Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»

18.3.
 
O‘ZBEKISTONDA MILLIY TARAQQIYOT 
BOSQICHLARINING MAZMUNI, VAZIFALARI VA 
AHAMIYATI 
 
Ma’lumki, har qanday darajadagi islohot mavjud tartib, shart- 
sharoitlar, vaziyat, tarkib topgan muvozanatning o‘zgarishiga olib 
keladi. Butun jamiyatning isloh etilishi, ya’ni uning eski – noto‘g‘ri 
asosga qurilgan, istiqbolsiz tizimidan butunlay yangi – ijtimoiy bozor 
munosabatlariga asoslangan, demokratik va huquqiy jamiyatga o‘tilishi 
esa juda murakkab jarayon hisoblanadi. Shunga ko‘ra, jamiyat a’zolari 
208
Inson manfaatlari ustunligini ta’minlash – barcha islohot va o‘zgarishlarimizning bosh maqsadidir. 
O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimovning 2007-yilda mamlakatni ijtimoiy- 
iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2008-yilda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning eng muhim 
ustuvor yonalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi // Xalq so‘zi, 2008-yil 
9-fevral. 

---

454 
tomonidan mazkur islohotlarning mazmun-mohiyatini tushunib yetish, 
ularda faol ishtirok etish uchun ularning «hayot falsafasi» ham 
o‘zgarishi lozim. Bu esa islohot jarayonlarining sekin-asta, bosqichma- 
bosqich amalga oshirilishini taqozo etadi. Qolaversa, taraqqiyotning 
yuqori bosqichlariga erishish uchun islohotlarning ma’lum quyi darajasi 
navbatdagi yuqori, murakkab darajasi uchun maxsus shart- sharoit, 
zaminni tayyorlashi lozim. Shunga ko‘ra, Birinchi Prezidentimiz 
I.Karimov 
tomonidan 
ishlab 
chiqilgan 
ijtimoiy-iqtisodiy 
taraqqiyotimizning o‘ziga xos modelidagi muhim tamoyil – bozor 
iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich va izchil ravishda o‘tish, ya’ni 
islohotlarni inqilobiy sakrashlarsiz amalga oshirish hisoblanadi. Ana shu 
modeldagi «bosqichma-bosqich» tamoyilining real hayotdagi ahamiyati 
shunda bo‘ldiki, uni amaliyotda qo‘llash bir tomondan, o‘tish davri 
muammolarini hal qilishda mamlakatimizning imkoniyati va 
xalqimizning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda ularni yangi 
yuzaga kelgan shart-sharoitlarga «moslashtirib borish» orqali 
islohotlarni izchillik bilan amalga oshirish; ikkinchidan, o‘tish davrida 
davlat va boshqaruv tizimini mamlakatda amalga oshirilayotgan 
islohotlar, xalqimizning dunyoqarashi va ijtimoiy hayotida sodir 
bo‘layotgan o‘zgarishlarga mos ravishda uni demokratik asosda 
shakllantirish; 
uchinchidan, 
«bosqichma-bosqich» 
tamoyilining 
qo‘llanilishi mamlakatimizda boshqa bir qator mamlakatlar o‘z boshidan 
kechirgan ichki sotsial ziddiyatlarning kuchayib ketishining oldini olish; 
to‘rtinchidan, mamlakatda mavjud bo‘lgan muammolar kompleksi 
ichidan birinchi navbatda hal qilinishi zarur bo‘lgan asosiylarini belgilab 
olish, ularni hal qilish uchun barcha kuchlarni yo‘naltirish 
imkoniyatlarini berdi.
209
Umuman olganda, mamlakatimizdagi iqtisodiy 
islohotlarning har bir yo‘nalishi ham amalga oshirilgan chora-
tadbirlarning bosqichliligi bilan tavsiflanadi. Jumladan, mulkiy 
munosabatlarni isloh qilishda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va 
xususiylashtirish jarayonlari kichik, o‘rta va yirik korxonalar bo‘yicha 
bosqichma-bosqich amalga oshirildi. Agrar sohadagi islohotlar esa 
ma’muriy-buyruqbozlik tizimidan meros bo‘lib qolgan davlat 
xo‘jaliklarini dastlab jamoa xo‘jaliklariga, so‘ngra 
209
Otamuratov S. Hozirgi bosqichda jamiyatni demokratlashtirish va modernizatsiya qilishning dolzarb 
vazifalari / «O‘zbekistonda jamiyatni modernizatsiya qilishning dolzarb muammolari» Respublika ilmiy-
nazariy konferensiya materiallari. 2005-yil 19-20-may. ТQTI. – Т., 2005, 9-b. 

