N. M. Kayumova

633

---

Mu him mu am moning yechim ini topishga yordam
beradi va «Q anday» savoli orqali m uam m o h a! qilinadi
Nazorat qilishning mazmunli tizimini amalga oshirishda 
nazorat qilishni olib borish bosqichlari muhim ahamiyat kasb 
etadi. Ular quyidagilar:
1) Tekshirish rejasini tuzish va tasdiqlatish;
2)Tekshirishning maqsadi va vazifalari to'g'risida mudirani 
ogohlantirish;
3)Ishning borishini xarakterlovchi hujjatlarni o'rganish 
(hisobot, akt va hokazo).
4)Muassasa xodimlari bilan suhbat;
5 )Maktabgacha ta'limni boshqarish ishini o'rganish, uning 
holatini tahlil qilish;
6) Maktabgacha ta'lim muassasalarming ishni tanlangan 
holda tekshirish;
7)
Maktabgacha ta’limni tashkil etish va uni rivojlantirish- 
da ijobiy natijalari tajribalarini aniqlash, ularni amalda tatbiq 
etish yo'llarin ishlab chiqish, tavsiyanomalar ishlab chiqish;
8} Aniqlangan kamchiliklarni tahlil qilish, ularni yo'qotish 
uchun ko'rsatmalar, amalda yordam berish. Jamoada 
muhokama qilish;
9] 
Tekshirish yakunlari bo'yicha ma'lumotnoma yoki akt 
tuzish;
634

---

10) 
Bajarilgan ishlar bo'yicha boshqarma, bo'lim (amaliyot 
rahbari oldida hisobot berish).
Nazorat qilishning usul va uslublari
Bu bosqichlarni amalga oshirish maqsadida biz nazorat 
qilishning usul va uslublarini o'rganamiz.
Nazorat qilishning asosiy usul va uslublari quyidagilar:
Bolalar hayotini uyushtirish mashg'ulotlari, kun tartibining 
turli jarayonlarini kuzatish va tahlil;
Pedagogik va moliyaviy, xo'jalik ish hujjatlarni o'rganish va 
tahlil qilish;
Bolalar ishlarini tahlil qilish:
Mudira, tarbiyachilar, ota-onalar va bolalar bilan (ularniig 
bilimi, ongi, nutqining rivojlanishini aniqlash maqsadida) 
suhbatlashish;
«Pedagogik kengash», «Ishlab chiqarish majlislarida», ota- 
onalar kengashlarida ishtirok etish;
Jamoat tashkilotlari vakillari bilan suhbatlashishdan iborat.
Bu usul/uslublarni qo'llash - nazorat qilish turiga, qaysi 
guruhda tarbiyaviy jarayonning qaysi qismi yoki muassasa 
moliyaviy-xo'jalik ishlarining qaysi tomonlari tekshirishga, 
nazoratchi-metodistning mutaxassisligi va ish tajribasiga 
bog'liqdir.
Bu ko'p qirrali usularni qo'llash - maktabgacha ta’lim ishini 
har tamonlama o'rganishda g'oyat ahamiyatlidir.
Kuzatish usuli - bu pedagogik jarayondagi yutuq va 
kamchiliklarni, ishdagi qiyinchiliklarni yo'qotish va ta'lim- 
tarbiyaviy ish sifatini o'stirishni ta'minlaydi.
Kuzatish - pedagogik jarayonini, metodik va moliyaviy- 
xo'jalik faoliyatining ahvoliga to'g'ri baho beradi va kerakli 
xulosalar chiqaradi.
Frontal-yalpi - yangi tekshirish turida bu usul kun davomida 
tekshirilayotgan pedagogik jarayonni o'z ichiga oladi, bunda: 
rejali, talim-tarbiya ish mazmunini va turli tarbiya ishini
635

---

muvofiqlashganligi, maishiy hayotda bolalar hayotini va 
tarbiyasini tashkil etish, o'quv-tarbiya usul va uslublarini 
tashkil etish, bolalarning o'yini, mehnati faoliyatlari kuzatiladi.
Tematik nazorat turida esa kuzatish usuli tanlangan temaga 
va uning xarakteriga bog'liqdir. Agar ahvoli kuzatilayotgan 
bo'lsa, unda tekshiruvchi mashg'ulotlarini chuqur kuzatadi, 
uning dastur mazmuniga, tuzilishiga, metodikasiga chuqur 
ahamiyat beradi.
O'yin jarayonini kuzatayotganda diqqatni o'yin turiga, o'yin 
uchun sharoit, bolalarning munosabatlariga va tarbiyachining 
ofyinga rahbarligiga qaratadi.
Pedagogik ishlarni kuzatishdan aniq, yaqqol tushuncha hosil 
qilmasa qo'shimcha yoki takroriy kuzatish o'tkazish kerak.
Tashkiliy-pedagogik faoliyatni kuzatishda:
Mudiraning shu ishni to'g'ri tashkil etganligiga, uning 
tarbiyaviy va xo'jalik ishlarini bir tekisda olib borishiga, jamoa 
bilan munosabati, tarbiyachi va xizmat ko'rsatuvchi xodimlar 
bilan suhbatning mazmuniga, ota-onalarni qabul qilish 
tartibiga qaratish kerak.
Kuzatishda - kuzatilayotgan jarayonning, kun tartibi 
jarayonlardagi aniqlilik, kun tartibining buzilishi, bolalarning 
bilim darajasini, ularning axloq me’yorlari, tarbiyachining 
dastur tinglovchilarini va metodikani egallaganligi va boshqa- 
larga ahamiyat berish kerak.
Kuzatish -jarayonida shu narsa ayon bo'ladiki, tarbiyachining 
yetarli 
darajadagi 
mutaxassisligi, 
bu 
kuzatilayotgan 
kunda tarbiyachining tayyorgarligi^ uning ishdagi tajribasi 
sayozligi, bolalar jamoasini tashkil eta olmasligi, uning o'ta 
hayajonlanishi, tormozlanib qolish namoyon bo'ladi.
Moliyaviy xo'jalik ishdagi kamchiliklar mudiraning tartibsiz, 
pala-partish ish yuritishdan ham kelib chiqish mumkin.
Tahlil qilish - tarbiyachi va mudiraga qanday yordam berish 
va ulardan qanday qilib talab qilish kerakligini belgilab beradi.
636

---

Kuzatish turlicha xarakterga ega bo'lib, nazoratchi- 
metodist bu jarayonlarni amalga oshirish uchun tekshirish 
reja-sxemasini tuzadi.