N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov

 
 
 

---

104 
III- bob. Gaz konlarini ishlatish 
1§. Gaz konlarini ishlatish rejimlari
Ma'lumki gaz va gazkondensat konlari aksariyat ikki rejimda: gaz rejimi va gaz 
rejimi bilan suv siquvi rejimining aralashmasi bo'lgan aralash rejimda qazib 
chiqariladi. Bunday rejimni aksariyat suv siquvi rejimi deb ham yuritiladi, chunki 
haqiqatdan ham uyum suv siquvi rejimi hukm surgan gidrogeologik havzaga 
joylashgan bo'ladi. Lekin shunga qaramasdan uyumni ishlatishning dastlabki davrida 
albatta gaz uyumi tashqi suvlarga nisbatan faolroq bo'lganligi sababli o'z hukmini
uyumda o'tkazadi, ya'ni mahsulot quduq tubiga qatlam bosimining kamayishi 
hisobiga undagi gazlarning kengayish hisobiga keladi va yuzaga chiqariladi. Qatlam 
bosimining kamayishi (pasayishi) davom etgan sari chekka suvlar bilan uyum 
o'rtasida depressiya (bosim farqi) hosil bo'lganligi tufayli qatlam suvlari uyumning 
gaz qismiga kirib kela boshlaydi va suv siquvi rejimi qatlamdagi jarayonga o'z 
hissasini qo'sha boshlaydi hamda qatlamda (uyumda) aralash rejim hosil bo'ladi. 
Gaz rejimida ishlovchi gaz va gazkondensat - uyumlari xususida fikr 
yuritadigan bo'lsak, bunday uyumda chekka suvlar passiv bo'lganliklari uchun
uyumdagi bosim har qancha pasaysa ham qatlamga tashqaridan suv kirib kelishi 
kuzatilmaydi.
Shuning uchun qatlam bosimi to‘g‘ri chiziq bo'yicha kamayadi va olingan gaz 
miqdoriga proporsional bo'ladi. Bunday holatdagi uyumga oluvchi quduqlarni bir 
tekis qazish va ishlatish maqsadga muvofiqdir. Bunday uyumlarda gaz beruvchanlik 
kollektorning bir tekis va yuqori ko'rsatgichlari mavjud bo'lganda eng maksimal 
ko'rsatgichga yetadi, ya'ni uning miqdori 0,9-0,95 hatto 0,98 ga yetadi. Qatlamning 
kollektorlik ko'rsatgichlari past bo'lganda bu miqdor 0,85-0,9 atrofida bo'lib qolishi 
ham mumkin, lekin baribir bu ko'rsatgich eng yuqori hisoblanadi. 
Suv siquvi (yoki aralash) rejimda ishlovchi - gaz va gazkondensat konlarining 
o'ziga xos xususiyatlari to‘g‘risida fikr yuritadigan bo'lsak ularda ma'lum bosim 
ko'rsatgichidan so'ng gaz (gazkondensat) uyumi xududiga chekka suvlarning kirib 
kelishi va uyumning bir qismini suv bosishi hisobiga gaz beruvchanlik koeffisienti 
pastroq ko'rsatgichga ega bo'ladi. 

