositalar, masalan, o‘quv adabiyotlari, kartoteka va ma’ruza matnlari, tarqatma materiallar, uslubiy ko‘rsatmalardan foydalaniladi.

4. 
   Nazariy va amaliy mashg‘ulotlarni o‘tkazish. Modul tarkibiga kiritilgan nazariy mashg‘ulotlarni quyidagi ketmaketlikda o‘tkazish tavsiya etiladi.
   

Qiziqtirish (motivasiya uyg‘otish). Iqtisodiy fanlarni modul texnologiyasi asosida o‘qitishda darslarni qiziqarli, hatto darsga to‘g‘ridan-to‘g‘ri taalluqli bo‘lmagan ma’lumot bilan boshlash mumkin. Masalan, mavzu bilan bog‘liq qiziqarli kashfiyot, yangilik yoki xizmatni tushuntirish bilan dars boshlanadi. Bu ta’lim oluvchilar kayfiyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi va ularning shu sohaga yoki keyingi darslarda o‘rganiladigan mavzuga qiziqishiga yordam beradi.
Ma’lumot (bilim) berish. O‘qituvchi o‘quvchi-talabalarga yangi materialni tushuntiradi, qisqa ma’ruzalar o‘qiydi, munozaralar, o‘quv suhbatlari uyushtiradi. Yangi modul birligini o‘rganishdan avval o‘tilgan modul birliklari qisqacha umumlashtirilgan holda takrorlanadi.
Modul birligiga mos tarqatma materiallar beriladi. Bu o‘quv jarayonini osonlashtiradi. Ularni modul birligiga monand ravishda birinketin tarqatish va ko‘rib chiqish uchun yetarli vaqt ajratiladi.
O‘zlashtirilgan bilimlarni mustahkamlash uchun topshiriqlar berish. O‘quvchi, talabalarga tafakkur qilish va ma’lumotlarni qayta ishlash imkoniyatini yaratuvchi topshiriqlar beriladi.
Har bir topshiriq yoki mashqdan keyin bajarilgan ishlar baholanadi. Natijalarni guruhlarda ochiqoydin va samimiy muhokama qilish ham yuqori samara beradi. Modulni o‘rganish oxirida yakuniy suhbat uchun vaqt ajratilishi kerak. Bu –o‘qituvchi va o‘quvchi-talabalar faoliyati natijalari, ularning amalga oshirgan va oshirmagan ishlari yuzasidan mulohaza yuritish uchun yaxshi imkoniyat beradi.

5. 
   O‘quvchi, talabalarning nazariy bilimi, amaliy ko‘nikma va malakasini baholash.
   

Maxsus fanlarni modul texnologiyasi asosida o‘qitishda o‘quvchi, talabalar bilimi va ko‘nikmalari o‘quv maqsadlariga muvofiq holda muntazam baholanishi kerak. Baholash huquqiy, pedagogik va psixologik tamoyillarga hamda Davlat ta’lim standartlariga asoslanadi. Baholash orqali butun modulni o‘rganish jarayoni va uning barcha komponentlari maqbulligi tekshirilib ko‘riladi. Bu bilan modulli o‘qitish kutilayotgan natijani berayotgani yoki bermayotgani aniqlanadi.
Shunday qilib, pedagogik texnologiya, to‘g‘rirog‘i, ta’lim texnologiyasi, qo‘llaniladigan metodlarning barchasi ham ta’lim oluvchilarni chuqur bilim olishlari va talab darajasida ko‘nikmaga ega bo‘lishlariga qaratilgan. Hamma gap qo‘yilgan maqsadni qay darajada amalga oshirishdadir.