Nanobiotexnologiyanın ın bioetik məəssəəlləəlləəri ri m mühazir
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ekoloji problemlәr
- İİtisadi, sosial vә siyasi problemlәr
- Tәnzimlәyici problemlәr
- Bioethics is a quasi Bioethics is a quasi--social science that offers solutions social science that offers solutions q
- Биоэтика Биоэтика –– квазисоциологическая наука, предлагает квазисоциологическая наука, предлагает решения моральных конфликтов, которые
- Muxtariyyat Muxtariyyat Y l Y l Yaxşılıq Yaxşılıq
- Qayğının tipləri Qayğının tipləri -- adi adi -- ffövqəladə övqəladə -- p
- Tam informasiya əsasında razılığagəlmə ğagəlmə -- Könüllü Könüllü -- Yaxşı məlumat
- Uğur direktivləri (yaşamaq arzuları,mıhkəm inam gücü) Uğur direktivləri (yaşamaq arzuları,mıhkəm inam gücü)
|
Nanobiotexnologiyan Nanobiotexnologiyanın ın bioetik m bioetik məəssəəlləəlləəri ri M Mühazir ühazirəə 15 15 Dr. İsm
Dr. İsməət t Ə
Əhm hməədov
dov Bak
Bakı Dövl ı Dövləət Universitetinin t Universitetinin Nanoaraşdırmalar m Nanoaraşdırmalar məərk rkəəzinin zinin Nanoaraşdırmalar m Nanoaraşdırmalar məərk rkəəzinin zinin aparıcı elmi işçisi aparıcı elmi işçisi Tel: 4325790 Tel: 4325790 ev ev 3350923 3350923 mobil
mobil 3350923
3350923 mobil
mobil E E--mail: mail: ismet522002@yahoo.com ismet522002@yahoo.com
Nanotexnologiya sür Nanotexnologiya sürəətl tləə inkişaf edir inkişaf edir Keçən əsrin 80 Keçən əsrin 80--ci illərindən praktiki əhəmiyyət kəs ci illərindən praktiki əhəmiyyət kəsb b eetməyə başlamış nanotexnologiya tməyə başlamış nanotexnologiya insan fəaliyyətinin insan fəaliyyətinin bütün sahələri ilə kəsişdiyindən əsrin texnologiyası bütün sahələri ilə kəsişdiyindən əsrin texnologiyası bütün sahələri ilə kəsişdiyindən əsrin texnologiyası bütün sahələri ilə kəsişdiyindən əsrin texnologiyası statusunu qazanmaq üzrədir. Nanotexnologiya elm və statusunu qazanmaq üzrədir. Nanotexnologiya elm və texnikanın, tibbin elə bir sahəsi yoxdur ki, onunla təmas texnikanın, tibbin elə bir sahəsi yoxdur ki, onunla təmas qura bilməsin. Bu onunla əlaqədardır ki, qura bilməsin. Bu onunla əlaqədardır ki, t l i
h bi t i t kil d t t l i h bi t i t kil d
t nanotexnologiya hər bir materiyanı təşkil edən atom və nanotexnologiya hər bir materiyanı təşkil edən atom və molekullarla manipulyasiya edir. Nanomiqyasda baş molekullarla manipulyasiya edir. Nanomiqyasda baş verən təbii prosesləri araşdırır, atom və molekulların bu verən təbii prosesləri araşdırır, atom və molekulların bu səviyyələrdə özlərini necə aparmalarını öyrənir və səviyyələrdə özlərini necə aparmalarını öyrənir və səviyyələrdə özlərini necə aparmalarını öyrənir və səviyyələrdə özlərini necə aparmalarını öyrənir və onlara nəzarət edərək proqlamlaşdırılmış materiyanın onlara nəzarət edərək proqlamlaşdırılmış materiyanın yaradılmasına cəhd edir. Nanotexnologiya