Nashrga tayyorlash markazi k. B. Us mo nov
Yüklə 1,35 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Borning kub nitridi asosida yaratilgan asbobso/lik niateriallarining
- Abraziv materiallar
|
O‘ta qattiq materiallar
Hozirgi paytda asbobsozlik sanoati bor nitricl — kompozitlar asosida oia qattiq materiallar ishlab chiqarmoqda. Borning kub nitlidi 43,6% bor va 56,4% azot birikmasidan iborat boiib, xuddi gralit singari gcksagonal kristall panjaraga ega. Yuqori bosim va haroratda gcksagonal panjara kub panjaraga aylanadi. Borning kub nit rid i (BKN) juda qattiq, issiqqa chidamli va kimyoviy barqaror materialdir. Qattiqligiga ko‘ia, BKN (90 OPa) olmosga yaqin turadi, issiqqa chidamliligi jihatidan esa (1300°C) undan ustundir. BKN ternir uglerodli qotishmalarga nisbatan incrldir. Kesuvchi asboblar tavvorlash uchun BKN ning polikristali va uning asosida yaratilgan kompozitsion materiallar (,,kompozitlar")dan foydalaniladi. Kompozitlar (2.6-jadval) elbor-R (kompozit 1), geksanit (kompozit 10), kompozit 05, kompozit 1()D, silmiOa boiinadi. Bularning barchasi 4...8 mm diametrli va balandligi 3...6 mm boi|gan silindrlar koimishida ishlab chiqariladi. Oia qattiq materiallarning kesuvchi asboblar sifatida keng qoMIanllishi mashinasozlikda qiyin ishlov beriladigan material- larning yanada kengroq tatbiq elilayotganligl, mexanik ishlov berishga kichik qo‘yimni aniq qo‘yish jarayonlarining joriy etilishi hamda samarali kesuvchi asboblar bilan bir majmuani tashkil etuvchi yangi, yuqori unumli avtomatlashgan jihozlarning yara- tilishi bilan bogiiqdir. Oia qattiq maleriallardan yasalgan asboblardan oqilona foydalanish, xususan, raqamni dasturli boshqarish daslgohlarida, ko‘p maqsadli dastgohlarda, moslashuvchan ishlab chiqaiish modullari va ti/imlarida mdallarga ishlov bcrishni iadallashlirishning istiqbolli yollaridan biridir. 2.6 -jadval Borning kub nitridi asosida yaratilgan asbobso/lik niateriallarining asosiy xarakterislikalari va qo‘llanish sohalari
Abraziv materiallar Kelib chiqishiga ko'ra tabiiy yoki sun'iy bo‘Igan, tarkibida don va kukunlari boshqa qattiq jismlar yuzasiga tirnash, qirish, sidirish yo'ii bilan ishIov bcra oladigan, qattiqligi va mustahkamligi yuqori bo'lgan minerallari mavjud mod da la r abraziv materiallar deyiladi. Ular jilvirlash va charxlash kallaklari, bruschalar, xonlar hamda oilchamiga yetkazib ishlov berish va jilolash pasta hamda kukunlari tayyorlashda ishlatiladi. Abraziv materiallar tabiiy va sun’iy materiaUarga bo‘lir^¿idi. Tabiiy abraziv materiallarga kvars (SiO,), najdak va korund kiradi. Bular barchasining kesish xususiyati nisbatan past, shu sababli. ishlov berish sanoatida kam qoMlaniladi. Abraziv asboblar uchun asosan, sun'iy abraziv materiallar: elektrokorund, kremniy kar- bidi, bor karbidi, bor silikokarbidi va sun’iy olmoslardan foydalaniladi. Elektrokorund aluminiy oksidiga (boksitlar, glinozem) boy boigan materiaharni yoysimon elektr pechlarda 2000...2050°C haroratda suyuqlantirib olinadi . Elektrokorund — juda qattiq, zicli v;i issiqqa chidamli material. Tarkibidagi Al/), miqdorining foiz nisbatiga ko‘ra u normal, oq, legirlangan va monokorund bo‘lishi mumkin. Normal elektrokorund tarkibida 95% gacha A1,O. bo’ladi. U 12A, 13A, MA, 15Ava 16A markalarda ishlab chiqariiadi. Normal elektrokorund po’lat, cho‘yan va qattiq bronzalarni jilvirlashda uncha mas’ulyatli bo‘lmagan charxlarda foydalaniladi. Oq elektrokorund tarkibida 97% dan ortiq A/O, bo’ladi. Uning 22A. 23A, 24A, 25A markalari ishlab chiqariiadi. Rangi oq, kulrang-oq yoki och pushti boiishi mumkin. Oq elektrokorund normal elektrokorundga nisbatan qattiqroq. Oq elektrokorund aniq ishlarni bajarishda rezba sH^ovchE charxlovchi charxtoshlarda xoninglash va superlinish kallaklarida foydalaniladi. Legirlangan elektrokorund xromlangan, titanlangan va sir- koniyli bo’ladi. Xromli elektrokorund (texnik qizil yoqut) slino- zomga 0,4 dan 2% gacha Cr,03 