Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»

9.9.
 
IQTISODIYOTDA ILK MATEMATIK USLUBLAR 
 
Tarixda 
ilk 
matematik 
uslublarni 
qo‘llagan iqtisodchilar XIX asrning nemis va 
fransuz injener va matematiklari I.G. fon 
Tyunen, A.O.Kurno, J.Dpyuilar
155
bo‘ladi. O‘z 
zamondoshlari ularni ishlarini baholay olmadi, 
lekin ularni tadqiqoti keyinchalik marjinalizm 
maktabining rivojlanishiga sabab bo‘ldi. 
Nemis olim 
Iogann Genrix fon Tyunen 
(1783–1850) 
chegaraviy 
tahlilning 
ilk 
asoschisi sifatida tarixga kirib keldi. 
Uning 
avval 1826-yili, keyinchalik 1850 va 1863- 
yillar “Milliy iqtisodiyot va qishloq xo‘jaligiga munosabatni davlatdan 
holi qilish” asari nashrdan chiqdi. Bu asarda ishlab chiqarish omillari 
155
История экономической мысли/ Под ред.В.В.Круглова, Е.В.Балахоновой. – СПб.:/Питер, 
2008, 139-140 б. 
Iogann Genrix fon Tyunen 

---

242 
(yer, kapital va ishchi kuchi) bilan bog‘liq ishlab chiqarish funksiyasini 
yaratdi. Chegaraviy ishlab chiqarish samarasi va uni taqsimoti Tyunen 
kitobining tahliliy qismining asosi bo‘ldi. 
Fransiyalik matematik va iqtisodchi 
Antuan Ogyusten Kurno 
(1801–1877) iqtisodda matematik usullarni keng 
qo‘llagan olim sifatida tarixga kirib keldi. U 
“Boylik nazariyasini matematik tadqiqoti” (1838) 
asarida talab funksiyasi tahlilini amalga oshirilib, 
birinchilardan bo‘lib “talab egri chizig‘i”ni grafik 
orqali o‘rgandi, shuningdek, bu asarda yalpi va 
chegaraviy daromad funksiyasini, yalpi va 
chegaraviy xarajat funksiyasi tahlilini amalga 
oshirdi. 
Kurno 
birinchilardan 
bo‘lib talab 
elastikligi haqida gapirdi (undan so‘ng bu atama 
A.Marshall ta’limotida aks etdi). Kurno 
xizmatlariga shuningdek, iqtisodiy muvozanatlilik, sof monopoliya, 
duopoliya (bozorda ikki raqobatchi mavjud bo‘lishi), erkin raqobatni ham 
kirgizish mumkin. 
Marjinalizmning ilk namoyandalariga, shuningdek fransiyalik injiner 
Jiyol Dyupyui 
(1804–1866) kirgizamiz. U o‘zining “Jamoaviy ishlarning 
nafliligini o‘lchash” maqolasida Kurnodan erkin holda talab funksiyasini 
tahlil qildi. Dyupyui asarlarida naflilikni muammolarini rivojlantirish ham 
kirgan. 
Nemis yuristi