fundamental yaradılmasına cəhd edir. Nanotexnologiya fundamental elm sahələrinin, fizikanın, kimyanın, biologiyanın, elm sahələrinin, fizikanın, kimyanın, biologiyanın, t iki tibb l l i i h t ö d t iki tibb l l i i h t ö d texniki və tibb elmlərinin və nəhayət mövcud texniki və tibb elmlərinin və nəhayət mövcud texnologiyaların inkişafıni stumullaşdırır. Sonsuz texnologiyaların inkişafıni stumullaşdırır. Sonsuz imkanlara malik olan nanotexnologiyanın mühüm imkanlara malik olan nanotexnologiyanın mühüm gələcəyini sivilizasiyanın dayanıqlı inkişafında rolunu gələcəyini sivilizasiyanın dayanıqlı inkişafında rolunu gələcəyini, sivilizasiyanın dayanıqlı inkişafında rolunu gələcəyini, sivilizasiyanın dayanıqlı inkişafında rolunu nəzərə alan dünya ictimayəti, elm xadimləri, dövlət nəzərə alan dünya ictimayəti, elm xadimləri, dövlət rəsmləri və qanun yaradıcıları bu texnologiyanın inkişaf rəsmləri və qanun yaradıcıları bu texnologiyanın inkişaf etdirilməsində maraqlı olduqlarını daha tez etdirilməsində maraqlı olduqlarını daha tez--tez biruzə tez biruzə b l l
l verməyə başlamışlar. verməyə başlamışlar.
Әlbәttә az bir müddәt әrzindә bu tempdә inkişaf yoluna qәdәm qoymuş texnologiyanın etik, sosial vә hüquqi aspektlәri q y ş
q q p qabardılmaya bilmәz. İndi dünyanın bir çox elm adamları, ictimai xadimlәr, rәsmi dövlәt adamları, insan hüquqları üzrә mütәxәssislәr, bioetika cәmiyyәtlәri nanotexnologiyanın etik mәsәlәlәri ilә daha yaxından maraqlanmağa başlamışlar. Nanotexnologiya hәlәlik yüksәk vәsait vә intellektual texnologlar tәlәb etdiyindәn bu sahә ilә inkişaf etmiş ölkәlәr mәşğul olmaq i tid
d d iqtidarındadır. Nanotexnologiyanın etik aspektlәrindәn biri inkişaf etmiş ölkәlәrin bu sahәyә küllü miqdarda vәsait cәlb etmәklә az inkişaf etmiş ölkәlә dәn insan es sla ndan istifadә etmәk ә b ölkәlә dә ölkәlәrdәn insan resurslarından istifadә etmәk vә bu ölkәlәrdә tәtbiq etmәkdir. Az inkişaf etmiş ölkәlәrin vәtandaşları belә tәdqiqatların subyekti olur vә çox hallarda etik standartlara tam әmәl olunmur olur vә çox hallarda etik standartlara tam әmәl olunmur. Yüksәk texnologiyalarda, o cümlәdәn nanotexnologiyada, elmi vә tibbi araşdırmalarda bioetik normalara әmәl olunması üçün YUNESKO üzv ölkәlәr 1970-ci illәrdәn başlayaraq bu sahәye ciddi YUNESKO üzv ölkәlәr 1970 ci illәrdәn başlayaraq bu sahәye ciddi fikir vermәyә başladılar. 1993 –cü ildә YUNESKO üzv dövlәtlәr Beynәlxalq Bioetika Komitәsi yaratdılar. 2005-ci ildә YUNESKO üzv dövlәtlәr Bioetika vә İnsan hüquqları 2005 ci ildә YUNESKO üzv dövlәtlәr Bioetika vә İnsan hüquqları üzrә Ümumdünya Bәyәnnamәsi qәbul etdilәr
