Namangan muhandislik qurilish instituti

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.


1. Maxmudova N.A., Yunusov J.Ya. Uchebnoe posobie. Teplotexnika i teplotexnicheskie oborudovanie. TASI. Tashkent 2005.
2. Peregudov V. V. «Teplotexnika i teplotexnicheskoe oborudovanie» M.:Stroyizdat, 1990.
3. Maxmudova N. A. Issiklik texnikasi va issiklik texnikasi uskunalari. Ukuv kullanma TAKI. Toshkent 2012.

11-ma’ruzalar: Kuydirishning nazariy asoslari. TSement klinkerining kuydirish jarayoni

1. Kuydirishning nazariy asoslari.
2. TSement olish uchun xom ashyolar tarkibi.

Tayanch so’zlar: Kuydirish, TSement, Xom ashyo, Alit, Belit, Selit.

Portlandtsement bu klinkerni mayda kilib tuyib olingan maxsulotdir. Klinker xom ashyo aralashmasini (75% SaSO₃ – oxaktosh va 25% gil tuprok) pishgunicha kizdirib, tarkibida kalьtsiy silikat (70…80%), alyuminat va alyumoferrit fazalari (20…30%) xosil bulgandagi donador maxsulotdir. Maydalab tuyish vaktida klinkerga 3…5% mikdorida gips kushiladi.
TSementga suv kushib aralashtirilgan vaktda tarkibidagi gips suvda eriydi. TSementni suv bilan uzaro birikish jarayonida (gidratatsiya vaktida) gips uch kalьtsiyli alyuminat bilan boglanib 3CaO Al₂O₃ 3CaSO₄  31N₂O – gidrosulьfoalyuminat kalьtsiy deb ataladigan yukori sulьfatli kurinishga ega bulgan, tabiy etringitga uxshash mineralga aylanadi. Gidrosulьfoalyuminatni xosil bulishi tsementni kotishini 3-5 soatga sekinlashtirishga imkon beradi.
Xom ashyo. Portlandtsement olish uchun tarkibida kalьtsiy karbonat va alyumosilikati kup bulgan xom ashyo ishlatiladi. Bularga oxaktosh yoki bur va giltuprok jinslari va tarkibida karbonat va alyumosilikati kup bulgan oxakli mergellar kiradi.
Uzbekistondagi tsement zavodlarida xom ashyo sifatida asosan oxaktosh va giltuprok ishlatiladi.
Klinkerning kimyoviy tarkibi, massa buyicha % xisobida kuyidagichadir:
SiO₂ – 20…24; Al₂O₃ – 4…7; Fe₂O₄ – 2…6; CaO – 62…68.
Ularni umumiy mikdori 95 – 97% bulishi kerak.
Ilgari aytilganida gidravlik boglovchi moddalar xam xavoda, xam suvda kotish xususiyatiga egadir. Bularga portlandtsement va uning turlari, xamda gidravlik oxak kiradi. Bulardan tashkari shlaklar kullar, tabiiy tog jins va moddalari asosida olingan bir kancha gidravlik boglovchi moddalar xam kiradi.
Bu boglovchi moddalar tarkibida kalьtsiy silikat, kalьtsiy alyuminat va kalьtsiy ferritlarni borligi, ularga gidravlik xossalarini beradi.
Portlandtsement ishlab chikarish.
Portlandtsement ishlab chikarish texnologiyasi asosan xom ashyo tayyorlash, uni kuydirib pishirish (klinker olish) va tuyib kukun shakliga keltirishdan iborat. Portlandtsement ishlab chikarishni ikki xil usuli mavjud – xul va kuruk. Xul usulda xom ashyolar maydalangandan sung, ularni tegirmonlarda suv bilan birga tuyiladi. Bunda tarkibida 35…45% suv bulgan okuvchan massa – shlam xosil buladi. Kuruk usulda xom ashyo kuritilib, sung tuyiladi.
Portlandtsementni xul usul buyicha ishlab chikarayotganda asosiy texnologik operatsiyalarni kay tartibda bajarish sxemasi kuyidagicha buladi:
Kuruk usulda pishirish uchun xul usulga karaganda yokilgan 30…40% kam sarflanadi. TSement ishlab chikarishda, ma’lumki tsement narxini 28-30% yokilgan narxi tashkil kiladi. Bundash tashkari, kuruk usulda tsement ishlab chikarishda kuvvati 6000…10000 t/sutkaga teng bulgan pechlar kurish imkoni bor.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.


1. Maxmudova N.A., Yunusov J.Ya. Uchebnoe posobie. Teplotexnika i teplotexnicheskie oborudovanie. TASI. Tashkent 2005.
2. Peregudov V. V. «Teplotexnika i teplotexnicheskoe oborudovanie» M.:Stroyizdat, 1990.
3. Maxmudova N. A. Issiklik texnikasi va issiklik texnikasi uskunalari. Ukuv kullanma TAKI. Toshkent 2012.