1-1
|
tf-10
|
j-200
|
M-2
|
^ 2 0
|
ul- 300
|
E-3
|
J-30
|
^400
|
|
e-40
|
i-500
|
— 5
|
0-50
|
£-600
|
j-6
|
t>“-60
|
i-700
|
>7
|
£-70
|
(>-800
|
C-8
|
‘-*-80
|
i-900
|
i-9
|
LK»-90
|
£-1000
|
|
15-100
|
|
Shuni ham eslatib o‘tish kerakki, keyinchalik arab alifbosiga
qo‘shilgan v (p), £ (ch), j (j), (g) harflari shakli aslida va ^ dan olinganligi sababli sanoqda ham o‘sha harflarga mos raqamlarni bildiradi.
Alisher Navoiy xurosonlik shoirlardan Mavlono To‘tiy vafotiga bag‘ishlab quyidagi ta'rixni aytgan:
Fasihi zamon To ‘tiy, on shoire,
Ki budash zi-bakri maoniy arus.
Chu To ‘tiy raft, in ajab turfa bud,
K i ta'rix shudfavti о ‘ro: «Xurus».
Mazmuni:
U shoir To ‘tiy zamona fasihidir,
Ma'nolar kelininingyagona bokirasi - qizi edi.
To ‘tiy ketdi, ammo ajablanarlisi shu bo ‘ldi-ki,
Uning о ‘limiga «xurus» ta’rix bo ‘Idi.
Bu yerda ta'rix moddasi < _ - (xurus) so‘zi bo‘lib, harflar qiymati 863-hijriy (milodiy 1462-) yilni bildiradi.
Navoiy Mozandaronda qatl etilib, kallasi Hirotga olib kelingan zolim amaldor Muhammad Amin haqidagi ta'rixda uning vafot etgan yilini quyidagicha beradi:
Zolimero kushta so ‘yi shahr ovardand sar, On chi ovardand qatlashro hamon, ta'rix bud. Mazmuni:
Zolimni о ‘Idirib, boshini shaharga olib keldilar, Nimaiki olib kelgan bo ‘Isalar, о ‘sha uning ta'rixidir.
Baytdagi ishoraga ko‘ra, zolimning boshidan muddao so'zidagi bosh harf dir, uning qiymati 900 ga teng. Demak, bu voqea xijriy 900- (milodiy 1495-) yilda sodir bo‘lgan.
Shoir Durbek «Yusuf va Zulayho» dostonining muqaddimasida dostonning yozilish tarixini bunday ko‘rsatadi;
«Zot» edi ta'rix taqi «he»yu «dol»,
Muddati xijratdin o‘tub mohu sol.
Bu yerda asarning yozilishi ta'rixi harflarining qiymati bilan berilgan bo‘lib, u 812- (1409-milodiy) yilgato‘g‘ri keladi.
Yuqorida keltirilgan misollardan shuni ko‘rish mumkinki, ta'rix bir so‘zda, so‘zdagi bir yoki bir necha harfda berilishi mumkin. Lekin hamma vaqt ham ta'rix bunday oson yo‘l bilan berilavermaydi.
Ba'zan shunday hollar ham bo‘ladiki, bir jumla, bir so‘z va harflardan ta'rix moddasi chiqmaydi. Bunday vaqtda ba'zi harflar yoki ayrim so‘zlami chiqarib tashlash yoki qo‘shish, bir tildagi so‘zning ikkinchi tildagi ekvivalentini olish yo‘li bilan ta'rix moddasi chiqariladi.
Masalan, «Ta'rixi kasira» asarining muallifi Mir Said Sharif Abulqosim Bobir vafotiga shunday ta'rix yozgan:
Dostları ilə paylaş: |
