Namancan davlat universitkti viaxkamon qodirjon odiijonovich dinshunoslik

Shinto mifologiyasi

Shinto mifologiyasining asosiy manbalari yuqorida aytib o'tilgan "Kojiki" va "Nihongs" to'plamlari bo'lib, ular mos ravishda bizning eramizning 712 va 720 yillarida yaratilgan. Ularga avval avloddan avlodga og'zaki ravishda etkazilgan va qayta ko'rib chiqilgan afsonalar kiritilgan. Kojiki va Nixonga yozuvlarida mutaxassislar Xitoy madaniyati, mifologiyasi va falsafasining ta'siriga e'tibor berishadi.

32

Ko'pgina afsonalarda tasvirlangan voqealar "xudolar davri" deb nomlangan - dunyoning paydo bo'lishidan to to'plamlarni yaratilishidan bevosita oldingi davrgacha bo'lgan vaqt oralig'ida sodir bo'ladi. Afsonlar xudolar davrining davomiyligini aniqlamaydi. Xudolar davrining oxirida, imperatorlarning hukmronlik qilish davri - xudolar avlodlari. Qadimgi imperatorlarning hukmronligi voqealari afsonalar to'plamini to'ldiradi. Ikkala to'plam ham bir xil afsonalami tasvirlaydi, ko'pincha turli shakllarda. "Nihongi" da, bundan tashqari, har bir afsonada bir nechta variantlar ro'yxati keltirilgan.

Ilohiy juftlikning oxirgisi Izanagi va Izanami haqidagi hikoya Shintoning dunyoqarashini tushunish uchun juda yaxshi dalildir. Ular Onnogoro orolini - butun eming O'rta ustunini yaratdilar va o'zlari o'rtasida nikoh qurdilar, er va xotin bo'ldilar. Ushbu nikohdan Yaponiya orollari va ular yashagan ko'plab kami paydo bo'ldi. Izanami, olov xudosini tug'dirib, kasal bo'lib qoldi va bir muncha vaqt o'tgach vafot etdi va Zulmat eriga ketdi. Izanagi tushkunlikka tushib, Olov Xudosining kallasini kesib tashladi va uning qoni yangi kami avlodlarini tug'dirdi. Qayg'u chekayotgan Izanagi ayolini uni Osmon Osmoniga qaytarish uchun ergashdi, ammo Izanami uning chirishini topdi, ko'rganidan dahshatga tushdi va zulmat eridan qochib, unga kirish joyini tosh bilan to'sib qo'ydi. Uning parvozidan g'azablangan Izanslar kuniga ming kishini o'ldirishga va'da berishdi; Bunga javoban Izanagi har kuni mehnat qilayotgan bir yarim ming ayol uchun kulba qurishini aytdi. Ushbu hikoya Shintoning hayot va o'lim haqidagi g'oyalarini mukammal tarzda ctkazadi: hamma narsa o'likdir, hatto xudolar ham, o'liklami qaytarishga urinishning ma'nosi yo'q, lekin hayot barcha tirik mavjudotlaming qayta tug'ilishi orqali o'limni engib chiqadi.

Izanagi va Izanami afsonalarida tasvirlangan vaqtlardan beri afsonalar odamlami eslashni boshlaydi. Shunday qilib, Shinto mifologiyasi odamlaming tashqi ko'rinishini Yaponiya orollari paydo bo'lgan vaqtga ishora qiladi. Ammo o'z-o'zidan, afsonalarda odamlaming paydo bo'lishi lahzasi aniq qayd etilmagan, odamning yaratilishi haqida alohida afsona yo'q, chunki Shintoning g'oyalari odamlar va kami o'rtasida keskin farq qilmaydi.