YUNESKO-nun bioetika üzrә komitәlәrinin әsas vәzifәlәrindәn biri Nanotexnologiyanın faydalı vә riskli tәrәflәrindәn dünya ictimayәtini, yerli vә beynәlxalq rәsmlәri xәbardar etmәkdir. Nanotexnologiyanın tamamilә yeni olması vә sürәtli inkişafı insanların bu texnologiyaya olan siyasi – etik münasibәtini vaxtında fl d l d ğ i k i vә әtraflı aydınlaşdırmağa imkan vermir. Nanotexnologiyanın faydalı vә zәrәrli cәhәtlәrinin vaxtında geniş ictimayәt tәrәfindәn müzakirә edilmәsi onun bәşәriyyәt tәrәfindәn qәb l edilmәsini möhkәmlәndi ә qәbul edilmәsini möhkәmlәndirәr. Nanotexnologiyaya maraq göstәrәn şirkәtlәrin әksәriyyәtindә ehtiyat etmәk hissi hәlә yüksәkdir. Onlar nanotexnologiya sayәsindә alınan materiallara әhalinin münasibәtinin neqativ olacağından alınan materiallara әhalinin münasibәtinin neqativ olacağından ehtiyat edirlәr. Nanotexnoloji materialların aqibәtini genetik modifikasiya olunmuş әrzaq mәhsullarının aqibәti gözlәmirmi? Biotexnologiya vә genetik modifikasiya olunmuş orqanizmlәr üzrә Biotexnologiya vә genetik modifikasiya olunmuş orqanizmlәr üzrә aparılan son araşdırmalardan mәlum olmuşdur ki, bu sahәdә elmin tәmizliyi vә tәmannasızlıq prinsiplәri gettikcә itirilir. Belә bir proses nanotexnologiya elminin inkişafında da baş verә bilәrmi? nanotexnologiya elminin inkişafında da baş verә bilәrmi? Nanotexnologiya elmin vә texnikanın bütün sahәlәrini әhatә etdiyindәn, hәmçinin yüksәk dәrәcәdә praktiki elm olduğundan bu sahәdә tәmәnnasızlıq prinsipi tamamilә qәbul edilәn deyil. q p
p q y Nanotexnologiyada intellektual mülkiyyәtinin saxlanması problemi daha qabarıq şәkildә özünü büruzә verәcәk. Nanotexnologiyanın mahiyyәtindәn irәli gәlәn mәsәlәlәrin hәllindә ictimayәtin ayıq sayıq olması daha vacibdir. İctimayәtin nәzarәti, şәffaflıq onun әsas atributlarından olmalıdır onun әsas atributlarından olmalıdır. Nanotexnologiyanın әsas sosial problemlәrindәn biri onun mәhsullarının terrorist tәşkilatların әlinә keçmәsi ehtimalıdır. Nanotexnologiyanın hәddәn artıq geniş imkanlara malik olması bu riski daha da artırır. Nanotexnologiyanın qorxulu tәrәflәrindәn biri dә bu texnologiya ilә özü- özünü yarada bilәn material vә qurğuların yaradılmasıdır. Etika üzrә filosoflar, ixtisasçılar vә alimlәr özü-özünü yaradan naomaterialların artıq mövcudluğundan vә ya yaxın zamanlarda istehsal naomaterialların artıq mövcudluğundan vә ya yaxın zamanlarda istehsal edilәcәyindәn ehtiyatlanaraq indidәn geniş müzakirәlәr aparırlar. Bu müzakirәlәr “texniki determinizmin” bu vә ya digәr formalarından asılı olaraq müәyyәn nәticәlәr verә bilәr. İİndiyәcәn mövcud olmuş texniki inqilablar әsasәn bizә lazım olan avadanlıq, qurğu vә maşınları tәkmillәşdirirdisә nanotexnologiya bizim özümüzü dәyişdirmәk imkanlarına malikdir. Nanobiotexnologiyanın imkanları ilә insan orqanizmindә psixologiya vә әqli fәaliyyәtmizdә mühüm imkanları ilә insan orqanizmindә, psixologiya vә әqli fәaliyyәtmizdә mühüm dәyişikliklәr etmәk mümkün olacaq. Әsrlәr boyu insan özünü dәyişdirmәk uğrunda mübarizә aparmışdır. O hәr zaman bunu tәbii yollarla, idman, diet, meditasiya, tәhsil