qo‘shish yo'li bilan olinadi. Oq elektrokorundga qaraganda xromli elektrokorund nin° li/ik-mexa- nikaviy xususiyatlari ancha barqaror va qattiqdir. U 32A, 33A, 34A markalarda ishlab chiqariiadi. Titanli elektrokorund (texnik sapllr) glinozomga 2...3% titan oksidi qo‘shib suyuqlantirish yo’ii bibin olinadi. Uning donlarining kesish xususiyati yuqori va u xromli elektrokorundga nisbatan qattiqroq, u 37A markada ishlab chiqariiadi. Sirkoniyli elektrokorund glinozom, sirkoniy ikki oksidi (10...40%) va titan oksidlaridan olinadi. Sirkoniyli elektrokorund titanli elektrokorundga nisbatan ancha qattiq (21 GPa) va yeyilishga chidamliroq, u 38A markada ishlab chiqariiadi. Monokorund — elektrokorundning bir turi. Uning donlari juda kichik oMchamli to -gii krislallar yoki ularning uchqunlari shaklida boiladi. Uning o‘ziga xos xususiyati donining ko‘p qirraliligidir, dcmak, kesuvchi qirralari ham ko‘p bc/ladi. Monokorund jadal ishlaydigan va charxlaydigan charxtoslilar hamda mikrokukunlar ishlab chiqarishda qoilanadi. U 43A, 44A va 45A markalarda ishlab chiqariladi. Kremniy karbidi (SiC) elektr pechlarda 1800... 1850 °C da krcmnezom va uglcrodga boy bo'lgan matcrialardan olinadi. Krenmiy karbidi elektrokorundga nisbatdan juda qattiq (32...35 GPa) hamda mo‘rtdir. uning kesuvchi qirralari ham ancha oikir. Qora va yashil kremniy karbidi b^ladi. Qora kremniy karbidi 5S marka bilan belgilanadi, tarkibida 95...98% SiC mavjud va qora yoki to‘q ko‘k mngda bt/ladi, u 52S, 53S, 54S va 55S markalarda ishlab chiqariladi. Qora kremniy karbidi asboblarni qayrash, qattiq qotishmalar va mo‘it materiallarni silliqlash uchun ishlatiladi. Yashil kremniy karbidi 62S, 63S, 64S markalarda ishlab chiqariladi. Qattiqligi va kesuvchi qirralarining o^kíriigiga ko‘ra yashil kremniy karbidi qora kremniy karbididan ustun turadi. Yashil kremniy karbidi tezkesar va qattiq qotishmali asboblarni qayrashda, silliqlovchi charxlarni lo‘giiilashda qoilanlladi. Bor karbidi (B4C) bor kislotasi B2()3 va neft koksini elektr- pechlarda suyuqlantirib olinadi. U kulrang-qora tusda bo'lib, tarkibida 93% gacha B4C va 1,5% erkin uglerod mavjud. Bor karbidi kremniy karbidiga nisbatan ancha qattiq (39...44 GPa), ammo issiqqa chidamliligi paslroq. Shuning uchun mikrokukunlar yoki pasta koriinishida qattiq qotlshmadan ishlangan asboblarga uzil-kesil ishlov bcrishda qoilanadi. Bor silikokarbidi yoysimon pechda bor kislotasi, neft koksi va kvars qumlarini qaytariluvchi suyuqlanish usulida olinadi. Uning kesish xususiyati bor karbidinikidan ancha yuqori. Yuqori sliatli mikrokukunlar tarzida texnik yoqutlar, qattiq qotishmalar va boshqa shunga o‘xshashjuda qattiq mate rial la iga ishlov bcrishda foydalaniladi. Sun'iy olmoslar donlarming oichamlari, olinishi va ularni nazorat qilish usullariga qarab ikki guruhga bobinadi: donlarinmg oichami 630...50 mkm boigan silliqlovchi kukunlarva donlarinmg oichami 40...3 mkm boigan mikrokukunlar. Silliqlovchi kukunlar besh xil markada ishlab chiqariladi: ASO — odatdagi mustahkamlikka ega, organik bogiovchisi boigan asboblar tayyorlash uchun; ASR — mustahkamligi oshirilgan keramik va metall bog'lovchisi bo'Igan asboblar ueliun; ASV — yuqori solislilirma yuklamalarda ishlaydigan metall bog‘lovchili asboblar uchun; ASK—ASV ga qaraganda ancha mustahkam o’la og'ir sharoitlarda (masalan, toblangan cho‘yanlarni xoninalash va b.) ishlashga mo‘ljallangan metall bog‘lovchili asboblar uchun; ASS — barcha markalari orasida eng mustahkam kukun, abra/iv charxlarni to‘g‘rilash jarayonida qo‘llaniladigan asboblar uchun tavsiya etiladi. Mikrokukunlar ikkita markada ishlab chiqariladi: ASM — normal abra/'vlik xususiyatga ega; qattiq qotishnialar, polat, cho‘yan, shisha va boshqa material la rga ishlov berish uchun; ASN — abra/ivlik xususiyati yuqori; olmoslar, korundlar va boshqa o‘ta qattiq materia llarga ishlov berish uchun. Yüklə 1,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|