N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov

1.2. Yer osti gaz saqlash inshootlarining turlari vazifalari 
Yer osti gaz saqlash inshootlari deb, gaz ta‘minlash sistemasidagi ortiqcha 
gazlarning to‘planishiga mo‘ljallangan tabiiy va sun‘iy rezervuarlarga aytiladi. Bu 
gazlar talab qilingan vaziyatlarda qaytadan olinadi.
Yer osti gaz saqlash inshootlari gaz bilan ta‘minlash sistemasining iqtisodiy 
ko‗rsatkichlarini va ularning ishlash qobiliyatini oshiradi. Yer osti gaz saqlash 
inshootlarining yer usti, yer osti, chuqurlashtirilgan va suv tagi turlari mavjud. Ularda 
gaz atmosfera va juda yuqori bosimda suyuq holda saqlanadi. 

---

245 
Rezervuarlar ham yuqori bosimli — po‗latli, past bosimli — po‗latli, metall 
bilan armirlangan, metall bilan armirlanmagan hamda tabiiy va sun‘iy turlarga 
bo‘linadi. G‗ovakli tog‘ jinsi qatlamlarida qurilgan yer osti gaz saqlash inshootlari 
asosiy sanoat axamiyatiga ega. Bu yer osti gaz saqlash inshootlarida hozirgi vaqtda 
saqlash kerak bo‗lgan gazlarning 98%i saqlanadi. Uncha katta bo‗lmagan miqdordagi 
gazlar sun‘iy ravishda hosil bo‗lgan kavakli tog‘ jinslarida saqlanadi. 
G‘or, shaxta, yer osti tuneli va po‗lat rezervuarlarda gazlar juda kam miqdorda 
saqlanadi. Yer osti gaz saqlash inshootlarida tashkil qilingan g‗ovakli rezervuarlarni 
uch turga bo‗lish mumkin: 
—
tugayotgan gaz uyumi; 
—
tugayotgan neft uyumi; 
—
suvli qatlamlar. 
Taxminan 80% gaz tugatilayotgan gaz va gazkondensat uyumlarida, 20% ni 
esa suvli qatlamlarda saqlanadi. Tugatilayotgan neft uyumlarida gaz kam saqlanadi. 
Gaz saqlash harajati muayyan sharoitlarga bog‗liq. Odatda yer osti gaz saqlash 
inshootining sarfi va hajmi ikkiga bo‗linadi: gazga talab va gazdan foydalanish. 
Talab — bu konkret gaz iste‘molchilari uchun texnologik va texnik-iqtisodiy 
jihatdan hisoblab aniqlangan miqdor. 
Foydalanish — bu ayrim chegaralanishlarga bog‗liq gazning sarfi, odatda, 
foydalanish talabga nisbatan ancha past bo‗ladi. Gazga bo‗lgan talablarga ko‗p 
omillar ta‘sir qiladi: iqlimning ko‘p yillik o‘zgarishi; fasl hodisalari; ob-havo; 
ko‗pgina texnologik jarayonlarning davriyligi; sotsial ishlab chiqarishning sur‘ati. 
Gazning talabiga bu omillar har xil ta‘sir qiladi. Ayniqsa, gaz talabining 
o‘zgarishiga ob-havo katta ta‘sir ko‗rsatadi. Masalan, qishning eng sovuq kunlari 
gazga bo‗lgan talab uning bir yillik o‗rtacha sarfidan 10-15 marta oshadi.