vә incәsәnәt yolu ilә etmişdir. Nanotexnologiya insan bәdәnindә gen vә molekulyar sәviyyәdә mühüm dәyişikliklәr etmәk imkanına malikdir. Biz bu texnologiyanın vasitәsilә hәtta şüurun tәbiәtini aydınlaşdıra bilәcәyik. Nanotexnologiya insan fәaliyyәtinin faydalı iş әmsalını artıracaq ömrün uzanmasını tәmin edәcәk psixoloji rahatlıq әmsalını artıracaq, ömrün uzanmasını tәmin edәcәk, psixoloji rahatlıq yaradacaq, bәdәn mükәmmәllәşәcәk, güclü olacaq vә belәliklә müәyyәn mәnada xoşbәxt hәyat anlayışı özünü doğruldacaq. Məhz etika nanotexnologiyanın formalaşmasında mühüm rol oynayacaq. Bu rol nədən ibarət olacaq? Nanotexnologiya inteqrativ texnologiya olduğundan burada yaranan etik q g y ğ y məsələlərə yanaşmalar da inteqrativ xarakterli olmalıdır. Genetik modifikasiya olunmuş məhsullara münasibət məhz etik məsələlərin inteqrativ formada həll olunmaması ucbatından dünyada bir mənalı olmadı Əksər dünya dövlətləri xüsusilə dünyada bir mənalı olmadı. Əksər dünya dövlətləri, xüsusilə Avropa Birliyi ölkələri onu tamamilə inkar etdi. Aclıqla tam üz- üzə qalmış Afrika ölkələrinin əksəriyyəti bu texnologiyanı rədd etdi. Nanotexnologiya ilə biotexnologiya arasında mühüm g g fərqlər olsa da biotexnologiyada formalaşdırılmış etik məsələlərin nəzərə alınması vacibdir. Çox vaxt etik məsələlərə fəlsfi nöqteyi nəzərdən yanaşıldığından yeni texnologiyalarda onun rolunu metafizik anlayışlarla izah edirlər və bu da geniş onun rolunu metafizik anlayışlarla izah edirlər və bu da geniş ictimayətin problemlərinin cavabsız qalmasına səbəb olur. Odur ki, istənilən texnologiyanın etik məsələləri geniş ictimayətin reaksiyasına əsaslanan məsələlər olmalıdır və onların həlli bu texnologiyanın geniş ictimayətin qəbul etməsi ilə nəticələnməlidir. İndi dünyanın bir çox ölkələrində əhalinin bütün təbəqələrinin, sosioloji sorğu yolu ilə nanotexnologiyaya münasibətini aydınlaşdırmağa çalışırlar Məsələn Danimarka münasibətini aydınlaşdırmağa çalışırlar. Məsələn, Danimarka və İngiltərədə ictimayətin nanotexnologiyaya münasibətini aydınlaşdırmaq üçün tez-tez sorğular keçirirlər. Bu sorğuların nəticəsində ictimayət və ayr-ayrı fərdlər üçün nanotexnologiyanın faydalı və zərərli tərəfləri aydınlaşdırılır. Nəticədə ictimayət nanotexnologiyanın inkişafında elm aləmi və texnoloqlarla birlikdə iştirak edir
Nanotexnologiyanın etik problemlәr yaradan әn mühüm cәhәtlәri: Ekoloji problemlәr – tәdqiqatlar göstәrir ki nanohissәciklәr Ekoloji problemlәr tәdqiqatlar göstәrir ki, nanohissәciklәr heyvanlar, mikroorqanizmlәr vә insanlar üçün toksik ola bilәr. İnsan sağlamlığında yaranan problemlәr - әksәr hallarda nanohissәciklәr vә onlardan alınan nanomateriallar hәddәn artıq nanohissәciklәr vә onlardan alınan nanomateriallar hәddәn artıq reaktif, hәrәkәtli, diffuziya qabiliyyәti vә toksikliyi yüksәk olan maddәlәrdir.
