Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
M.Poznyer, G.Xufbaujr,
L.Uells va boshqa iqtisodchilar qatnashdi. Lekin birinchi marta bu nazariyaning tasnifiy bayoni 1966-yilda atoqli Amerika olimi R.Varronning “Mahsulotning hayotiy sikli nuqtayi nazaridan ko‘rilgan xalqaro investitsiyalar va xalqaro savdo” maqolasida e’lon qilingan. AQSH eksport tuzilmasini tahlil qilish natijalari mazkur nazariyaning yaratilishiga bevosita turtki bo‘ladi. Tahlil natijalari jahon bozorida raqobatbardoshlik asosini tashkil etuvchi tarmoqlar majmuining o‘zgarib turishini ko‘rsatib berdi. XX asr boshiga kelib bunday tarmoqlar jumlasiga to‘qimachilik va o‘rmontexnik sanoati, qora metallurgiya, mashinasozlik kiritilgan. 30-yillarning oxiriga kelib tarmoqlar majmui va tartibi o‘zgardi (birinchi o‘ringa mashinasozlik chiqdi, oziq-ovqat sanoati ilg‘or ekport qiluvchi tarmoqlar qatoriga qo‘shildi), 60-yillarning boshiga kelib esa, transport vositalarini, asbob- uskunalarni, kimyoviy tovarlarni, elektr uskunalarini va boshqa mashinalarni ishlab chiqarish tarmoqlari Amerikaning asosiy eksport qiluvchi tarmoqlari majmuini tashkil etdi. Urushdan keyingi tashqi savdo tuzulmasi tahlili natijalari eksport tarmoqlarida ilmsig‘imli mahsulotlarni ishlab chiqaradigan tarmoqlarning roli ortib borayotganligini aniqlab berdi. Shu sababli “ilmsig‘imli tarmoqlar” atamasi kiritilidi. Hozir ilmsig‘imli tarmoqlar oldingi qatorga ko‘tarildi va ular mamlakatning jaxon bozorida raqobat qudratini belgilab bermoqda. “Ilmsig‘imli” atamaning muomilaga kiritilishi ishlab chiqarish omillari to‘g‘risidagi tushunchani qayta ko‘rib chiqishni taqozo etadi. 399 Ilmsig‘imli mahsulot – mehnat sig‘imli mahsulotning o‘zgargan shaklidan boshqa narsa emas. Ko‘pchilik ilmiy-texnik xodimlari (barcha yollanma ishchilarning 50 foiziga yaqini) ish haqining yuqoriligi va ko‘p sonli yuqori malakali ishchilarining mavjudligi tufayli ilmsig‘imli mahsulotlarni ishlab chiqarishdagi umumiy sarflarda ishchi kuchiga to‘g‘ri keladigan sarflar hissasi ham yuqori. Bundan tashqari turli ishlab chiqarish bosqichlarida har bir yollanma mehnat egasining hissasi ham har xil bo‘ladi. Demak, mehnat omilini tarkibiy tuzilishi jihatdan bir xil deb qaragan Xeksher-Olin nazariyasini qo‘llash xatodan xoli emas. Shu bois “mahsulotning hayotiy sikl” nazariyasi mualliflari mehnatni bir qancha turlarga ajratadi: yuqori malakali mehnat, boshqaruv mehnati, malakasiz mehnat va b. shunday qilib, ikki omilli model ko‘p omilga aylandi, ya’ni kapital omili bilan birga mehnatning har xil turlari amal qiladi. Har bir omil ahamiyatining o‘zgarishiga muvofiq ravishda ishlab chiqarishning uch fazaga (ular “mahsulotning hayotiy sikli”ga mos tushadi) bo‘linishi mazkur nazariyaning kelib chiqishiga yana bir sabab bo‘ldi. Yüklə 4,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|