---

105 
Kollektor yaxshi ko'rsatgichlarga ega bo'lgan hollarda gazberuvchanlik 
koeffisienti 0,8-0,85 darajasiga yetish mumkin, lekin kollektor past ko'rsatgichlarga 
ega bo'lgan hamda chekka suvlar ancha faol bo'lgan hollarda qatlamning gaz 
beruvchanlik koeffisienti 0,6-0,7 atrofida bo'lishi mumkin. Bunday uyumlarda gaz 
quduqlarini uyumning markaziy qismiga zichlashtirib qazilsa va ishlatilsa maqsadga 
muvofiqroq bo'ladi. Chunki ishlatuvchi (oluvchi) quduqlarni tezlikda suv bosmaydi 
va ulardan uzoq muddat uyumdagi gazni olish imkoniyatiga ega bo'ladilar. 
Kon rejimini to‘g‘ri o‘rnatish, gaz uyumini ishlatish jarayonida suvning kirib 
kelish tezligini aniqlash gaz konlarini ishlashni loyihalashtirishda va tahlil qilishda 
katta ahamiyatga ega. Gaz uyumiga kirib keladigan suv miqdori ko‘rsatkichi qazib 
olingan gaz miqdori va o‘rtacha qatlam bosimining vaqt birligida o‘zgarishi bo‘yicha 
ma‗lumotlari asosida gaz zaxiralarini aniqlashda kerak bo‘ladi.
Qatlam bosimining tushish tempi qatlam suvlarining siljish tempiga bog‘liq. 
Qatlam bosimining tushish tempi bevosita gaz quduqlari debitining tushishiga ta‗sir 
qiladi. Bu esa kondan qazib olinadigan rejaviy gaz miqdorini ta‗minlash uchun kerak 
bo‘ladigan quduqlar soniga ham ta‗sir etadi. Qatlam bosimining tushish tempi 
kompressorli va kompressorsiz ishlash davrining, gaz qazib olishning doimiy va 
tushish 
davomiyligini 
past 
haroratli 
separatsiya 
qurilmalarining 
ishlash 
samaradorligini, sun‗iy sovuq qurilmalarining vaqt bo‘yicha kerakli quvvatini 
o‘zgarishini, siquv kompressor stantsiyalari quvvatini aniqlaydi.
Demak, kon rejimi va unga bog‘liq bo‘lgan qatlam bosimining tushish tempi 
bevosita konni ishlashning texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlariga va kon jihozlariga ta‗sir 
etadi. 
Suv bosimi rejimining paydo bo‘lishi ishlashning yuqoridagi ko‘rsatkichlariga 
va jihozlanishiga ijobiy ta‗sir ko‘rsatadi. Lekin suv bosimi rejimining paydo bo‘lishi 
bir qator salbiy ta‗sirlarni ham keltirib chiqaradi, buni esa gaz konlarini ishlashni 
loyihalashtirish va jarayonni amalga oshirishda ko‘zda tutish lozim. Eng avvalo gaz 
uyumiga suvning kirib kelishi natijasida quduqlarning bir qismi suvlanadi va ularning 
o‘rniga yangi quduqlar buro‘ilash kerak bo‘ladi. 

---

106 
Gazlilik maydoni bo‘ylab mahsuldor qatlamning kollektorlik xususiyatlarining 
o‘zgaruvchanligi natijasida, shuningdek maydon bo‘ylab gaz qazib olishning notekis 
taqsimlanishi gaz quduqlarining oldinroq suvlanishiga olib keladi. Qatlam bo‘ylab 
mahsuldor yotqiziqlarning bir xil emasligi va qirqim bo‘ylab ularni sizdirish 
notekisligi suvning tez harakatlanishiga va quduqlarning bevaqt suvlanishiga olib 
keladi. Bu konni ishlashning texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlarini yomonlashtiradi. 
Gaz konlarini ishlashda yetarlicha bir xil kollektorlik xususiyatlarida va yuqori 
qatlam bosimi sharoitida suv bosimi rejimida gaz beraoluvchanlik 95-98% ga yetishi 
mumkin. Lekin tadqiqotlar va kon kuzatuvlari shuni ko‘rsatadiki, konning suvlangan 
qismida gaz beraoluvchanlik ancha kichik va ba‗zi hollarda bu ko‘rsatkich 50% 
gacha tushadi.
Demak qatlamning gaz beraoluvchanlik koeffitsientining pasayishi suv bosimi 
rejimining paydo bo‘lishining ikkinchi salbiy oqibati hisoblanadi.
Suv bosimi rejimi sharoitida konning va gaz quduqlarining suvlanish jarayoni – 
bu tabiiy jarayon hisoblanadi.
Amaliyotda tabiiy gaz konlari rejimi quyidagi tartibda o‘rnatiladi.
O‘rtacha qatlam bosimining o‘zgarishi va qazib olingan gaz miqdori bo‘yicha 
kon ma‗lumotlari koordinata bo‘yicha qayta ishlanadi.
3.1- rasm. Gaz uyumi uchun 
 
 
 