olduğu kimi nanotexnologiya da hәddәn artıq kooperativ texnologiyadır. Bu texnologiya ilә böyük korparasiyalar mәşğul l l b l i id d kl K i olacaq, onlar bu texnologiyanı idarә edәcәklәr. Kooperativ patentlәşdirmә, kooperativ mülkiyyәt vә nәzarәt yeni etik problemlәr yaradacaq.
inteqrallaşmış tәnzimlәmә strukturu tәlәb edir. Nanotexnologiyanın tәnzimlәyici strukturunun әsas fәaliyyәti texnoloji proseslәr zamanı yaranan etik , sosial xarakterli risklәrin aradan qaldırılmasına yönәlmәlidir
Nanotexnologiyanın texniki nəticələri, etik problemləri, cəmiyyətdə onun rolu və iqtisadi səmərəliliyi, faydalı aspektləri, yaradacağı risklər qlobal səviyyədə analiz edilməlidir yaradacağı risklər qlobal səviyyədə analiz edilməlidir. Nanotexnologiyanın etik aspektlərinin qlobal analizi onun inkişafının istiqamətləndirilməsində, tənzimlənməsində və hüquqi əsaslandırılmasında mühüm rol oynaya bilər. Tədqiqatçılar və texnoloqlar bu sahədə yüksək məsuliyyət hissinə malik olmalı, etik normalara əməl etməli, istənilən potensial təhlükəni, xüsusilə insan sağlamlığı, ətraf mühitlə bağlı olan təhlükələri vaxtinda hərtərəfli öyrənməlidir bağlı olan təhlükələri vaxtinda hərtərəfli öyrənməlidir. İctimayətin rəyi nəzərə alınmaqla onun inkişafının hüquqi bazası formalaşdırılmalı, və məhkəmləndirilməlidir. Nanotexnologiyanın inkişafında iştirak edən alim və texnoloqlar üçün Böyük Britaniyada nəşr olunan “Nano Today” jurnalının redaktoru Catherine Reinholdun təklif etdiyi alimin kodeksini burada vermk yerinə düşərdi (7. s.1). 1 Bacarıq və qayğı prinsipi ilə hərəkət et həmişə bacarığını 1. Bacarıq və qayğı prinsipi ilə hərəkət et, həmişə bacarığını təkmilləşdir 2. Korlanmış praktikadan uzaq ol, maraqların toqquşmasına imkan vermə 3. Başqa alimlərin işinə və tədqiqatlarına hörmətlə yanaş 4. Araşdırmaların doğruluğuna və hüquqiliyinə təminat ver 5. İnsanlara, heyvanlara və ətraf mühitə təsirin minimum olmasına çalış olmasına çalış 6. Elmi problemlərin ictimaii müzakirəsini təşkil et 7. Aldatma, nəticələri vicdanla təqdim et Bioetika nədir? Bioetika nədir? Bioetika nədir? Bioetika nədir? Van Rensselaer Potter Tibb və ətraf mühit prioritetlərinin i b k i i
d l i
sistem şəbəkəsini yaradan elmi möhkəmləndirərək məqbul sağ qalma üçün Biologiya müxtəlif qalma üçün Biologiya müxtəlif humanist biliklərlə birləşdi. “Biology combined with diverse humanistic knowledge forging a i h f science that sets a system of medical and environmental priorities for acceptable survival “ priorities for acceptable survival.