---

455 
shirkat xo‘jaliklariga aylantirish, keyinchalik muayyan shart-sharoitlar, 
zamin tayyorlangandan so‘ng, ularni fermer va dehqon xo‘jaliklariga 
aylantirishdan 
iborat 
bo‘ldi. Narx islohoti ham narxlarni 
erkinlashtirishning bir necha bosqichlarini o‘z ichiga oldi: dastlab keng 
doiradagi ishlab chiqarish-texnika vositasi bo‘lgan mahsulotlar, ayrim 
turdagi xalq iste’moli mollari narxi erkinlashtirilib, aholining kundalik 
ehtiyojida muhim o‘rin tutuvchi oziq-ovqat va sanoat tovarlari 
narxlarining chegarasi davlat tomonidan belgilab qo‘yildi. Keyinchalik, 
milliy ishlab chiqarishning o‘sishi va iqtisodiyotning barqarorlashishi 
bilan deyarli barcha tovarlar narxlari erkinlashtirildi. 
Yangi XXI asrning boshlariga kelib, Birinchi Prezidentimiz 
I.A.
Karimov mamlakatimizdagi islohotlarni chuqurlashtirishning 
ustuvor yo‘nalishlari – mamlakat siyosiy, iqtisodiy hayotini, davlat va 
jamiyat qurilishini yanada erkinlashtirish, jamiyat ma’naviyatini yanada 
yuksaltirish, yuqori malakali kadrlar tayyorlash, xalq turmush 
darajasining izchil va barqaror o‘sishi, iqtisodiyotda tarkibiy 
o‘zgarishlarni ta’minlash, jamiyatdagi barqarorlik, tinchlik, millatlar va 
fuqarolararo totuvlikni, sarhadlarimiz va davlatimiz hududiy yaxlitligini 
ta’minlashni belgilab berdi. Har bir yo‘nalish bo‘yicha aniq vazifalar 
belgilab olinib, izchil ravishda hayotga tatbiq etildi. 
2007-yilning 30-avgustida Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, Vazirlar Mahkamasi va 
Prezident Devonining O‘zbekiston mustaqilligining 16 yilligiga 
bag‘ishlangan qo‘shma majlisidagi ma‘ruzasida Respublikamizning 
bosib o‘tgan mustaqil taraqqiyot yo‘li va oldimizda turgan vazifalarning 
ma’no-mohiyati va ahamiyati haqida so‘z yuritib, bu yo‘lni alohida ikki 
davrga ajratish to‘g‘ri bo‘lishini ta’kidlab o‘tdi. Bu davrlarning har biri 
mamlakatimiz tarixida o‘ziga xos va o‘ziga mos muhim o‘rin egallashini 
bildirdi. 
Jumladan, dastlabki bosqich – 1991–2000-yillar mamlakatimiz va 
xalqimiz hayotida ulkan iz qoldirgan o‘tish davri tom ma’noda tarixiy 
ahamiyatga egaligi e’tirof etildi. Bu bosqichda o‘tish davri va milliy 
davlatchilik asoslarini shakllantirish bilan bog‘liq quyidagi dolzarb va 
muhim vazifalar belgilanib, amalga oshirildi: 
−
eski mustabid sovet tizimidan voz kechib, mamlakatimizda 
ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan ochiq demokratik 
davlat barpo etish va fuqarolik jamiyatini shakllantirish; 

---

456 
−
siyosiy va iqtisodiy taraqqiyot, davlat va jamiyat qurish 
strategiyasini barpo etishda xalqimizning tarixan shakllangan milliy va 
madaniy o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan, mamlakatimizning 
mavjud tabiiy-iqtisodiy, mineral-xomashyo va insoniy salohiyatini 
xolisona va jiddiy baholagan holda, jahon xo‘jalik aloqalari tizimida 
o‘ziga munosib joy egallash maqsadiga erishish; 
−
Asosiy qomus – O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini ishlab 
chiqish va qabul qilish; 
−
davlat va iqtisodiyotni boshqarishning mustabid, markazlashgan 
tizimiga barham berish, mustaqil O‘zbekistonning yangi siyosiy va 
davlat tuzilishi asoslarini, avvalo qonunchilik tizimini shakllantirish, 
markazda va joylarda vakolatli hokimiyat organlarining yaxlit tizimini 
tashkil etish; 
−
tub 
ma’muriy islohotlarni amalga oshirish, jumladan: 
markazlashgan rejalashtirish va taqsimlash tizimining tayanchlari 
bo‘lgan Davlat reja qo‘mitasi, Davlat ta’minot, Davlat narx, Davlat 
agrosanoat va ko‘plab tarmoq vazirliklarini tugatish, mahalliy hokimiyat 
organlarini qayta tashkil qilish – viloyat, tuman va shaharlarda hokimlik 
institutini joriy etish. Mahalliy o‘zini-o‘zi boshqarish organi tizimi – 
mahalla institutini rivojlantirish va mustahkamlash; 
−
sudlarni jazolovchi va faqat davlat manfaatlarini himoya qiluvchi 
organdan qonun ustuvorligi va inson huquqlari himoyasini ta’minlovchi 
organga aylantirishga qaratilgan yaxlit sud hokimiyati tizimini 
shakllantirish; 
−
qisqa muddatlarda mamlakatimiz suvereniteti va hududiy 
yaxlitligi, konstitutsiyaviy tuzumni ishonchli himoya qiladigan, jamoat 
tartibini 
ta’minlaydigan, xalqaro terrorchilik, ekstremizm va 
narkoagressiya kabi kuchayib borayotgan xavf-xatarlarga qarshi 
kurashadigan milliy xavfsizlik organlari tizimini shakllantirish; 
−
mamlakatimizda yoqilg‘i-energetika va g‘alla mustaqilligiga 
erishishdan iborat strategik vazifani hal etish; 
−
bozor iqtisodiyoti asoslarini yaratish, bozor infratuzilmasi 
institutlarini tashkil etish va raqobat muhitini shakllantirish orqali bozor 
munosabatlari mexanizmini ishga tushirish; 

