Naotexnologiyaga kirish
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.13- rasm. Asalari uyasi (foto).
|
o’ztashkillanish deb aytiladi.
Bu tushunchani nemis olimi German Xaken kiritgan: “O’ztashkillanish - ochiq sistemada ko’lab elementlarning – uni tashkil etadiganlarning kelishilgan o’zarota’sirlashuvi hisobiga tartiblanish jarayonidir”. O’ztashkillanish boshdagiga nisbatan ancha murakkab bo’lgan strukturaning shakllanishi bilan bog’liq. Fizika va ximiyada o’ztashkillanish atom va molekulalarning tartiblanmagan harakatidan tartiblangan strukturaga 2.13-
O’ztashkillanuvchi sistemalar haqidagi fanni sinergetika (yunoncha sinergetike – hamkorlikdagi faoliyat ) deb ataladi. Sinergetikaning bosh g’oyasi - tartibsizlik va xaocdan o’ztashkillanish jarayoni natijasida tartib va tashkillashuvning spontan holda paydo bo’lishi mumkinligi g’oyasidir.
Sinergetika metodlaridan amalda hamma fanlarda: fizika va ximiyadan tortib to sotsiologiya va filologiyalarda ham foydalanilgan.
O’ztashkillanish - tabiatniny eng ajablanarli hodisalaridan. Tabiatda o’ztashkillanuvchi sistemalarning ko’pi ma’lum. Hayvonot olamida, misol sifatida, asalarilarning oltiburchakli uyalarini qurilishini (2.13-rasm), chumolilarning jamoaviy harakatlarini v.h.larni keltirish mumkin. Fazoviy tartiblangan strukturalarga klassik misol bo’lib Benar yacheykalari (2.14-rasm) hisoblanadi. 1900 yili bu avtorning asalari uyalarini eslatuvchi struktura fotografiyasi bor maqolasi paydo bo’ldi. Bu struktura pastidan isitiladigan, simob bilan to’ldirilgan keng yassi idishda paydo bolgan. Simobning qatlamida (yoki boshqa qovushoq suyuqlik) isitilganda pastki va yuqori sirtni orasida temperatura farqi hosil bo’ladi. Temperatura farqi biror kritik qiymatga erishganida simob qatlamida bir xil oltiqirrali prizmalar shakllanganligini kuzatish mumkin. Bunday prizmaning markaziy qismida pastdan isitilgan suyuqlik yuqoriga ko’tariladi, qirg’oqlar bo’ylab esa sovugan suyuqlik pastga tushadi.
|