Navoiy davlat konchilik instituti ashurova n. B. Atamuradov sh

1 3 - m a v z u . B o s h q a r u v q a r o r i n i q a b u l q i l i s h v a
t a k o m i l l a s h t i r i s h y o ’ l l a r i
Mavzuning maqsadi:
Тalabalarda boshqaruv usullari va boshqaruv 
qarorlarini asosiy tayanch so’z va iboralar hamda masalalar, muammoli savollar 
orqali bilim va ko’nikmasini shakllantirishga ko’maklashishdan iborat. 
Asosiy ma’lumotlar
13.1. Boshqaruv qarorlarining mohiyati va ularning tasnifi 
Boshqaruv faoliyatining samaradorligi ko’pincha qabul qilinayotgan 
qarorlarga bog’liq korxonadagi butun savol va muammolar zanjiri ularning aniq 
yechimi va boshqaruvchiga yuklangan, ishlab chiqarish, texnik, ijtimiy, iqtisodiy, 
marketing va huquqiy vazifalar qarorlarni to’g’ri qabul qilish va o’z vaqtida 
bajarilishiga bog’liq. Yechilayotgan muammolarning hammasi xar-qanday 
boshqaruvchi tomonidan hisobga olinadi va bu narsa uning boshqaruv uslubida 
hamda butun boshqaruv jarayonida aks etadi. 
Iqtisodiyotni boshqarishdagi yechimlarning mohiyati ko’pgina ob’ektiv 
omillarga bog’liq. Ulardan eng asosiysi - ishlab chiqarish vositalariga turli 
mulkchilik; ishlab chiqarish va mehnatni chuqur taqsimlanishi va ixtisoslashuviga; 
mehnat va material texnik resurslarni boshqarish; sohalararo, ishlab chiqarishlararo 
aloqalarni kengayishi; Qo’shma korxona tuzish; marketingni amalda qo’llash; 
korxona va sohalarni tashqi iqtisodiy aloqalarga chiqish, boshqaruv qarorlarini qabul 
qilishdagi tavakkalchiliklar. 
Boshqaruv qarori
– bu keng ma’noda jamiyatdagi moddiy va ma’naviy 
ehtiyojlarning real qondirilishi bilan xalq xo’jaligi imkoniyatlarining bir nuqtada 
kesishuvidir. Хalq xo’jaligidagi bu muammoning yechimi mavjud qonunlar, 
farmonlarning bizga bog’liq bo’lmagan qonuniyatlarning bizga bog’liq bo’lmagan 
qonuniyatlarning bir-biriga muvofiq kelishishidir. Boshqaruv qarori - shuningdek 
korxona oldida turgan maqsadlar va missiyasini amalga oshirish demakdir. Aynan 
shu jarayonda yuzlab, minglab insonlar o’z ehtiyojlarini qondiradi, mavqega ega 

