Navoiy davlat konchilik instituti ashurova n. B. Atamuradov sh

Marketing asosiy 
sub’ektlari
Prirovard 
iste’molchi
Ishlab chiqarish
Ulgurji savdo
Iste’molchi 
tashkilotlar
Chakana savdo
Marketing 
bo’yicha 
mutaxxasislar

---

292 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
15.2-rasm. Marketing tizimi
 
 
Demografik omillar
Iqtisodiy omillar
Ilmiy-texnik omillar
Тabiat omillari
Ijtimoiy-madaniy 
omillar
Siyosiy-huquqiy 
omillar
15.3-rasm. Marketig makromuhiti omillari
 
MARKETING TIZIMIDAGI BESH 
ASOSIY NARSA
INSONLAR
ТOVARLAR, 
MAHSULOТLAR
NARX
ТOVARLARNI 
BOZORDA 
JOYLASHISH
SILJIТISH

---

293 
15.4-rasm Qonunchilikni hisobga olishni talab qiluvchi marketing qarorlari
 
REKLAMA 
SOHASIDAGI 
QARORLAR
-Yolg
’
on reklama 
- Tushunmovchiliklarni 
yuzaga keltiruvchi 
reklama 
-Yo
’
qoluvchi tuzoqli 
reklama 
-Rag
’
batlantirish choralari 
va xizmatlarni bajarish 
xizmatlari
SOTISHNI TASHKIL 
ETISHGA QAROR
- Poralar berish 
- Kasbiy sirlarni o
’
g
’
irlash 
- Raqobatchilarni yo
’
q qilish 
- Tushunmovchiliklar kiritish 
- Mijozlarga ularning 
huquqlari to
’
g
’
risida ma
’
lumot 
berish 
- Xaridorlarni noxaq tahqirlsh
RAQOBAT 
MUNOSABATLARIGA 
DOIR QAROR
- Raqobatni cheklovci 
xaridlar 
- Yangi firmalar bozoriga 
chiqishdagi to
’
siqlar 
- Adolatsiz raqobat
TAQSIMLASH 
KANALLARI 
TO
’
G
’
RISIDAGI 
QARORLAR
- Mustasno dilerlik
- Belgilangan hududda 
mustasno dilerlik 
- Majburiy assortimentlar 
to
’
g
’
risidagi bitim 
- Dilerlik huquqi 
T
OVARLARGA 
DAXLDOR 
QARORLAR
- Yangi tovarlarni va 
eskilarini olish 
- Patent huquqlarini 
muhofaza qilish 
- Maxsulot sifati kafolati 
- Tovarlar sifati va 
xavfsizligi 
BOG
’
LAMGA NISBATAN 
QARORLAR 
- Bog
’
lam va markirovkada 
haqiqatni aks ettirish 
- Bog
’
lamning haddan ortiq 
qiymati 
- Tanqis tabiiy rusurslardan 
foydalanish 
- Atrof muhitning ifloslanishi.
NARXLARNI BELGILASH TO
’
G
’
RISIDAGI 
QARORLAR
- Chakana narxni saqlab tirish 
- Minimal ruxsat etilgan narxlardan kam sotish 
- Narxlarni belgilab qo
’
yish
- Narxlardagi tahqirlashlar 
- Narxlarni oshirish 
- Firibgarlik bilan narxlarni oshirish 

---

294 
Fanga oid iboralar lug’ati 
Avtokratik rahbar 
– buyruq berish, qabul qilishda o’zini jamoadan uzoq tutadi, 
hammani o’z istaklariga bo’ysundirish istagidagi rahbar.
 
Aylanma ishlab chiqarish fondlari
– ishlab chiqarishda foydalaniluvchi mehnat 
predmetlari (xom ashyo, materiallar, o’rov materiallari, tahmirlash uchun ehtiyot 
qismlar va h.k). Ular har bir ishlab chiqarish siklida to’liq sarflanadi hamda 
korxonaning aylanma mablag’lari hisobiga sotib olinadi.
 
Aylanma mablag’lar
– ishlab chiqarish zahiralari, tugallanmagan ishlab chiqarish, 
tayyor mahsulot, yangi mahsulotni o’zlashtirish xarajatlari, kelgusi davr 
xarajatlariga sarflanuvchi korxona mablag’larining pul shaklida ifodalanishi. 
 
Aktsiya
– aksiyadorlik jamiyati tomonidan chiqariluvchi hamda uning egasi - 
aksiyadorlik jamiyatining a’zosiga jamiyatni boshqarish va foydadan dividend olish 
huquqini beruvchi qimmatbaho qog’oz.
 
Aktsiyadorlik jamiyati
– aksiyalar chiqarish yo’li bilan tashkil topgan korxona turi 
bo’lib, uning aksiyalari birja fondlarida kotirovka qilinadi va bir kishidan ikkinchi 
kishiga bemalol o’tishi mumkin. Aksionerning javobgarligi faqat aksiya sotib 
olishga ketgan pul bilan chegaralanadi. 
Aktsiyadorlik kapitali
– aksiyadorlik jamiyatining asosiy kapitali bo’lib, uning 
hajmi Nizomda belgilab beriladi. U qarzga olingan mablag’lar va aksiya chiqarish 
hisobiga shakllantiriladi.
 
Amortizatsiya 
- asosiy fondlar qiymatining asta-sekinlik bilan ishlab chiqariluvchi 
mahsulot yoki xizmatlarga o’tkazilishi; mablag’larning maqsadli ravishda 
jamg’arilishi va keyinchalik eskirgan asosiy fondlarning o’rnini qoplashga 
ishlatilishi.
 
Amortizatsiya fondi 
- asosiy fondlarni oddiy va kengaytirilgan tarzda takror ishlab 
chiqarishga mo’ljallangan pul mablag’lari. 
Anhanaviy qarorlar 
– odatiy vaziyatlarda qabul qilinadigan qarorlar. 
Asosiy ishlab chiqarish fondlari
– mahsulot ishlab chiqarishda foydalaniluvchi 
mehnat vositalari (binolar, inshootlar, qurilma va asbob-uskunalar, tranosport 

---

295 
vositalari va h.k). Ular uzoq muddat xizmat ko’rsatib, ishlab chiqarish jarayonida 
o’zining natural shaklini saqlab qoladi hamda o’z qiymatini eskirishi mobaynida 
asta-sekinlik bilan tayyor mahsulotga o’tkazadi, kapital qo’yilmalar hisobiga 
to’ldiriladi. 
Assortiment 
– korxonada ishlab chiqarilgan mahsulotlar turi. 
Auditor xizmati 
– korxona moliyaviy holatini tekshiradi va mavjud kamchiliklarini 
izohlab beradigan moliyaviy xizmat turi. 
Axborot 
– menejment uchun zaruriy xabar va ma’lumotlar majmui. 
Axborot resurslari 
– boshqaruv faoliyatida foydalanadigan axborotlar. 
Axborot tizimi 
– murakkab axborot tuzilmasi bo’lib, ushbu tuzilma turli hujjatlar, 
axborot oqimi, aloqa kanallari, texnik vositalar va avtomatlashtirilgan boshqaruv 
tizimlarini qamrab oladi. 
Balans 
- biron-bir holatning alohida tomonlari tengligini tarkiban ifodalovchi, 
taqqoslash va solishtirish yo’li bilan tavsiflanuvchi ko’rsatkichlar tizimi.
 
Balans foydasi 
- korxonaning balansida aks ettiriluvchi faoliyatning barcha 
turlaridan olinuvchi umumiy foyda miqdori.