---

457 
−
bozor iqtisodiyoti talablariga javob beradigan moliya va bank 
tizimini shakllantirish, milliy valutani muomalaga kiritish; 
−
kuchli ijtimoiy siyosat yuritish va aholini himoya qilishning 
samarali mexanizmini ishlab chiqish va muvaffaqiyatli amalga oshirish; 
−
mamlakatimizning mudofaa qobiliyatini mustahkamlash, uning 
barqarorligi va xavfsizligini ta’minlash maqsadida Qurolli Kuchlarni 
shakllantirish; 
−
tashqi siyosat va diplomatik xizmatni shakllantirish va h.k. 
Belgilangan vazifalarning izchil va samarali amalga oshirilishi 
natijasida o‘tish davri va milliy davlatchilik asoslarini shakllantirish 
borasida bir qator salmoqli va ahamiyatli natijalar qo‘lga kiritildi (6.1- 
rasm). 
Ikkinchi bosqich 2001-yildan 2007-yilgacha bo‘lgan muddatni o‘z 
ichiga olib, u Prezidentimiz tomonidan faol demokratik yangilanishlar 
va mamlakatni modernizatsiya qilish davri deb nomlandi. Ushbu davrda 
quyidagi asosiy jihatlarga e’tibor qaratildi hamda muhim vazifalar 
amalga oshirildi: 
−
o‘tish davri va milliy davlatchilikni barpo etish sharoitida 
obyektiv zarurat bo‘lgan kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyatiga 
izchil va bosqichma-bosqich o‘tishga erishish; 
−
mamlakatimizning qonun chiqaruvchi oliy organi – O‘zbekiston 
Respublikasi Oliy Majlisining ikki palatali parlamentga aylantirilishi; 
−
davlat hokimiyati markaziy organlarining bir qator vakolat va 
vazifalarini, avvalambor iqtisodiy va ijtimoiy masalalarni hal etish, 
budjet tashkilotlarini, kommunal xo‘jalik va obodonlashtirish ishlarini 
moliyalashtirish, odamlarni ish bilan ta’minlash va aholi manfaatlarini 
himoya qilish bo‘yicha vakolatlarini mahalliy hokimiyat, fuqarolarning 
o‘zini-o‘zi boshqarish organlari, mahallalarga bosqichma-bosqich 
o‘tkazilishi; 
−
sud-huquq tizimini huquqiy davlatni shakllantirishning muhim 
tarkibiy qismi sifatida chuqur isloh etish va erkinlashtirish bo‘yicha 
yangi konsepsiyaning hayotga tatbiq qilinishi va h.k. 
Natijada, 
faol 
demokratik 
yangilanishlar 
va 
mamlakatni 
modernizatsiya qilish davrida iqtisodiyotni barqaror rivojlantirish, 
siyosiy hayotimizni, qonunchilik, sud-huquq tizimi va ijtimoiy- 

---

458 
gumanitar sohalarni izchil isloh qilishni ta’minlashda g‘oyat muhim 
natijalar qo‘lga kiritildi. 
Milliy taraqqiyotimiz yo‘lida bosib o‘tilgan tarixiy dovon 
mamlakatimizda yangicha fikrlaydigan, o‘z kelajagini jamiyatda 
demokratik qadriyatlarni mustahkamlash bilan, mamlakatimizning 
kelajagini jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvi bilan bog‘liq holda 
ko‘radigan yangi avlod vakillarining hayotga kirib kelishi uchun har 
tomonlama mustahkam zamin tayyorladi. Bu esa mamlakatimizda 
amalga oshirilayotgan tub siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy-ma‘rifiy 
o‘zgarishlarni ortga qaytarib bo‘lmasligi, islohotlar muqarrarligining 
ishonchli kafolatidir
210
. Eng muhimi, hali milliy taraqqiyotimiz ikkinchi 
davrining o‘z mantiqiy yakuniga yetmaganligi, balki mamlakatimizni 
jadal isloh etish va modernizatsiya qilishning yangi davri – milliy 
taraqqiyotimizning keyingi bosqichi izchil davom etayotganidir.