---

228 
bo’ladi, xar tomonlama o’sadi va umuman jamiyat o’sadi. 
Qarorlarni ishlab chiqarish va amalda qo’llash rahbarning keyingi 
faoliyatidagi siljishlariga bog’liq. Bitta muammo bo’yicha bir necha qarorlar ishlab 
chiqiladi va ulardan bittasi amalda qo’llaniladi. Bu qarorlar tasnifi muhim nazariy 
va hayotiy ahamiyatga ega. 
Boshqaruv faoliyatining samaradorligi nuqtai nazaridan qarorlar quyidagi 
turlarga bo’linadi: strategik va tezkor. 
Strategik qaror
- bu korxonaning faoliyati bilan bog’liq bo’lgan maqsad va 
missiyalarning shakllanishi. 
Bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida bu qarorlar korxonaning faoliyatidagi 
yangicha yondashuvlar, keskin burilishlarni sillik o’tishini ta’minlaydi. Strategik 
qarorlar korxona, hudud, soha darajasida qarorlar jamiyatdagi yangi manbaalar 
hisobiga butun iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni yechishga yordam beradi. 
Тezkor qarorlar
- bu mohiyati bo’yicha xo’jalik boshqaruv qarorlaridir. Ular 
boshqariladigan ob’ektni uzluksiz ishlash jarayonini qo’llab-quvvatlashi uchun joriy 
shaxsiy muammolar bo’yicha qabul qilinadi. Ya’ni, uning murakkab mexanizmini 
tuzilma va o’zaro aloqalarni o’zgartirmasdan ushlab turishdir. Bu qarorlarni rahbar 
maxsus tayyorgarliksiz yetarlicha tez qabul qiladi. Bunday qarorlarga xodimlarni 
ishga olish va bushatish, ularning ish haqlarini o’zgarishi, korxonani kishga 
tayyorlash haqidagi va shu kabi hujjatlarni kiritish mumkin. 
Harakat doirasi bo’yicha boshqaruv qarorlarini iqtisodiy, tashkiliy, ijtimoiy, 
texnik va texnologik qarorlarga bo’lish mumkin. 
Shuningdek, boshqaruv qarorlari boshqaruv darajasi bo’yicha xam quyidagi 
bosqichda bo’linadi: usta, uchastka boshligi, sex boshligi, ishlab chiqarish boshligi, 
korxona va birlashma rahbari, vazir... 
Qarorlar ta’sir qilish yo’nalishi bo’yicha tashqi va ichki bo’ladi. Тashqi 
qarorlar boshqa darajaga qaratiladi, ichki qarorlar esa alohida bo’limlar yoki 
qaratiladi, ichki qarorlar esa alohida bo’limlar yoki korxonani qamrab oladi. 
Boshqaruv qarorlari funksional mazmuni bo’yicha iqtisodiy, tashkiliy, 
koordinatsion, rag’batlantiruvchi, boshqaruvchi va nazorat qarorlarga bo’linadi. 

---

229 
Qayta ishlashni tashkillashtirish bo’yicha shaxsiy, xamkasbiy va 
malakaviylarga bo’linadi. Shaxsiy qarorlar rahbarning jamoadagi kelishuvisiz va 
muhokamasiz yoki alohida shaxslar tomonidan ishlab chiqariladi. Kupincha bular 
korxona taraqqiyoti yo’lidagi tamoyilial muammolarga dahli bo’lmagan tezkor 
qarorlardir. Hamkasb karolari asosan moddiy tayyorgarlik talab qiladigan, bir guruh 
mutaxassislar va rahbarlar tomonidan ishlab chiqariladigan va qabul qilinadigan 
qarorlardir. Ular xar tomonlama mazmunga egadirlar. Jamoa qarorlari mansab yoki 
xodimlardan qat’iy nazar bugun ishtirokchilar tomonidan umumiy majlisda ishlab 
chiqariladi. Bunday qarorlar ishlab chiqarishning baholi savollarini ko’rib chiqishda 
qabul qilinadi. 
Mehnat turi bo’yicha qarorlar standart va nostandart qarorlarga bo’linadi. 
Standart, ba’zan dasturiy qarorlar - bu qarorlarning o’zini ishlab chiqish va uni qabul 
qilish jarayonidagi qarorlardir. Dasturlash va uni qabul qilish jarayonidagi 
qarorlardir. Dasturlash mumkin bo’lgan qarorlar orasida shunday standart bosqichga 
yetdiki, ularni matematik model shaklida tasvirlash mumkin, ya’ni EHMning texnik 
ishiga ahamiyatli qismni kiritish imkoniyati tug’iladi. Nostandart qarorlar - bu eng 
murakkab, asosiy qarorlar, ham qilinadigan muammoga ijodiy yondashish uchun 
kengligi bilan ajralib turadi. Ijodiy qarorlar har doim jadallik va yangilikda namoyon 
bo’ladi. Biroq nostandartlikning xarakterini diqqat bilan tahlil qilish zarur. Chuqur, 
keng tahlilda bu hollarni unchalik va yangi emasligini ko’rish mumkin, agarda uni 
bir qator alohida muammolarga bo’lib chiqsa. 
Shu tariqa boshqaruv qarorlari inson faoliyatining har qanday doirasida 
tashkiliy boshlanishi bo’lib hisoblanadi. Uning asosida qonunlar tasdiqlanadi.yu 
material-texnik, moliyaviy va mehnat resurslari ishlatishni rejalashtirish, ijrochilar 
va rahbarlar ma’sliyati oshiriladi va maqsadga yetishish yo’lida ularning o’rni 
belgilanadi.