Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Engl Robert Fray
(1942-y. tug‘ilgan) Amerikalik iqtisodchi, Nyu Yo‘rk universiteti professori, moliyaviy xizmatlar sohasida menejmentdan dars beradi, 2003-yil iqtisodiyot sohasi bo‘yicha Nobel mukofoti laureati. 1969-yil Kornel universitetini tugatgan. Makroiqtisodiyotda vaqtli qatorlar bilan XX asrning 80-yillaridan boshlab shug‘ullangan. Engl “Amaliy iqtisodiyotda ARCH/GARCH modellarini ishlatish” (1986) ishida vaqtli qatorlarni ilmiy ishlanmalarida foydalanishni to‘liqligicha ochib beradi. Vaqtli qatorlar YaIM, narx, foiz stavkasi, qimmatli qog‘ozlar narxining o‘zgarishini ko‘rsatadi. Moliyaviy bozorlarda fluktuatsiya (tebranish, siljish) juda aniq ko‘rinadi, chunki aksiya kabi moliyaviy vositalar tavakkalchilik bilan bog‘liq. Fluktuatsiyalar davrlarda o‘zgarish ehtimoli mavjud: tartibsizlik davrida kuchli o‘zgarish uncha sezilmagan fluktuatsiyalarga almashishiga sababchi bo‘ladi. Bu o‘zgarishlar ikki qismga bo‘linadi: ulardan biri trend deb nomlanib, muayyan tartibga ko‘ra o‘zgarishlarni o‘z ichiga olsa, ikkinchisi esa tasodifiy o‘zgaruvchanlikni bildiradi. Iqtisodiy prognozlar sharoitida aksiyalar bahosini o‘rtacha darajadagi o‘zgarishni emas, balki kutilgan davrda o‘rtacha o‘zgarishdan qancha darajada og‘ishi mumkinligini bilish muhimdir. Qimmatli qog‘ozlar bozorida trenddagi tasodifiy og‘ishlarning keskinligini bilish muhimdir. Moliyaviy bozorlarda kuchli o‘zgarishlar davri vaqt o‘tishi bilan sezilarli darajada o‘zgarmas davrlar bilan almashadi. Haqiqiy voliativlik o‘zgaruvchan bo‘lsada, iqtisodchilar uzoq yillar davomida ularning barqarorligini tahmin qilishga asoslangan statistik metodlarni qo‘llashgan. Qimmatli qog‘ozlarga moliyaviy bozorlarda investorlar ular investitsiya qilgan kundan keyingi kun, hafta, oy, yilda qimmatli qog‘ozlar kursidagi qanday o‘zgarish bo‘lishi mumkinligini bilishni xohlaydi. Buni bilgan holatda 1982-yilda Engl autoregressiv heteroscedast (ya’ni o‘zgarmagan tarqalish) modelini 381 E.Preskott (1940) darajadan tushib (Autoregressive Conditional Heteroskedasticity – ARCH) ishlab chiqdiki, buning asosida volativlik o‘zgarishlarni tahmin qilish imkoni paydo bo‘ldi. Grendjer va Englning bu tahlillari nafaqat iqtisodiyotning umumiy ko‘rsatkichlarda, balki aynan moliyaviy bozorlarda o‘z faoliyatini yurituvchilar uchun foydali bo‘ldi. Bank va boshqa moliyaviy muassasalar ma’lum bir davr o‘tgandan keyin moliyaviy aktivning qaysidir minimal ketmasligining kafolatini olishni xohlaydi. Aynan Engl modeli ba’zi xatoliklar, og‘ishlar tufayli vaqtli qatorlar bilan uni baholay boshladi. Ushbu modeldagi prognozlarning yuqori aniqligi, xususan quyidagi misol orqali ko‘ramiz: AQSH va Buyuk Britaniya iqtisodiy statistika tahlil qilinib, o‘tgan yillar ko‘rsatkichlari asosida kelgusi yillar uchun prognoz ko‘rsatkichlar berildi. 1996-yili xalqaro kelishuv (Bazel qonuni bo‘yicha) bank kapitali evaziga moliyaviy bozorda tavakkalchilik asosida moliyaviy mablag‘lar bilan narx indekatoriga aralashishni majbur qilib qo‘ydi. Bu o‘rinda Engl tomonidan ishlab chiqilgan ARCH moliyaviy sohada tavakkalchilikni baholash uchun zarur vosita bo‘lib qoldi. Englning birinchi ishida inflyatsion jarayonlardagi o‘zgarishlar asosiy o‘rinda edi, ammo keyinchalik u moliyaviy bozordagi turli tavakkalchiliklarni boshqarish va ularni oldindan ko‘ra bilishga qaratildi. Yüklə 4,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|