Naxçivan döVLƏt universiteti 1967

artırılması  əsasən  orqanizmin  qan  –  damar,  tənəffüs  və  ürək  –  damar  sisteminin  uyğun 
fəaliyyəti və inkişafı ilə əlaqədardır.  
                                                           Cəldlik   
   Xüsusi təmrinlərin icrası, eləcə də döyüş zamanı boksçu rəqibin daima dəyişən vəziyyətini 
ani  bir  zaman  kəsiyində  qiymətləndirməli  və  bütün  bunlara  müvafiq  formada  hücum  və  müdafiə 
fəaliyyətini  cəld  və  dəqiq  formada  icra  etməlidir.  Buna  görə  də  idmançı  kifayət  qədər  sürət 
keyfiyyətinə malik olmalıdır.  
   Məlum  olduğu  kimi  sürət  keyfiyyətləri  (cəldlik)  insanın  müəyyən  hərəkəti  həmin  şərait 
üçün  minimal  olan  vaxt  kəsiyində  icra  etmək  qabiliyyəti  ilə  xarakterizə  olunur.  Sürət 
keyfiyyətlərinin  təzahür  olunması  üçün  üç  əsas  göstərici  mövcuddur:  1)  Hərəki  reaksiyanın  latent 

---

148 
 
dövrü; 2) Tək – tək hərəkətlərin sürəti; 3) Hərəkətlərin tezliyi (tempi). İkinci və üçüncü göstəricilər 
motor  komponentinə  aiddir.  Sürət  keyfiyyətlərini  əgər  başqa  sözlərlə  ifadə  etsək,  onda  bu 
qıcıqlandırıcılara  qarşı  cəld  şəkildə  reaksiya  verməklə  hərəkəti  icra  etmək  və  yüksək  tempi 
saxlamaq imkanlarıdır. Onu da nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, “sürətlilik” təkcə bədənin və onun ayrı 
–  ayrı  hissələrinin  vəziyyətinin  cəld  dəyişilməsi  deyil,  bu  həmçinin  digər  göstəricilərə  də  aiddir. 
Məsələn, qüvvənin dəyişilmə sürətinin öyrənilməsi elə bir hərəkətlərdə zəruridir ki, orada qısa vaxt 
çərçivəsində böyük qüvvə tətbiq etmək tələb olunur. Bu sürətin təzahür olunması, xüsusilə boksda 
zərbələrin endirilməsi zamanı böyük əhəmiyyət kəsb edir.  
   Yuxarıda sadalanan hər bir sürət  keyfiyyəti komponentinin də  öz xarakterik  xüsusiyyətləri 
mövcuddur.  Hərəki  reaksiyanın  latent  dövrü  (HRLD)  –  qıcıqlandırıcının  aşkara  çıxması  ilə  ona 
qarşı verilən ilkin cavab fəaliyyətinədək olan dövrdür ki, bu da bir neçə tərkib elementindən ibarət 
olmaqla,  onların  hər  birində  gedən  müvafiq  proseslərin  sürətindən  asılıdır.  Vaxtın  hesablanması 
reseptorda  baş  verən  oyanmadan  başlayır,  sonra  oyanma  mərkəzəqaçan  sinirlə  MSS  -  ə  ötürülür, 
burada  alınmış  siqnalın  analiz  və  sintezi  həyata  keçirildikdən  sonra,  hazır  olan  impuls 
mərkəzdənqaçan  sinirlə  əzələlərə  çatdırlır  ki,  bununla  da  oyanma  və  əzələlərin  təqəllüs  etməsi 
başlayır. 
   Yaşla əlaqədar olaraq latent dövrü qeyri – bərabər şəkildə azalır: 9-11 yaşa kimi tez, növbəti 
illər  isə,  xüsusən  də  13-14  yaşdan  sonra  zəif  formada.  Məşqin  təsiri  ilə  HRLD  –  nün  daha  çox 
azalmaları  9-12  yaşda  müşahidə  olunur.  13-14  yaşlı  yeniyetmələr  müxtəlif  hərəkətlərin  icrası 
zamanı  hərəki  reaksiyanın  latent  dövrü  yaşlı  göstəricilərinə  yaxınlaşmaqla  110-250  ms  civarında 
olur. Eynilə bu yaşda məşq edən şəxslərin məşq etməyənlər üzərində üstünlüyü xüsusilə çoxdur. Bu 
ərəfələrdə məşq edilmədikdə, növbəti illər müşahidə olunan geriliyi aradan qaldırmaq çox çətin olur 
(A.P.Laptev; İ.P.Deqtyarov; Y.B.Nikiforov – 1987). 
   Çoxsaylı  tədqiqatlar  nəticəsində  məlum  olmuşdur  ki,  sadə  və  mürəkkəb  hərəki