Abu Ali al Abu Ali al--Husain ibn Abdallah ibn Sina Husain ibn Abdallah ibn Sina (Avicenna), 980 (Avicenna), 980--1037 1037
“I i h ki d i ( till) l ki f “I i h ki d i ( till) l ki f h i h i “In science, humankind is (still) looking for “In science, humankind is (still) looking for a harmonious a harmonious relationship with nature, relationship with nature, and seeking to know it and and seeking to know it and conform to it” conform to it” ““Elmdə, bəşəriyyət (indiyə qədər) təbiətlə harmonik Elmdə, bəşəriyyət (indiyə qədər) təbiətlə harmonik münasibətdə olmaq yollarını axtarır, bunu bilməyə və münasibətdə olmaq yollarını axtarır, bunu bilməyə və buna uyğunlaşmağa çalışır” buna uyğunlaşmağa çalışır” В науке, человечество (все еще) ищет гармоничные В науке, человечество (все еще) ищет гармоничные у ,
( щ ) щ
р у ,
( щ ) щ
р отношения с природой, и стремится знать это и отношения с природой, и стремится знать это и соответствовать этому” соответствовать этому”
Oxford Companion to Oxford Companion to Philosophy, Mepham (2005) Philosophy, Mepham (2005) pp p y p ( ) p y p ( ) Bioetika
Bioetika Bioetika
Bioetika The study of moral and social implications of techniques The study of moral and social implications of techniques resulting resulting from advances in the biological sciences from advances in the biological sciences resulting resulting from advances in the biological sciences. from advances in the biological sciences. Bioloji elmlərin nailiyyətlərinə əsaslanan metodların Bioloji elmlərin nailiyyətlərinə əsaslanan metodların əxlaqi və sosial əhəmiyyətini araşdırır. əxlaqi və sosial əhəmiyyətini araşdırır. И й И й Исследование моральных и социальных значений Исследование моральных и социальных значений методов, следующих из достижений в методов, следующих из достижений в биологических биологических науках науках
Van Rensselar Potter Van Rensselar Potter Van Rensselar Potter, Van Rensselar Potter, Mepham (2005 Mepham (2005)) Bioetika Bioetika
A new discipline which combines biological knowledge with a A new discipline which combines biological knowledge with a knowledge of knowledge of human value systems which would build a bridge human value systems which would build a bridge between the sciences between the sciences human value systems, which would build a bridge human value systems, which would build a bridge between the sciences between the sciences and the humanities, help humanity to survive and the humanities, help humanity to survive and sustain, and improve the and sustain, and improve the civilized world. civilized world. Yeni elm sahəsi, hansı ki, bioloji biliklərlə insanlığın qiymətlər sistemi Yeni elm sahəsi, hansı ki, bioloji biliklərlə insanlığın qiymətlər sistemi biliklərini birləşdirir, təbiət elmləri ilə humanitar elmlər arasında körpü biliklərini birləşdirir, təbiət elmləri ilə humanitar elmlər arasında körpü biliklərini birləşdirir, təbiət elmləri ilə humanitar elmlər arasında körpü biliklərini birləşdirir, təbiət elmləri ilə humanitar elmlər arasında körpü yaradır, bəşəriyyətin davam gətirməsinə, yaşamasına və mədəni dünyanın yaradır, bəşəriyyətin davam gətirməsinə, yaşamasına və mədəni dünyanın yaxşılaşmasına kömək edir. yaxşılaşmasına kömək edir. новая дисциплина которая объединяет биологическое знание новая дисциплина которая объединяет биологическое знание новая дисциплина, которая объединяет биологическое знание новая дисциплина, которая объединяет биологическое знание со знанием человеческих систем ценности, которые строили со знанием человеческих систем ценности, которые строили бы мост между науками и гуманитарными науками, помогали бы мост между науками и гуманитарными науками, помогали бы человечеству бы человечеству переживать и выдержать, и улучшать переживать и выдержать, и улучшать цивилизованный мир цивилизованный мир цивилизованный мир. цивилизованный мир.
