Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»

Qo‘llanish sohasi. 
Rikardo iqtisodiy siyosatni tub burilish davrida 
yashab o‘tganligi sababli u Adam Smitning boylikni yaratilishi 
to‘g‘risidagi nazariyani kengroq yoritishga erishgan. Rikardo feodallar, 
kapitalistlar va ishchilarning iqtisodiyotning taqsimot jarayonidagi rolini 
tasdiqlab, “Siyosiy iqtisodda taqsimot (foyda taqsimoti) asosiy rol 
o‘ynaydi” deydi. Bu bilan Rikardo aynan boylikni taqsimlash jarayoniga 
aniqlik kiritish kerakligini uqtiradi. Rikardo funksional foyda taqsimoti 
tushunchasini 
kiritib, 
bu 
bilan 
u 
hozirgi 
iqtisodiyotimizda 
qo‘llaniladigan iqtisodiyotning yalpi ishlab chiqarish nazariyasi 
yaratilishiga sababchi bo‘ldi
135
. 
134
History of Economic Thought. Harry Landreth, David C. Colander. Fourth edition Houghton Mifflin 
Company Boston Toronto. P 120 
135
History of Economic Thought. Harry Landreth, David C. Colander. Fourth edition Houghton Mifflin 
Company Boston Toronto. P 121-122 

---

192 
Rikardo modeli
136
. 
U mantiqiy abstraksiya metodidan foyda- 
landi, ijtimoiy fanlarda ilmiy deduksiyani keng qo‘lladi. U o‘z 
konsepsiyasi asosiga qiymat qonunini, ya’ni tovarlarning qiymatini 
sarflangan mehnat bilan aniqlashni o‘rtaga tashladi. Faqat bir omil – 
«
Mehnat
» qiymatining asosida yotadi, deb yozadi olim. 
Rikardo kapitalizmni jamiyatni tashkil etishning yakkayu-yagona 
tabiiy va abadiy shakli deb o‘ylagan. Rikardo modelida asosan 3 sinf 
ko‘rib o‘tiladi, bular: kapitalistlar, ishchilar va katta yer egalari. 
Kapitalistlar 
iqtisodiyotda 
asosiy 
rol 
o‘ynaydi, ular ishlab 
chiqaruvchilar, direktorlar va asosiy harakatdagi kuchlardir. Ular 
iqtisodiyotda 2 ta asosiy funksiyani bajaradi. Birinchidan ular resurslarni 
samarali taqsimlashda o‘zlarini kapitalini ma’lum bir hududga 
yo‘naltiradi. Ikkinchidan, iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantiradi va 
investitsiya oqimining kirib kelishiga sharoit yaratdi. 
Rikardo o‘zining izlanishlarini qiymatning mehnat nazariyasini 
o‘rganish bilan o‘tkazdi, u ish haqi fondi va Maltus aholi nazariyalarini 
real ish haqi tushuntirish uchun ishlatdi. Ish haqi fondi kapital 
jamg‘arishga nisbatan ziyoda bo‘lsa, unda real ish haqi qisqa muddatda 
ko‘tariladi, u real ish haqi oshishi hamda aholining o‘sishiga olib keladi 
deb hisoblagan. Rikardo tizimida ijara beruvchilarni tekinxo‘rlar deb 
atadi. Biz buni Rikardoning yer rentasi nazariyasida yaqqolroq 
ko‘rishimiz mumkin bo‘ladi. Rikardo uchun yerning egri taklifini elastik 
emas va yerning ijtimoiy alternativ narxi nolga tengdir. Yer egalari faqat, 
bir daromadni, ya’ni rentani topish bilan hech qanday ijtimoiy foydali 
vazifani bajarmaydilar. Undan keyin ham klassik iqtisodchilar industrial 
jamiyatni rivojlanish va o‘sishida mulk egasi sinflarini befoyda 
ekanligini ta’kidlaydi.