Namangan davlat universiteti qadriyatlar falsafasi moduli dasturi

 
11-MAVZU: Ahloqiy, badiiy-estetik qadriyatlar, ularning
tiklanishi va ahamiyati. 
Reja: 
1. Ahloqiy qadriyatlar va ulami jamiyat hayotidagi о mi. 
2. SHarqona badiiy-ahloqiy qadriyatlarimiz - yuksak madaniyat sarchashmasi. 
3. Insonparvarlik, xalqparvarlik, vatanparvarlik - Oliyjanob fazilat. 
4. Badiiy-estetik qadriyatlar, ularning jamiyat ma'naviy rivojlanishidagi ahamiyati. 
SHarq falsafasi va Islom ta'limotida insonniig ta'lim-tarbiyasi, odob-axloqi xaqida juda ko'p 
qimmatli maslahatlar, fikr-mulohazalar mavjud. Muqaddas Qr'oni Karim va Hadisi SHarif insonning 
ma'naviy kamoloti uchun beqiyos manba ekanligi hammamizga ma lum. SHarq mutafakkirlari, olimu 
ulamolari tomonidan asrlar davomida odob-axloqdga oid minglab kitoblar, xikmatlar yaratilgan. 
Afsuski, totalitar tuzum tomonidan olib borilgan siyosat tufayli ulardan xalqimiz maxrum qilib 
qo'yilgan edi. endilikda, istiqlol sharofati tufayli bu sohada ham jiddiy o'zgarishlar yuzaga kelmoqda. 
Ayni vaqtda xalqimizniig milliy qadriyatlarimizga qiziqishi tobora oshib bormoqda. SHuni hisobga 
olgan holda jumxuriyatimizda keyingi yillarda mazkur masala bo'yicha o'tmishda arab, fors va 
boshqa tillarda yozilgan adabiyotlar o'zbek tiliga tarjima qilinib, kitobxonlarimizga xavola 

---

100 
etilmoqda. O zbek olimlari, shoirlari tomonidan ham odob axloq masalalariga bag'ishlangan ko'pgina 
asarlar nashr qilinyapti. 
Mazkur adabiyotlarda inson tug'ilganidan tortib to bandalikni bajo keltirganigacha amal qilishi 
kerak bo'lgan qoidalar, maslaxatlar o'z aksini topgan. Masalan, birgina shariat qoidalarining o'zida 
musulmonlar amal qilishi zarur bo'lgan 934 ta talab mavjud. SHular orasida insopparvarlik insonni 
hurmat qilish va ulug'lashga qaratilgan g'oyalar alohida e'tiborga sazovordir. 
SHarq falsafasi va islom ta'limotida rahm-shafqat, muruvvat, odamiylik kabi fazilatlar doimo 
ulug'lanib, madx etilib kelingan. Odamiylik—bu kishining boshqa odamlarga, urug'-aymog'iga 
mexr-shafqat ko'rsatishi, yaxshilik qilishini, insonparvarlik munosabatlarida bo'lishini taqozo 
etadigan fazilatdir. 
YUsuf Xos Hojib odamiylikni quyidagicha madh etadi: 
• Senga kim qilarkan odamgarchilik, 
• Javob ber unga sen qilib yaxshilik. 
• Vafoga vafodor kishilik haqqi, 
• Vafo qil, odil bo 'I, jam olmangulik. 
Alisher Navoiy odamiylikning asl maqsadini shunday ta'riflaydi: 
• Odami er sang demagil odami, 
• Onikim yuq xalq g'amidin g'ami. 
Kimki xalqqa qanday muomalada bo'Isa xalq ham unga shunday muomalada bo'ladi, «sen 
xalqqa qancha aralashsang xalq ham senga shuncha yondashadi», degan naqllar bejiz tug'ilmagan. 
«Ey aziz, - deydi Muhammad Jabalrudiy, - xalg'ingga doimo yaxshilik qil, g'ilgan yaxshiliging 
ulardan senga qaytadi. Hech kimsaga qasddan yomonlik qilma y, kimki yomonlik qilsa qilgan 
yomonligi, shubxasiz, o'ziga qaytadi». 
Barhrdar ibn Maxmud aytganidek, arjumandlik bayrog'ini ko'taruvchilar va sarbalandlik 
nog'orasini chaluvchilar qanday kishilarki, ular halqning tinchligini va osoyishtaligini o' ylaydilar va 
kecha-kunduz shu haqda fikr qiladilar, barcha kishilarni o'z ukalaridek ko'radilar, birovning dil 
shishasini g'azab toshi bilan sindirmaydilar, adovat va jafo tikanini bechoralik saxrosida yurgan 
yalanoyoqlar oyog'i ostiga tashlamaydilar. 
Xalq bilan hamnafas, hamdard bo'lish, unga yaxshi kunlarda ham, boshiga musibat tushgan 
qorong'i kunlarda ham sadoqatli bo'lib, astoydil xizmat qilish mumkin — musulmon farzandi uchun 
eng katta baxt xisoblanib, kelgan, «YAxshi hayot va o'zoq yashash uchun, xalqning duosi va 
shodligidan yaxshiroq posbon va qo'riqlovchi yuq» deydi, Barxurdor ibn Maxmud. 
Xalqparvarlik — barcha insonlarga mexr oqibatli bo'lish, ulami hurmat izzat qilish bilan 
chegaralanadigan munosabatlargina emas, albatta. Halqparvarlik — eng awalo har bir inson 
tomonidan boshqalarga nafi tegadigan amaliy harakatdir. SHu nuqtai nazardan yondashadigan 
bo'lsak masalan, moddiy ne'matlar ishlab chiqaruvchi har bir mehnatkash uchun halqparvarlik — bu 
mehnat unumdorligini oshirib xalqimiz uchun zarur bo'lgan iste'mol maxsulotlarini sifatli va o'z 
vaqtida etkazib berish demakdir. 
YOzuvchilar, ziyolilar uchun xalqparvarlik o'z asarlarida xalqning mehnati, hayoti, orzu 
umidlarini badiiy obrazlarda aks ettirib, ularning ichki dunyosini boyitish, ma'naviy barkamolligi, 
dunyoqarashini shakllantirishga ko'maklashishdan iborat, deb bilmog'imiz lozim. 
Olimlarimiz uchun xalqparvarlik xalqimizning farovon hayot kechirishi uchun zarur bo'lgan 
narsalarni ishlab chiqarishni ilmiy asoslab berish, kishilaming ongi, ilmiy dunyoqarashini 
shakllantirish demakdir. 
Davlat arboblari uchun halqparvarlik — bu eng awalo har bir insonning huquq va erkinliklarini 
ximoya qilish, ularning extiyojini qondirish, bzrcha ijtimoiy kafolatlarini ado etish, ijtimoiy-siyosiy 
barqarorlik, osoyishtalik, milliy totuvlikni ta'miniash demakdir. Insonparvarlik, xalqparvarlik ayni 
vaqtda vatanparvarlik hamdir.