Aksoy and Tenik (2002) Aksoy and Tenik (2002) Aksoy and Tenik (2002) Aksoy and Tenik (2002) Bioethics is a quasi Bioethics is a quasi--social science that offers solutions social science that offers solutions q q to the moral to the moral conflicts that arise in medical and biological conflicts that arise in medical and biological science practice. science practice. Bioetika Bioetika kvazisosial elmdir, hansı ki, tibbi və kvazisosial elmdir, hansı ki, tibbi və bioloji elmlərin təcrübələrində yaranan əxlaqi bioloji elmlərin təcrübələrində yaranan əxlaqi bioloji elmlərin təcrübələrində yaranan əxlaqi bioloji elmlərin təcrübələrində yaranan əxlaqi konfliktlərin həllini təklif edir. konfliktlərin həllini təklif edir. Биоэтика Биоэтика квазисоциологическая наука предлагает квазисоциологическая наука предлагает Биоэтика Биоэтика –– квазисоциологическая наука, предлагает квазисоциологическая наука, предлагает решения моральных конфликтов, которые решения моральных конфликтов, которые возникают в медицинской и биологической практике возникают в медицинской и биологической практике науки науки науки. науки. Bioetika nədir? Bioetika nədir? Bioetika Bioetika spesifik elm sahəsi kimi spesifik elm sahəsi kimi həyat haqqında elmlərin konteksti həyat haqqında elmlərin konteksti çərçivəsində bizim mənəvi həyatımız çərçivəsində bizim mənəvi həyatımızda əxlaqi da əxlaqi mühakimə mühakimələri ləri tədqiq tədqiq
edən müəyyən intizamdır; biz necə qərara alırıq, biologiya elmi edən müəyyən intizamdır; biz necə qərara alırıq, biologiya elmində ndə ii
h td dü ü
dü ü h di
h di mənəvi
mənəvi cəhətdən cəhətdən nə nə düzgün düzgün və ya nə səhvdir. və ya nə səhvdir. Bioetika elmi təcrübələrə və tibbi Bioetika elmi təcrübələrə və tibbi praktikaya tətbiq edilən praktikaya tətbiq edilən normativ normativ etikadır. O tətbiqi etikadır. O tətbiqi və peşəkar etika və peşəkar etika qrup qruplarına daxil olan etika larına daxil olan etika elmidir. elmidir.
Bioetika təbiət elmlərində və tibbi praktikada Bioetika təbiət elmlərində və tibbi praktikada meydana çıxan etik meydana çıxan etik problemlər problemlərin həllinə, mənəvi mühakimələr və əxlaq nöqteyi in həllinə, mənəvi mühakimələr və əxlaq nöqteyi nəzərdən ynaşmaqla nail olur. nəzərdən ynaşmaqla nail olur. Bi tik Bi tik
i i t ki i i i t ki i bi bi bilik bilik
h idi h idi
b h d fiki l k b
k Bioetika Bioetika riyaziyyat kimi riyaziyyat kimi bir bir bilik bilik sahəsidir sahəsidir və bu sahədə fikirləşmək və bu sahədə fikirləşmək başqa sahələrdə fikirləşməkdən başqa sahələrdə fikirləşməkdən heç də heç də fərqli deyil, fərqli deyil, onlardan heç də onlardan heç də geri qalmır. geri qalmır. Tədqiqat etikası Tədqiqat etikası və ya daha spesifik sağlamlıq tədqiqatları etikası və ya daha spesifik sağlamlıq tədqiqatları etikası q q q q
y p ğ q q q
y p ğ q q q