33

Qorong'ulikdan qaytgan Izanagi daryo suvlarida cho'milish bilan o'zini pokladi. U cho'milayotganida uning kiyimidan, zargarlik buyumlaridan va undan oqib chiqadigan suv tomchilaridan ko'plab kami paydo bo'ldi. Boshqalar qatorida, Izanagining chap ko'zini yuvib yuborgan tomchilardan Izanagi yuqori Osmon tekisligini bergan quyosh ma'budasi Amaterasu paydo bo'ldi. Burunini yuvgan suv tomchilaridan bo'ron va shamol xudosi Dengiz tekisligini olgan Susanoo. Dunyoning qismlarini o'zlarining ixtiyoriga olgan holda, xudolar urush qila boshladilar. Birinchisi, Syuzanu va Amaterasu o'rtasidagi mojaro - bu uning singlisiga borgan birodarimiz o'z mulkida zo'ravonlik va beg'arazlik bilan o'zini tutdi va oxirida Amaterasu dunyoni zulmatga olib boradigan samoviy g'arazgohga tushib qoldi. Tangrilar (afsonaning yana bir talqiniga ko'ra - odamlar) Amaterasuni qushlardan, raqs va baland ovozda qahqaha yordamida tortib olishdi. Syuzan o'zini qurbon qildi, ammo baribir Oliy Osmon tekisligidan quvib chiqarildi va Xonshu orolining g'arbiy qismida joylashgan Izumo o'lkasida joylashdi.

Kannushlik vazifasi nasldan naslga o’tadi. Hozirgi vaqtda yaponlaming ko’pi sintoizm bilan buddizmni teng ko’rib, har ikkala dinga e’tiqod qiladi. Hayotiy marosimlar: tug’ilish, nikoh kabilar sintoizm ibodatxonalarida bajaril-sa, dafn etish va marhumni xotirlash marosimlari buddizm ibodatxonalarida o’tkaziladi.

Sintoizm bilan buddizmning bir-biriga ta’siri kuchli. Sintoistlar buddizm dini uchun ibodatxonalar qurish bilan qanoatlanmadilar, balki o’rta asrlarga kelib sinto-budda qo’shma ibodatxonalari vujudga kela boshladi. Sintoizmning o’ziga xos xususiyati o’zi targ’ib qilgan xudoga sig’inish, boshqa millat kishilarining bu dinga sig’inishini man’ etishdan iborat. Sintoistlarning muqaddas kitobi bo’lmagan, ammo ibodatxonalarda yozilgan diniy afsonalar uchrab turadi. VII asrga kelib og’zaki diniy afsonalar asosida «Kodziki» («Qadimgi ishlar to’g’risidagi yozuvlar») nomli diniy kitob paydo bo’ldi, unda asosan imperatorlar sulolasining kelib chiqishi ilohiylashtirildi. VIII-X asrlarda sig’inish qoidalari ishlab chiqildi va xudolar nomi ro’yxatga olindi. 1886 yildan 1945 yillargacha sintoizm Yaponiyaning davlat dini hisoblandi. Natijada

34

dinning tuzilishi ham o’zgardi, ilohiy ruhlar o’miga imperator shaxsi ulug’landi.

XIX asming oxirlariga kelib bu din o’zining awalgi obro’sini yo’qota boshladi. Sintoizm dini 1945 yilda davlat-dan ajratib qo’yildi. Bunga asosiy sabab yaponiyaning ikkinchi jahon urushida engilishi edi. Imperatoming obro’si tushgan-ligi bu dinning ham mavqeini tushishini bildirdi. Chunki yakka xudo osmonda, erda esa uning ramzi imperator xokimiyati edi. Hozirgi davrda sintoizm diniga e’tiqod qilayotgan yaponlar uncha ko’p emas, ammo bu dinning zamonga moslashtirishga harakat kuchlidir.

Sintoizm ahloq nuqtai-nazaridan ibratli din bo’lib, u bilimli, intizomli, milliy g’urur, vatanni sevish kabi insoniy fazilatlami, qadriyatlami ulug’laydi.

Ma’lumki, ana shu ahloq millat rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo’ldi. Natijada Yaponiya urushdan keyingi yillarda har jihatdan rivojlanib, dunyodagi eng rivojlangan davlatga aylandi. Oqibatda 1980 yildan boshlab Yaponiyada yana sintoizm dini qayta tiklandi. Tokio shahrida bosh ibodatxona ochildi, imperator oilasi na shu ibodatxonaga borib ajdodlar ruhiga sig’indi, qurbonlik marosimi o’tkazdi, ko’p xayr-ehsonlar qildi.