N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov

konni tugaguncha ishlash loyihasi 
tuziladi. 
Ishlashning boshlang‗ich loyihasiga tuzatishlar kiritishga zarurat ko‗pincha quduqlar 
va qatlamning suvlanish xususiyatiga qarab belgilanadi. 
Gaz va gazkondensat konlarini ishlatish davrlari quyidagi belgilariga muvofiq 
davrlarga bo‘linadi: 
a)
qazib chiqarish bo‘yicha: o‘suvchi; doimiy; pasayuvchi; 
b)
texnologiya bo‘yicha: kompressorsiz va kompressorli; 
c)
ishlatishga tayyorligi va so‘nish darajasi bo‘yicha: sinov-sanoat ishlatish, 
sanoat ishlab chiqarish, tugaguncha ishlatish. 
Bundan tashqari gazokondensat konlari qatlamga ta‘sir ettirib yoki ettirmay 
ishlarishga bog‘liq holda davrlarga bo‘linadi: qatlam bosimini ushlab turib ishlatish 
va qatlam bosimini ushlamay ishlatish davrlari. 
 
4.1. 
Gaz uyumining kompressorsiz va kompresorli ishlatish davrlari 
Gaz uyumining ishlatish davrlari 2 bosqichga bo‗linadi. 
1. Kompressorsiz ishlatish – gazning quduqdan birinchi oraliq gaz haydash 
(uzatish) stansiyasiga bo‗lgan harakati qatlam bosimi bilan ta‘minlanadi. Bu 
bosqichda kompressor stansiyasiga ehtiyoj yo‗q. 

---

102 
2. Kompressorli ishlatish – gaz quduqlaridan o‗zining bosimi hisobiga 
quduqqa yaqin joylashgan bosh kompressor stansiyasigacha harakatlanadi. Gaz bosh 
kompressor stansiyasidan birinchi oraliq stansiyaga beriladi. Kondagi kompressor 
stansiya inshoati ishlatishning birinchi davri – kompressorsiz – tugash vaqtigacha 
bitirilishi kerak.
Ishlash tizimini loyihalashtirishda geologik-fizik ko‗rsatkichlar hamda 
belgilangan sutkada gaz qazib chiqarilishidan tashqari uyumning minimal bosimlari 
uchun aniqlangan bo‗lishi kerak: r
q.t.min.b 
– kompressorsiz ishlatish uchun va r
q.t.min.k. 
– 
kompressorli ishlatish uchun. 
Ushbu minimal quduq tubi bosimlari birinchi va ikkinchi davrlar yakunida 
belgilangan sutkalik qazib chiqarishni ta‘minlashi kerak (r
q.t.min.b
>r
q.t.min.k
). 
Belgilangan sutkalik qazib chiqarishni N ta‘minlash uchun uyumni ishlashdan 
avval n
n
ta gaz quduqlarini ishlatishga kiritish kerak: 
н
н
q
N
n

(2.6) 
bu yerda 
q
n
– bir quduqning yo‗l qo‗yilgan boshlang‗ich debiti. 
So‗ng uyumning ishlash jarayonini hisoblash quyidagi tartibda bajariladi. 
Ishlash boshlangan vaqtdan to quduqdagi quduq tubi bosimi r
kud.tubi min.b
ga 
yetganda, belgilangan umumiy qazib chiqarishni quduq tubi zonasida gazning doimiy 
sizilish filtratsiyasini ushlab turish hisobiga erishish yaxshi, bu har bir quduqni katta 
kuch bilan ishlashiga imkon beradi. 
Turli vaqt oraliqlarida t belgilangan umumiy qazib chiqarishni ta‘minlovchi 
quduqlar soni turlicha. Uni (2.6) formula orqali aniqlash mumkin. 
Xuddi shu vaqtdagi drenajlash maydoni chegarasidagi bosim (2.7) formula 
yordamida aniqlanadi. 
Bu kattaliklar qatlamdagi o‗rtacha bosim kattaligiga yaqin r
kud.tubi
=r
kud.tubi min.b
bo‗lganda kompressor stansiyasini ishga tushirish kerak. 
Kompressorsiz ishlatish davri davomiyligi quyidagi formula yordamida 
aniqlanadi: 

---

103 


б
н
ат
б
р
р
Np
t



3
(2.7) 
bu yerda r
b
– kompressorsiz ishlatish davri yakunida uyumdagi o‗rtacha bosim. 
Kompressorsiz ishlatish davri yakunida 
q=Sr
qud.tubi
 
olish sharoitida belgilangan 
sutkalik qazib chiqarishni N ushlab turish uchun ishlatishga tushirilishi kerak bo‗lgan 
quduqlar soni quyidagi formula yordamida aniqlanishi mumkin: 
б
мин
туби
куд
б
Cр
Q
n
.

(2.8) 
bu yerda 
S 
quduq konstruksiyasi sizilishning yo‗l qo‗yilgan chegarasiga bog‗liq va u 
sinash orqali aniqlaniladi. 
Kompressor stansiyasining ishga tushirmay quduq tubi bosimini r
qud.tubi min.b 
saqlash turish mumkin. 
Agar kompressor stansiyasi ishga tushirilsa, u holda quduqni r
qud.tubi min.k
ga teng 
bo‗lgan quduq tubi bosimga qadar ishlatish mumkin. 
Gidrodinamik hisoblar yuqorida keltirilgan sxema asosida olib boriladi. 
Kompressorli ishlatish davrining davomiyligi:


к
б
ат
к
р
р
Qр
t



3
(2.9) 
bu yerda 
к
р
 
- kompressorli ishlatish davri yakunida qatlamdagi o‗rtacha bosim. 
Kompressorli ishlatish davri yakunida umumiy debitni ta‘minlovchi quduqlar 
soni:
к
мин
туби
куд
к
Cр
Q
n
.
.

(2.1) 
Uyumni ishlatishni R
q.t.min.k
=const holatida davom ettirish mumkin. Bu esa o‗z 
navbatida quduqlar sonini keskin oshirish bilan bog‗liq.
Agar 
к
р
va r
kud.tubi min.k
bo‗lganda, agar kerakli quduqlar sonini oshirish 
iqtisodiy samarasiz bo‗lsa ishlatishning ikkinchi davri yakunlanadi.