bioetikanın bir qoludur və bu sahələrdə yaranan problemlərin həlli bioetikanın bir qoludur və bu sahələrdə yaranan problemlərin həlli ilə məşğuldur. ilə məşğuldur. Bioetikanın dörd fundamental prinsipi Bioetikanın dörd fundamental prinsipi Muxtariyyat Muxtariyyat Y l Y l Yaxşılıq Yaxşılıq Ziyan verməmək Ziyan verməmək Ziyan verməmək Ziyan verməmək Ədalət Ədalət Ədalət Ədalət Muxtariyyat Muxtariyyat Öz müqəddəratını təyin etmə Öz müqəddəratını təyin etmə Qayğının tipləri Qayğının tipləri -- adi adi -- ffövqəladə övqəladə -- p palliativ/ alliativ/qonaqpərvər qonaqpərvər (Yüngülləşdirici şərait) (Yüngülləşdirici şərait) -- ehtiyatlılıq ehtiyatlılıq y q y q -- iintihar/ evtanaziya/ ntihar/ evtanaziya/həkimin həkimin intihara kömək et intihara kömək etməsi məsi Tam informasiya əsasında razılı Tam informasiya əsasında razılığagəlmə ğagəlmə -- Könüllü Könüllü -- Yaxşı məlumat Yaxşı məlumatllıılıq lıq (diaqnoz, (diaqnoz, yardımlar yardımlar, risklər, , risklər, ağırlaşmalar ağırlaşmalar, , yeganə yeganə seçim seçim, , müalicə almamağın nəticələri) müalicə almamağın nəticələri) -- Başa düşülən dildə verilən Başa düşülən dildə verilən məlumat məlumat ş ş ş ş -- səlahiyyətli səlahiyyətli -- Yaş (dövr) Yaş (dövr) --
Əqli imkan (şüurlu, təhtəlşüur, müalicə, imkan (şüurlu, təhtəlşüur, müalicə, inkişaf) inkişaf) q q (ş , ş , , (ş , ş , , ş ) ş ) --
Surroqat ana --
Uğur direktivləri (yaşamaq arzuları,mıhkəm inam gücü) Yxşılıq Yxşılıq
Yxşılıq Yxşılıq
Yaxşı Yaxşılıq
lıq etmək etmək
Təhlükəsizli Təhlükəsizlikk və və rahatlılıq rahatlılıq M fili M filikk
i lilik ( i h
t i lilik ( i h tdd ))
Məxfili Məxfilikk və gizlilik (şəxsi həyat və gizlilik (şəxsi həyatda da))
-- Şifahi, Şifahi, danışıq danışıq, vizual , vizual,, yaz yazılı ılı
-- Xəstəlikdən Sığorta Mobilliyi Xəstəlikdən Sığorta Mobilliyi və və Məsuliyyət Aktı (1996) Məsuliyyət Aktı (1996) Xəstəlikdən Sığorta Mobilliyi Xəstəlikdən Sığorta Mobilliyi və və Məsuliyyət Aktı (1996) Məsuliyyət Aktı (1996) Qayğı zamanı m Qayğı zamanı mehribanlıq, rəhm ehribanlıq, rəhmli li və ləyaqət və ləyaqətli olma li olma
Ziyan verməmək Ziyan verməmək yy Heç bir zərər Heç bir zərər verməmək verməmək, Hippokrat andı , Hippokrat andı Boyun qaçır Boyun qaçırmamaq mamaq::
y q ç
y q ç
-- Qarşılıqlı anlaşılmazlıqlar və səhvlər Qarşılıqlı anlaşılmazlıqlar və səhvlər -- Xidməti vəzifəsindən sui Xidməti vəzifəsindən sui--istifadə istifadə
-- Qərəzlili Qərəzlilikk -- Tibbi paternalizmi və məcbur etmə Tibbi paternalizmi və məcbur etmə -- Bilmə Bilmədən
dən edilmiş müalicə edilmiş müalicə və ya və ya proseduralar proseduralar Ədalətlilik Ədalətlilik M Müalicədə, rəftarda ədalət üalicədə, rəftarda ədalətli olma li olma (düzgünlük) (düzgünlük) Hü l i Hü l i i ti hü
l i ti hü
l -- Hüquqlar; insan Hüquqlar; insanın ın və
və pasientin hüquqları pasientin hüquqları -- Doğrulu Doğruluqq (həqiqət) (həqiqət) -- Sədaqət Sədaqətlilik lilik (vədləri saxlamaq) (vədləri saxlamaq) Sədaqət
Sədaqətlilik lilik (vədləri saxlamaq) (vədləri saxlamaq) -- Resursların Resursların paylanması paylanması və qayğı göstərmək üçün və qayğı göstərmək üçün icazə
icazə Qanun
Qanun -- Etik və hüquqi (qanun Etik və hüquqi (qanunlar lar))
Etik və qeyri Etik və qeyri qanuni qanuni -- Etik və qeyri Etik və qeyri--qanuni qanuni
-- Qeyri Qeyri--etik və hüquqi (qanuni) etik və hüquqi (qanuni) -- Qeyri
Qeyri--etik və qeyri etik və qeyri--qanuni qanuni yy
q y qq Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|