Namangan muhandislik qurilish instituti

Takrorlash uchun savollar:

1. 
   Issiklik uzatish turlari necha xil va ularni bir-biridan farki?
   
2. 
   Ideal va real gazlarni bir-biridan farki nima?
   
3. 
   Gazni termodinamik parametrlarini tushuntiring?
   
4. 
   Gazni bajargan ishi nimalarga boglik?
   

3ma’ruza: Har xil sharoit va haroratlarda material tarkibidagi fizik-kimyoviy o’zgarishlar. Quritish va pishirish jarayonlari
Reja:

1. 
   Ideal gaz qonunlari
   
2. 
   Gaz aralashmasi.
   

XVII - XIX asrlarda atmosfera bosimiga yaqin bosimlarda gazlar o’zini qanday tutishini tekshirgan tadqiqotchilar emperik yo’l bilan bir qancha muhim qonuniyatlarni ochdi- lar.

Boylь-Mariott qonuni: o’zgarmas temperaturada gazning berilgan massasi uchun absolyut bosimning hajmga ko’paytmasi o’zgarmas kattalikdir.
rV = sonst. (1)
SHarlь qonuni: hajm va massa o’zgarmas bo’lganda gaz bosimi absolyut temperatura- larning o’zgarishiga to’g’ri proportsional ravishda o’zgaradi.
p₁/p₂ = T₁/T₂ . (2)
Bu bog’lanishni quyidagi ko’rinishda ifodalash mumkin:
r =r₀ (1 + t), (3)
bu yerda p - gazning 0°C temperaturadagi bosimi,  - gazning hajmiy kengayishining temperaturaviy koeffitsienti. Bosim yetarlicha kichik bo’lganda, turli gazlar bir xil hajmiy kengayish temperaturaviy koeffitsientiga ega bo’ladi. Bu koeffitsient taxminan
=1/273 = 0,00366^oC - 1 ga teng.
Gey -Lyussak qonuni: bosim va massa o’zgarmas bo’lganda gaz hajmi absolyut tempera- turalarning o’zgarishiga to’g’ri proportsional ravishda o’zgaradi:
V₁/V₂ = T₁/T₂ (4)

yoki

V = V₀ (1+t), (5)

bu yerda V₀ va V - gazning tegishlicha 0 va t^oC temperaturalardagi hajmi.
Bu qonunlardan foydalanib, ideal gazniig holat tenglamasini chiqarish mumkin: Massasi 1 kg ga teng bo’lgan biror gaz p₁ V₁ va T₁ bilan tavsiflanadigan holatdan p₂,
V₂ va T₂ bilan tavsiflanadigan boshqa holatga o’tadi deb faraz qilaylik. Bu o’zgarish dastlab oralik hajm V₁ gacha o’zgarmas temperatura T₁ da, so’ngra esa oxirgi hajm V₂ gacha o’zgarmas bosim r₂ sodir bo’lsin.

Boylь - Mariott qonuniga ko’ra T=sonst bo’lganda: p₁V₁ = p₂V¹
yoki
V¹ = V₁p₁ / p₂
Gey Lyussak qonuniga ko’ra p=sonst bo’lganda
Topilgan ifodalarni V₁ uchun taqqoslasak, quyidagini olamiz:
p₁V_{1 } V₂ T₁
p ₂ T₂
Bu tenglamani o’zgartirib shunday yozish mumkin:
^p1V1  ^{r2 V2} = const yoki ^pV = const (6)
T₁ T₂ T
ya’ni gazning absolyut bosimi bilan hajmi ko’paytmasining absolyut temperaturaga nisbati o’zgarmaydi. 1 kg gaz uchun bu o’zgarmas kattalik gaz doimiysi deyiladi va R harfi bilan belgilanadi.
^pV = R yoki pV = RT (7)
T
Bu tenglama ideal gazning holat tenglamasi deyiladi. Bu tenglama ko’pincha uni taklif etgan olimning nomi bilan Klapeyron tenglamasi deyiladi.
Gaz doimiysining o’lchamligi quyidagicha bo’ladi. Binobarin, gaz doimiysi R, 1 kg gazning 1^o ga isitilganda bajargan kengayish solishtirma ishidir. m kg gaz uchun holat tenglamasi quyidagicha:
pV = mRT (8)