Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 108 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
Çiçerinin  şəxsi  münasibətlərindəki  gərginlik    və  habelə  RSFSR  Xarici  Đşlər 
Komissarı müavini Qaraxanın (Qaraxanyan) öz komissarı Çiçerinə təsiri Çiçerində 
Sovet Azərbaycanına mənfi münasibət formalaşdırmışdı. 
Leninə  məktubda  Çiçerin  hər  şeydən  əvvəl  Naxçıvan  ətrafında  türk  hərbi 
hissələrinin peyda olması barədə Mdivanidən teleqram aldığını və guya «türklərin 
Azərbaycan  istiqamətində hərəkət etmələrini»  məlumat verirdi.  
Deyək  ki,  belə  də  olub.  Bəs  bu  şəraitdə  Sovet  Rusiyası  müttəfiqi  Sovet 
Azərbaycanına hansısa köməyi, məsələn, artıq Azərbaycanda, o  cümlədən Şuşada 
yerləşmiş  XI  Qızıl  Ordu  hissələrini  Zəngəzura,  oradan  da  Naxçıvana  yeritməklə 
Türkiyənin  «Azərbaycan  istiqamətində  hərəkətini»  dayandırmağı  təklif  edirdimi? 
Etmirdi.  Çiçerin  Nərimanova  qara  yaxaraq  yazırdı  ki,  Nərimanov  rus  hissələrinin 
Qarabağı,  Zəngəzuru,  Naxçıvanı  tutub  «Azərbaycana  hədiyyə  etməsini  istəyir. 
Nərimanov  məhz  bu  kombinasiyanı    nəzərdə  tutur…  Bu  kombinasiyanı  Rusiya 
hissələrinin əlilə etmək əsla yolverilməzdir». 
Bəlkə  Çiçerin  bu  işi  Azərbaycan  SSR  əsgərlərinin  əli  ilə  görmək 
tərəfdarıymış? Əsla yox. Əksinə, Çiçerin Leninə yazırdı ki, «Zəngəzuru, Naxçıvanı 
tutmaq  üçün  ermənilərə  qarşı  Azərbaycan  əsgərlərinin  göndərilməsi  qəti 
yolverilməzdir və ən böyük cinayət olardı». Nə üçün? Çiçerinin fikrincə, ona görə 
ki,  «həmin  vilayətlərə  cənubdan  türklər  hücum  edirlər  və  Azərbaycan  müsəlman 
hissələri oraya göndərilərsə, onlar dərhal türklərə əl uzadarlar». 
Çiçerin daha sonra  Leninə yazırdı:  
«Azərbaycan həmişə Ermənistana mənsub olan və faktiki surətdə Ermənistan 
Respublikasının  əlində  olan  okruqlara  iddia  etmək  fikrinə  düşüb.  Azərbaycan 
hökuməti  Qarabağa,  Zəngəzura  və  Naxçıvan,  Ordubad,  Culfa  ilə    birlikdə  Şərur-
Dərələyəz qəzasına iddia edir». 
Sadalanan  rayonların  «həmişə  Ermənistana  mənsub    olması»  haqqında  fikir  
tarixi faktları bilməmək nəticəsindəmi yaranmışdı?  Tutduğu vəzifəyə və qaldırdığı 
məsələnin  kəskinliyinə  görə  Çiçerin,  heç  olmasa,  yaxın  keçmişin  faktlarından, 
deyək  ki,  Qarabağ  və  Naxçıvan  xanlıqlarının  mövcud  olması  və  bu  xanlıqların 

---